Με τη γνωστή καχεξία της ιδιωτικής οικονομίας να είναι δεδομένη, μια διεθνής εμπορική έκθεση παλαιού τύπου δεν έχει νόημα. Αυτό που ήταν κάποτε η ΔΕΘ σήμερα είναι μια ανάμνηση, συχνά εξιδανικευμένη από τη νοσταλγία της οικογενειακής επίσκεψης μιας άλλης εποχής. Εδώ και χρόνια, και εντονότερα την τελευταία τριετία, ο θεσμός αυτός παρακάμπτει επί της ουσίας τον αρχικό του σκοπό, αδιαφορεί για την επίδειξη των επιτευγμάτων των επιχειρήσεων, προσχηματικά και μόνο μεριμνά για τη γνωριμία του κοινού με την καινοτομία και τις τεχνολογίες του άμεσου μέλλοντος ή διοργανώνει εμπορικές συμφωνίες μεταξύ ιδιωτών. Τον αρχικό σκοπό σώζει βέβαια φέτος η παρουσία μεγάλων αμερικανικών επιχειρήσεων, μα στην πραγματικότητα η ΔΕΘ έχει καταλήξει μια foire του κράτους και των άπειρων παραφυάδων του. Η επίσκεψη εκεί είναι μια βύθιση στη φαντασίωση ότι όλα μπορεί να είναι κράτος, εκτεθειμένο σε αξιοπρεπή και καλοφωτισμένη βιτρίνα. Με αυτά τα δεδομένα ο σκληρός πυρήνας του κράτους δεν θα μπορούσε να απουσιάζει. Έτσι τα τελευταία χρόνια οι Ένοπλες Δυνάμεις μετέχουν θριαμβικά στην έκθεση. Έχουν ένα μεγάλο δικό τους περίπτερο γύρω από το οποίο την ημέρα των εγκαινίων γίνονται στρατιωτικές επιδείξεις χωρίς πυρά και οπλισμό.
Η πολυσυζητημένη αυτή φωτογραφία είναι από την επίσκεψη του πρωθυπουργού και της συνοδείας του στο περίπτερο των Ενόπλων Δυνάμεων. Κατά πάσα πιθανότητα έχει ληφθεί κατά το πέρας της και στην έξοδο του κτιρίου. Πρόκειται για αναμνηστική συλλογική φωτογραφία κλασικού τύπου. Έτσι ποζάρουν οι απόφοιτοι ενός πανεπιστημίου, ένα υπουργικό συμβούλιο, οι μετέχοντες ενός επιστημονικού συνεδρίου, μια ομάδα μπάσκετ και το επιτελείο της κ.ο.κ. Εδώ έχουμε ένα αμήχανο και κάπως άτακτο πλήθος που, σημειωτέον, δεν ταιριάζει πολύ με τις παραδόσεις της στρατιωτικής πειθαρχίας. Μέσα σε αυτό το πλήθος υπάρχουν προφανώς άνθρωποι της Έκθεσης, άνδρες ασφαλείας των μελών του υπουργικού συμβουλίου που παρίστανται, ανάμεσά τους διακρίνονται ο αναπληρωτής υπουργός Εθνικής Άμυνας κύριος Ρήγας, ο υπουργός Καμμένος, ο πρωθυπουργός, ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας ναύαρχος Αποστολάκης, ενώ πίσω τους η κυρία Νοτοπούλου και οι τρεις αρχηγοί των Γενικών Επιτελείων, της Αεροπορίας, του Στρατού και του Ναυτικού. Στην πρώτη σειρά πάνοπλη μια εφτάδα ανδρών των ειδικών επιχειρήσεων –κατά πάσα πιθανότητα του Ειδικού Τμήματος Αλεξιπτωτιστών– με καλυμμένα πρόσωπα, μια σύγχρονη multi παραλλαγή και διόπτρες νυχτερινής όρασης στα κράνη των δύο εξ αυτών.
Από μόνη της η φωτογραφία, όπως είπαμε, δεν θα είχε ιδιαίτερη σημασία. Θα ήταν σε μια άλλη περίπτωση, σε εκείνη μιας άλλης χώρας και σε μια άλλη συνθήκη, το αποτύπωμα της επιβεβαίωσης μιας σύμβασης. Ο Μακρόν, η Μέι, η Μέρκελ και ουκ ολίγοι δημοκρατικοί ηγέτες δεν διστάζουν να φωτογραφηθούν με ένστολους, να τους τιμήσουν και να αποσπάσουν επικοινωνιακά οφέλη από την πειθαρχική και ένστολη εικονολογία. Εντούτοις δύο πηγές διαταράσσουν τη δημοκρατική συμβατικότητα αυτής της φωτογραφίας. Η μία είναι «εξωφωτογραφική», εκτός του κειμένου της εικόνας. Είναι η συγκυρία της περίκλειστης επίσκεψης του πρωθυπουργού στη ΔΕΘ και μια ρητορική σειρά λόγων για την επικινδυνότητα και τον εξτρεμισμό των συλλαλητηρίων που ετοιμάζονταν εναντίον του. Η υπερβολική αστυνομική κινητοποίηση εκείνων των ημερών παράγει την αίσθηση ότι η ηγεσία της χώρας επιδεικνύει το ύστατο καταφύγιό της, ότι μιλάει μέσα από την απειλή που δέχεται. Η δεύτερη εμπεριέχεται στην ίδια την εικόνα. Οι ένοπλοι μοιάζουν περισσότερο με πραιτοριανούς. Διατάσσονται εμπρός και λειτουργούν ως ασπίδα. Μα ακόμα είναι εντυπωσιακό ότι παρίσταται το σύνολο της πολιτικής και φυσικής ηγεσίας των ενόπλων δυνάμεων. Υπάρχει μια σαφής υπερφόρτωση, μια εξουσιαστική πύκνωση.
Και κάτι τελευταίο, με εξαίρεση τη συμβατική εμφάνιση αστού πολιτικού που επέλεξε ο υπουργός –που τον έχουμε γνωρίσει να υποδύεται όλους σχεδόν τους στρατιωτικούς ρόλους ενδυόμενος την εκάστοτε σχετική στολή–, ουδείς από τους ανθρώπους αυτής της εξουσιαστικής ένωσης ενστόλων και πολιτικών δεν φοράει γραβάτα. Ο πρωθυπουργός με το γνωστό πλέον ναρκισσιστικά πάλευκο πουκάμισο, όπως και οι περισσότεροι άλλοι παριστάμενοι, καθώς και ο υφυπουργός. Μα και οι τέσσερις αρχηγοί των επιτελείων. Ασκεπείς, σε εξωτερικό χώρο, έχουν επιλέξει στολές –απολύτως προβλεπόμενες αλλά όχι υποχρεωτικές– τύπου σαφάρι, που δεν προβλέπουν γραβάτα μήτε φουλάρι. Μια θερινή επιλογή που προέρχεται μάλλον από την παράδοση του ναυτικού και πλέον γίνεται επίσημο ύφος τους στρατεύματος. Μια σύνταξη με τη «στολή» της πολιτικής εξουσίας. Ιδού ορισμένα σημεία, ενδείξεις μιας οργανικής σχέσης μεταξύ στρατού και πολιτικής εξουσίας. Ελαφρώς ανησυχητική, αν σκεφτεί κανείς ότι από το 1974 και μετά η μακρά ιστορία ανάμειξης του στρατού στις πολιτικές υποθέσεις είχε ξεπεραστεί τελείως. Πολύ ανησυχητική, αν θυμηθεί δηλώσεις περί διασφάλισης της εσωτερικής τάξης από τον στρατό το 2015.
11°
© SOOC
