Γιατί γνωρίζει τέτοια επιτυχία ο Γιάλομ στη χώρα μας;

Η ψυχοθεραπεία είναι μία διαδικασία που μας βοηθά στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων, περιστασιακών ή χρόνιων, ψυχικών προβλημάτων, με σκοπό την βελτίωση της καθημερινότητας μας και των διαπροσωπικών μας σχέσεων, καθώς και την αναδόμηση της προσωπικότητάς μας. Εκτός από χρόνο και αφοσίωση, η διαδικασία απαιτεί από τον θεραπευόμενο την ανάληψη ευθυνών και την ειλικρινή πρόθεση να αντιμετωπίσει συχνά δύσκολες αλήθειες ώστε να αλλάξει σταδιακά εσφαλμένες αντιλήψεις του και, εντέλει, τον εαυτό του.

Δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι ούτε τη δύναμη να αποδεχθούν την πραγματικότητα ούτε την υπομονή να ακολουθήσουν μία χρονοβόρα διαδικασία ώστε να βελτιώσουν τη ζωή τους. Συχνά κάποιοι ανυπόμονοι στρέφονται προς μη ρεαλιστικές μεθόδους, επιθυμώντας να βρουν γρήγορες και ανώδυνες λύσεις στα όσα τους απασχολούν. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο κινούνται και όσοι συστηματικά διαβάζουν βιβλία αυτοβοήθειας αναζητώντας, μέσω γενικών συμβουλών ή παραδειγμάτων, λύσεις σε συγκεκριμένα προβλήματα. Το ερώτημα είναι γιατί να θεωρούμε ότι θα βρούμε απαντήσεις πάντα τόσο μακριά και τόσο έξω από εμάς, λύσεις που διά μιας θα μεταμορφώσουν τις ζωές μας χωρίς δικό μας μόχθο.

Θα μπορούσε κάποιος να εντάξει τα έργα του Ίρβινγκ Γιάλομ στην κατηγορία βιβλίων αυτοβοήθειας; Τα κείμενα του Γιάλομ διακρίνονται για τον συνδυασμό των θεραπευτικών απόψεών του με τη μυθοπλασία. Πρόκειται δηλαδή για λογοτεχνικά έργα που πραγματεύονται με έναν απλουστευμένο, εύληπτο τρόπο το ζήτημα της θεωρίας αλλά και της πρακτικής της ψυχοθεραπείας, γεγονός που τα καθιστά κατάλληλα για το κοινό που επιθυμεί να αποκτήσει μια γενική εικόνα για την περιπέτεια της ψυχοθεραπείας. Σε όσους, πάντως, ασχολούνται επαγγελματικά με την ψυχολογία, το όνομα του Ιρβινγκ Γιάλομ είναι συνδεδεμένο όχι τόσο με τη λογοτεχνική παραγωγή του, όσο με την Θεωρία και Πρακτική της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας (1970), και με την θεμελίωση της Υπαρξιακής Ψυχοθεραπείας (1980).

Όπως αναφέρει ο ίδιος σε αρκετές συνεντεύξεις του, και όπως αποδεικνύεται από τις πωλήσεις των τίτλων του, τα βιβλία του Γιάλομ βρίσκουν σταθερά μεγάλη ανταπόκριση στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Σε συνέντευξή που έδωσε το 2014 στην εφημερίδα Καθημερινή επεσήμανε ότι: «… οι Έλληνες είναι το καλύτερό μου ακροατήριο. Τα βιβλία μου πουλάνε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο αναλογικά με τον πληθυσμό». Εξ ου και το ενδιαφέρον που αναμένεται να προκαλέσει το πρόσφατο βιβλίο του με τον τίτλο «Αυτό ήταν η ζωή; Τότε άλλη μια φορά!». Οι αναγνώστες θα έχουν την ευκαιρία να διαβάσουν ένα κείμενο στο οποίο ο Γιάλομ αυτοβιογραφείται και, ως ένα βαθμό αυτο-αναλύεται, αφού πρόκειται για έναν ειλικρινή και εκ βαθέων απολογισμό του βίου του ψυχοθεραπευτή, τόσο σε επαγγελματικό, όσο και σε προσωπικό επίπεδο.

Χωρίς να αμφισβητώ ότι πολλά από τα βιβλία του Γιάλομ είναι καλογραμμένα και ότι πραγματεύονται σημαντικές όψεις της σχέσης θεραπευτή-θεραπευόμενου, δεν μπορώ να μην αναρωτιέμαι για ποιους λόγους ο συγγραφέας τους απέκτησε τέτοια φήμη στη χώρα μας. Μπορούμε να την αποδώσουμε ολοκληρωτικά στο συγγραφικό ταλέντο του Γιάλομ ή μήπως παίζει τον ρόλο της και η απουσία ευρύτερης παιδείας για συναφή ζητήματα;

Σε κοινωνίες όπου η ψυχοθεραπεία είναι ευρέως αποδεκτή και συστηματικά ασκούμενη από πλήθος ειδικών που μεριμνούν για μεγάλο αριθμό πελατών, φαίνεται πως η ζήτηση λογοτεχνικών αναπαραστάσεων αυτής της διαδικασίας είναι αναλογικά μικρότερη. Σε μια χώρα όμως με ιδιαίτερα χαμηλή ποιότητα παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας, όπου η Πολιτεία –παρά την κατασπατάληση των ευρωπαϊκών κονδυλίων- έχει αποτύχει τόσο να φέρει εις πέρας την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση όσο και να καταστήσει στους πολίτες οικείο το ζήτημα της ψυχικής ασθένειας, δεν πρέπει να μας προκαλεί εντύπωση ότι τα βιβλία του Γιάλομ καταναλώνονται από το κοινό με μία μανία που ούτε ο ίδιος δεν είναι σε θέση να εξηγήσει.

Σε μια κουλτούρα όπου η ψυχοθεραπεία θεωρείται από αρκετούς ακόμα «ταμπού» και όπου οι πολίτες της δεν ενημερώνονται για την ψυχική ασθένεια από τις αρμόδιες υπηρεσίες υγείας, αλλά από το αστυνομικό δελτίο, με αφορμή αυτοκτονίες ή αποτρόπαια εγκλήματα, δεν πρέπει να μας φαίνεται περίεργη η εμπορική επιτυχία των βιβλίων του Γιάλομ.

Όπως είχε φανεί από την κοσμοσυρροή στην ομιλία του Γιάλομ στο Μέγαρο Μουσικής πριν από μερικά χρόνια, μεγάλη μερίδα των πολιτών ελπίζει πως μία ομιλία επαρκεί για να κατευνάσει τις προσωπικές ανησυχίες και τα άγχη τους, να προσφέρει απαντήσεις σε υπαρξιακές αναζητήσεις τους, να βάλει τη ζωή τους «σε μια τάξη».

Αρκετοί Έλληνες, άλλωστε, προσδοκούν από τον αδιαμφισβήτητο ηγέτη, τον φωτισμένο ιεράρχη και τώρα πια τον προβεβλημένο διανοούμενο, να τους σώσει από τα δεινά τους, να τους μεταδώσει τα μυστικά της ευτυχίας, και να αλλάξει τις ζωές τους -δίχως οι ίδιοι να αναλάβουν την ευθύνη της προσωπικής αναζήτησης- με ένα σύγχρονο θαύμα.