Τη σκηνή περιγράφει ο Μίλαν Κούντερα στο «Βιβλίο του γέλιου και της λήθης». Ο Γιαν, ένας τύπος που έχει τη φήμη γυναικά, επισκέπτεται ένα ζευγάρι φίλων. Είναι η εποχή που όλο και περισσότερες γυναίκες αφήνουν ελεύθερα τα στήθη τους στις παραλίες. Αλλά οι Κλέβις, έτσι λέγονται οι φίλοι, δεν έχουν πρόβημα, είναι προοδευτικοί. Δηλαδή; Υπάρχουν ένα σωρό προοδευτικές ιδέες, λέει ο Κούντερα. Και οι Κλέβις ακολουθούν πάντα τις κατά το δυνατόν καλύτερες. Οι κατά το δυνατόν καλύτερες, εξηγεί ο Κούντερα, είναι εκείνες που περικλείουν αρκετή ποσότητα προκλητικότητας για να μπορεί ο θιασώτης τους να νιώθει περήφανος που είναι διαφορετικός, αλλά ταυτόχρονα να ελκύουν έναν μεγάλο αριθμό οπαδών ώστε ο κίνδυνος να αποτελέσει κανείς την εξαίρεση να εξαλείφεται αυτόματα από τις επιδοκιμασίες της νικηφόρας πλειονότητας.
Ό,τι ισχύει στη ζωή, ισχύει και στην πολιτική. Υπάρχουν προοδευτικές ιδέες που ακριβώς επειδή είναι αποδεκτές από την πλειονότητα είναι ακίνδυνες. Μπορεί να τις υποστηρίζει κανείς ανώδυνα, χωρίς να φοβάται ότι θα αποτελέσει την εξαίρεση κι ότι η φωνή του θα ακουστεί τραγικά μόνη χωρίς να καλυφθεί από τις επιδοκιμασίες της πλειονότητας. Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα είναι μια τέτοια προοδευτική ιδέα, η εξάλειψη των ανισοτήτων μια άλλη. Ο κατάλογος είναι ατελείωτος. Αλλά μια προοδευτική ιδέα που δεν έχει την επιδοκιμασία των πολλών, όπως ας πούμε η χειροτονία των γυναικών ή των ομοφυλόφιλων, δεν σε κάνει προοδευτικό. Σε κάνει στην καλύτερη περίπτωση εκκεντρικό. Και στη χειρότερη γραφικό. Σε κάνει ξένο σώμα.
Εντάξει, το πολιτικό σύστημα δεν επιτρέπει στον εαυτό του τέτοιες πολυτέλειες. Κανένα κόμμα δεν πρόκειται να ασχοληθεί με τις διακρίσεις στη χειροτονία – κι αν το έκανε θα ακουγόταν σαν να έβγαινε μια μέρα ο αρχηγός του και να έκανε δηλώσεις για το φύλο των αγγέλων. Ούτως ή άλλως η ελληνική κοινωνία είναι πολύ συντηρητική, σοκάρεται και με πολύ λιγότερα. Ή, αν θέλει να είναι κανείς περισσότερο ακριβής, διχάζεται. Είναι κάτι που συνέβη με την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου σε κάποιο βαθμό, σε μεγαλύτερο με την αναδοχή από ομόφυλα ζευγάρια. Και σε ακόμη μεγαλύτερο με το όνομα της πΓΔΜ: αν η εθνικοφροσύνη είναι εξ ορισμού συντηρητική και «αν το όνομά μας είναι η ψυχή μας», τότε η «παραχώρηση του ονόματος» θέλει προοδευτικά κότσια.
Αλλά, ένα λεπτό, ποιος είχε πει ότι το όνομά μας είναι η ψυχή μας; Ο Ανδρέας Παπανδρέου στη δεύτερη μεγαλύτερη εθνικολαϊκιστική του έξαρση μετά την Ελλάδα που ανήκει στους Έλληνες. Και είναι αυτή η πατρότητα που εξηγεί γιατί αυτός ο διχασμός που καταγράφηκε στην κοινωνία χτύπησε σαν κεραυνός ένα κόμμα που ανήκει θεωρητικά στον προοδευτικό πόλο, το Κίνημα Αλλαγής. Εξηγεί γιατί ο Σταύρος Θεοδωράκης, δηλαδή κάποιος που υποστήριξε και την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου και την αναδοχή από ομόφυλα ζευγάρια και τη Βόρεια Μακεδονία, βλέπει το ΚΙΝΑΛ «πιο συντηρητικό απ’ όσο θα ήθελε».
Ασφαλώς ο Θεοδωράκης δεν είναι Γιαν. Αλλά από την άλλη πλευρά, το ένστικτο της πολιτικής επιβίωσης κάνει τη Φώφη Γεννηματά να μοιάζει περισσότερο με τους Κλέβις των «σωστών προοδευτικών ιδεών». Έχει και η Γεννηματά σωστές προοδευτικές ιδέες. Αλλά έχει εκείνες τις προοδευτικές ιδέες που έκαναν το ΠΑΣΟΚ αυτό που ήταν τότε. Ένα ΠΑΣΟΚ κραταιό, που η Γεννηματά θέλει να αναστήσει ως πιστό αντίγραφο. Ένα ΠΑΣΟΚ αρκετά προοδευτικό για να αποποινικοποιήσει τη μοιχεία, αλλά αρκετά συντηρητικό για να αναγνωρίσει έστω και μισό δικαίωμα στους ομοφυλόφιλους. Ένα ΠΑΣΟΚ που ήξερε να συγχρονίζεται με τις κατά Κούντερα «επιδοκιμασίες της νικηφόρας πλειονότητας». Αυτόν τον συγχρονισμό αναζητά η Γεννηματά για να επαναπατρίσει όλα εκείνα τα παλαιοπασοκικά πλήθη που εγκατέλειψαν το σοσιαλδημοκρατικό ΠΑΣΟΚ για τον εθνικολαϊκιστικό ΣΥΡΙΖΑ.
Είναι κι αυτό μια φιλοδοξία. Ο Γιαν, ας πούμε, φιλοδοξούσε, έστω και ασυνείδητα, να ξεκουνήσει το φιλικό του ζεύγος από το προοδευτικό του βόλεμα. Όταν κάποια στιγμή λοιπόν η 14χρονη κόρη του ζεύγους δήλωσε στο τραπέζι ότι δεν θα επιτρέψει σε κανέναν να την μεταχειριστεί ως σεξουαλικό αντικείμενο, εκείνος δεν κρατήθηκε: «Αν ήξερες, κοριτσάκι μου, της είπε, πόσο εύκολο είναι να μην είσαι σεξουαλικό αντικείμενο…». Στο τραπέζι έπεσε βουβαμάρα. Οι Κλέβις δεν μπορούσαν να εντάξουν κάπου αυτή την άποψη, δεν ήξεραν εάν ήταν προοδευτική ή αντιδραστική. Ήταν ίσως η χειρότερη δυνατή φράση, εξηγεί ξανά ο Κούντερα, επειδή ήταν έξω από το πνεύμα της εποχής. Ήταν μια φράση πέραν του καλού και του κακού, μια φράση εντελώς άτοπη, παράταιρη.
Είναι, τηρουμένων των αναλογιών, σαν να έλεγε κάποιος πολιτικός τη δεκαετία του ’80 ότι δεν χρειαζόταν να αποποινικοποιηθεί η μοιχεία γιατί στην πραγματικότητα η μοιχεία δεν υπάρχει, η απιστία είναι ένα πρωτόγονο κατασκεύασμα. Δεν μπορεί να το πει ούτε σήμερα, χωρίς να ακουστεί εκκεντρικός. Είναι άτοπη και παράταιρη σαν τη χειροτονία των γυναικών. Που μέχρι να ακουστεί κανονική, θα είμαστε μάλλον όλοι συντηρητικοί.
3°
