Η απατηλή γοητεία των δημοψηφισμάτων

Στις παρυφές της συζήτησης και των αντιπαραθέσεων για την απόδοση της ελληνικής ιθαγένειας στα παιδιά των μεταναστών, το ΛΑΟΣ προτείνει δημοψήφισμα για να αποφανθεί ο λαός, λέει, για τις ρυθμίσεις που περιλαμβάνει το νομοσχέδιο.Αφήνω κατά μέρος, προς στιγμήν, το από ποιους προέρχεται η πρόταση, για να επικεντρωθώ στη «δημοψηφισματίτιδα» ως πρόβλημα και ως φαινόμενο.

Και πρώτα, τα βασικά. Δεν είμαι, δα, και ο Αλιβιζάτος, αλλά τρεις αράδες «εμπειρικού» Συνταγματικού Δικαίου γνωρίζω, όπως άλλωστε γνωρίζει –θέλω να πιστεύω– και οποιοσδήποτε στοιχειωδώς ενημερωμένος πολίτης. Το πολίτευμά μας, λοιπόν, είναι κοινοβουλευτική δημοκρατία. Τι σημαίνει αυτό; Την κυβέρνηση της χώρας την εκλέγει ο λαός με καθολική ψηφοφορία. Η κυβέρνηση… κυβερνά, παίρνει όποιες αποφάσεις κρίνει σκόπιμες, και μετά από τέσσερα (ή και λιγότερα) χρόνια θέτει εαυτήν στην κρίση του λαού. Μέχρις εδώ καλά;

Κατά τη διάρκεια της θητείας της η κυβέρνηση νομοθετεί για όποια ζητήματα θεωρεί ότι απαιτείται (νέα) νομοθετική ρύθμιση. Δεν προκηρύσσει δημοψήφισμα για να αποφανθεί το εκλογικό σώμα για οποιοδήποτε ζήτημα ανακύπτει. Ακόμα και σε χώρες όπως η Ελβετία ή η Ιταλία, όπου τα δημοψηφίσματα είναι πολύ περισσότερο στοιχείο της συνταγματικής παράδοσης και πρακτικής, υπάρχουν όροι και προϋποθέσεις για την προσφυγή σε παρόμοιες διαδικασίες.

Όσα ακούγονται και κυκλοφορούν, λοιπόν, στην πολιτική πιάτσα περί δημοψηφισμάτων, είναι είτε αφελή, είτε –συνηθέστερα– εκ του πονηρού. Αν, μάλιστα, θυμίσω ορισμένα πρόσφατα παραδείγματα, εύκολα θα διαπιστώσει κανείς πως παρόμοιες προτάσεις προέρχονται συνήθως από τους ακραίους και τους γραφικούς του πολιτικού μας συστήματος (οι δύο ιδιότητες δεν είναι απαραιτήτως αλληλοαποκλειόμενες).

Δημοψήφισμα, λοιπόν, για τις ταυτότητες ζητούσε ο μακαρίτης ο Χριστόδουλος (πολιτικός ηγέτης ήταν πρωτίστως ο Χριστόδουλος, και δευτερευόντως μόνο θρησκευτικός) με τα εξαπτέρυγά του. Δημοψήφισμα έχει ζητήσει, επίσης, κατά καιρούς ο Καρατζαφέρης: για τις ταυτότητες (κι αυτός), για την ιθαγένεια των παιδιών των μεταναστών τώρα, για να κρίνει ο ελληνικός λαός, λέει, την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας (!) πριν από μερικούς μήνες. Αλλά και ο Αλαβάνος έχει προτείνει κατά καιρούς δημοψηφίσματα: για το Σύμφωνο Σταθερότητας παλαιότερα, για το ασφαλιστικό πιο πρόσφατα (και έπεται, προφανώς, συνέχεια).

Να δούμε, λοιπόν, τι άλλο θα ακούσουμε στο μέλλον, μιας και ο «δημοκρατικοφανής λαϊκισμός» δεν έχει, όπως φαίνεται, όρια. Άλλωστε, τους δημαγωγούς πολλοί εμίσησαν, τη δημαγωγία ελάχιστοι. Γι’ αυτό, ας είμαστε προετοιμασμένοι και για άλλες τέτοιες «προτάσεις». Για παράδειγμα, γιατί να μη γίνει δημοψήφισμα για τις αλλαγές στο φορολογικό σύστημα; Ή για τη νομιμοποίηση των αυθαιρέτων; Ή για την εκτροπή του Αχελώου; Ή για το αν θα προτιμηθούν γαλλικά ή αμερικανικά μαχητικά αεροπλάνα;

Τι έχω εναντίον των δημοψηφισμάτων; Τίποτε, όταν γίνονται για θέματα στα οποία η απάντηση μπορεί πράγματι να είναι «ναι» ή «όχι», στα οποία είναι σκόπιμο –σχεδόν αυτονόητο– να ζητηθεί η γνώμη του εκλογικού σώματος. Ποιος θα μπορούσε, λ.χ., να διαφωνήσει ότι σωστά έπραξε ο Καραμανλής, το 1974, όταν έθεσε στον ελληνικό λαό το ερώτημα αν προτιμά αβασίλευτη ή βασιλευομένη δημοκρατία; Για σκεφτείτε, όμως, τι θα μπορούσε να είχε συμβεί και πού θα βρισκόμασταν σήμερα ως χώρα, αν το 1978-79 ο ίδιος αυτός Καραμανλής προκήρυσσε δημοψήφισμα για την ένταξη στην τότε ΕΟΚ και το αποτέλεσμα ήταν αρνητικό. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι τότε το ΚΚΕ είχε αρκετόν αέρα στα πανιά του και το ΠΑΣΟΚ περνούσε ακόμη τις παιδικές ασθένειές του («όχι στην Ευρώπη των μονοπωλίων» κ.λπ.).

Αλλά και η πείρα από την αλλοδαπή τι διδάσκει; Χώρες που οργάνωσαν βεβιασμένα δημοψηφίσματα για την κύρωση συνθηκών σχετικών με τη λειτουργία και την πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρέθηκαν αντιμέτωπες με δυσάρεστες καταστάσεις. Καταστάσεις που δεν προέκυπταν από την ουσιαστική γνώση/ενημέρωση και την αντίστοιχη απόφαση για το α ή β θέμα, αλλά συχνά από το ότι το εκλογικό σώμα ήθελε με το «όχι» να αποδοκιμάσει την κυβέρνηση της χώρας. Ως γνωστόν, εξάλλου, η απάντηση που θα πάρεις σε ένα ερώτημα που θέτεις, είτε προς το εκλογικό σώμα είτε προς το συνομιλητή σου είναι αυτό, εξαρτάται εν πολλοίς από τον τρόπο που το θέτεις. Αυτό, άλλωστε, δηλοί ή υπαινίσσεται και η γνωστή αγγλοσαξονική ρήση “you ask a silly question, you get a silly answer”.

Φοβού, λοιπόν, τους δημαγωγούς και δημοψηφίσματα προτείνοντες.

 achpappas@hotmail.com