Ανησυχητικό Μουντιάλ

Φταίει το οπτικό νεύρο. Φταίει η μνήμη του αμφιβληστροειδούς. Φταίνε οι εγκεφαλικές συνάψεις και η γνώση του μυαλού μας. Άμα δεις από κάποια απόσταση αυτή τη φωτογραφία με τα βαμμένα πρόσωπα θα πεις: οι γιαπωνέζες γκέισες πήγαν Μουντιάλ! Δεν είναι γκέισες, βέβαια, μα αυτό παριστάνουν, λέει το μάτι της αδράνειας. Η λάμψη της λευκής πούδρας στα δύο νεανικά πρόσωπα δεν επιτρέπει περιθώρια αμφιβολίας. Εξάλλου βρίσκονται σε ένα πλήθος μα ταυτόχρονα στέκονται κάπως μόνες τους, οι φιγούρες αυτές. Η αριστερή κάπως σα να ρεμβάζει και η δεξιά να την ερωτά με αγωνία. Βέβαια τα γλυκά και τρυφερά πρόσωπά τους λίγο θυμίζουν ότι πρόκειται για υποστηρικτές ποδοσφαιρικής ομάδας. Στο οικοσύστημα του ελληνικού ποδοσφαίρου εξάλλου, που συχνά μας τροφοδοτεί με ισχυρές εικόνες, τα πρόσωπα σπανίως είναι βαμμένα και η καρναβαλική μεταμφίεση είναι ολοένα και πιο πολεμική. Μαχητές για μια ταυτότητα, συνήθως, ενδύονται μια στολή μάχης και τα σήματα της ιδιαίτερης κουλτούρας μιας φυλής που μάχεται για ταυτολογικές αξίες και για τον μικρό αυτοπροσδιορισμό που προσφέρει η ομάδα που λατρεύεται. Στο τοπίο των ελληνικών γηπέδων σκηνοθετείται η μικρογραφία του κοινωνικού Μad Μax και η μεσαιωνική αποσύνθεση των δεσμών ειρηνικής συμβίωσης. Οι γκέισες με τη φροντιστική απαλότητά τους, όπως τις βλέπουμε από μακριά, δεν προκαλούν ανησυχία.

Μόνο που οι γκέισες αυτές με το σχεδόν πάλλευκο προσωπείο και τα χαρακτηριστικά ασιατικά μαύρα μαλλιά, δεν είναι και τόσο γκέισες. Είναι γκέισες με κλόουν, θα έλεγε κανείς στη δεύτερη οπτική ανάγνωση της εικόνας. Οι μύτες τους είναι κατακόκκινες! Τι καρβαναλισμός, λοιπόν! Ταξιδεύεις στη Ρωσία για να στηρίξεις την εθνική σου ομάδα στο Μουντιάλ και καθιστάς το ωραίο σου πρόσωπο υβρίδιο της στερεοτυπικής ασιατικής γυναικείας υποταγής και του δυτικού παλιάτσου. Διασκεδάζεις ως διασκεδαστής και φροντίζεις την ομάδα σου, σχεδόν προσφέρεις εκλεπτυσμένες χαρές σε εκείνους που κλοτσάνε την μπάλα υπέρ πατρίδος ανατέλλοντος ηλίου.

Τώρα το μάτι εξοικειώθηκε με τη φωτογραφία και ίσως να απεξαρτήθηκε από πρωθύστερες παραστάσεις και επιθυμίες. H κόκκινη βούλα στη μύτη πάνω στο λευκό πρόσωπο δεν είναι ούτε η οριενταλιστική φαντασίωση της γκέισας ούτε η ανάμιξή της με τον παλιάτσο του δικού μας τσίρκου. Είναι η ιαπωνική σημαία. Είναι το έθνος κατάφατσα.

Παραστάσεις του έθνους έχουν πάντα οι κερκίδες του Μουντιάλ. Γραφικές, αστείες, φολκλορικές. Ο καθένας στήνει μια παράδοση και τροποποιεί τον εαυτό του, δείχνει τη δύναμη της χώρας του, τον πολιτισμό του, τις αδυναμίες του. Ένα παιδικό παιχνίδι μεταμφιεσμένων, μια φοιτητική μάζωξη όπου ο καθένας μαγειρεύει ένα δικό του φαγητό και το φέρνει στο κοινό τραπέζι. Κοτόπουλο σετσουάν και σπετσοφάι, κουνουπίδι ογκρατέν και φαλάφελ. Δανοί με κέρατα και Έλληνες με φέσια, Γάλλοι κόκορες και ινδιάνοι Περουβιανοί.

Φέτος, όμως, είτε επειδή η πρακτική αυτή λιγοστεύει είτε επειδή η Φίφα και η ρώσικη διοργάνωση δεν ευνοούν τον χορό των μεταμφιεσμένων, η εικονολογία των χιουμοριστικών εθνικισμών είναι στενότερη και κάπως φτωχή. Και όχι μόνο αυτή. Οι φαινότυποι των παικτών και των προπονητών έχουν ενοποιηθεί σε έναν πληκτικό τύπο του επαγγελματία αθλητή. Δεν φαίνεται να κυκλοφορούν τα χαρτάκια τα πανίνι φέτος μα καλύτερα ίσως, γιατί μύτες γαμψές, μπούκλες τρελές, στραβά μάτια και περίεργες εκφράσεις, σημασία τόπων, προσωπικών ιστοριών, ανδρικής αδέξιας λαϊκότητας, δεν θα είχαμε να κολλήσουμε στο άλμπουμ μας. Οι ποδοσφαιρικές σχολές ενοποιούνται σε ένα ερύχωρο αλλά συγκεκριμένο πλαίσιο ορθολογικών και βέλτιστων πρακτικών. Το συλλογικό πνεύμα που κάποτε εξέφραζε κάθε ομάδα ως ιδιοσυγκρασιακή εκδοχή του έθνους σαν να έχει χαθεί. Και μέχρι σήμερα, αν δεν είχε εκδηλωθεί ο αλβανικός εθνικισμός των παικτών της Ελβετίας ή η γερμανική νίκη των ύστατων λεπτών που χαιρέτισε ο μεγάλος Γκάρι Λίνεκερ στο σίκουελ της μεγάλης του ρήσης, δεν θα είχαμε δει παρά μόνο «ενιαίο ποδόσφαιρο». Ενιαίο ποδόσφαιρο σε έναν ενιαίο κόσμο, με ίδια κατανάλωση και ζωή ανιαρή, υποταγμένων ανθρώπων στην παγκοσμιοποίηση, θα ήθελε η έκθεση ιδεών των πανελληνίων.

Μόνο που μάλλον συμβαίνει το αντίθετο. Η καρναβαλική ρηχότητα, η απάλειψη της εθνικής ιδιαιτερότητας, η ενοποίηση των σωματότυπων και των κουρεμάτων, μπορεί να είναι μαρτυρία μιας μουντιαλικής ανακωχής. Κάθε τι που μεταφράζει τη μοναδικότητα των λαών, την γκροτέσκα εθνικότητα, έχει κρυφτεί. Το Μουντιάλ είναι φέτος ορφανό από σημάδια ετερότητας. Δεν είναι αυτό που σκηνοθετεί τις διαφορές μας. Αυτές πλέον βιώνονται εκτός. Στην πραγματική ζωή του πλανήτη, στον παγκόσμιο οικονομικό πόλεμο που ανοίγει, μα και στις άμεσες αιματηρές συνθήκες μιας παγκοσμιοποίησης που γίνεται βίαιη και βάναυση. Εκείνης που βλέπει πλέον στο Μουντιάλ τόπους ανακωχής και μινιμαλιστικής τρυφερότητας –ό,τι εξέλειπε πια από τον κόσμο και παραμυθητικά αναπαρίσταται στα ρωσικά γήπεδα– αυτών των δύο αγοριών με τις σημαίες στη μούρη που στην αρχή τα περάσαμε για γκέισες και παλιάτσους. Η ηρεμία τους και η προσωποποίηση της σημαίας, η ισχνότητα των εθνικών εικόνων παλαβομάρας και αστειότητας ως ανησυχητική μαρτυρία του έξω κόσμου, του εμπόλεμου και τρελού.

↑ Ιαπωνία - Σενεγάλη, Μουντιάλ 2018, 24/6 © Getty Images/ Ryan Pierse