Twisted*

H συζήτηση για τις τελευταίες εξελίξεις στην Ιταλία, στα ελληνικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έδειξε ξανά τεράστια ελλείμματα στην πρόσληψη της έννοιας «δημοκρατία» και πώς αυτή ενισχύεται και προστατεύεται. Το πρώτο και βασικό προκύπτει από την αντίληψη ότι η δημοκρατία υπηρετείται μόνον όταν η λαϊκή βούληση, απρόσκοπτα, επιβάλλει τις εκάστοτε επιθυμίες της στιγμής, ενίοτε και με γνώμονα το θυμικό.

Ωστόσο, η σύγχρονη δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία δεν πορεύεται μόνο με βάση τις εκλογές και το αποτέλεσμά τους, αλλά και τις δικλίδες ασφαλείας και τα αντίβαρα (αυτό που ονομάζεται checks and balances στις ΗΠΑ), τους θεσμούς που προβλέπονται από ένα δημοκρατικό σύνταγμα, τις ανεξάρτητες αρχές – και προφανώς τα δικαιώματα και όσα προβλέπουν οι διεθνείς συμβάσεις, το διεθνές δίκαιο και οι αρχές ενός ευρύτερου πολιτικού σχηματισμού, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλιώς θα ήταν πραγματικές δημοκρατίες η Ρωσία και η Τουρκία. 

Άλλωστε, και από την εποχή του Διαφωτισμού, η διάκριση των εξουσιών ακριβώς εξυπηρετούσε τον έλεγχο της μιας εξουσίας από την άλλη και κυρίως τον περιορισμό της εκτελεστικής εξουσίας, που είναι συνήθως η πιο επιρρεπής στην αυθαιρεσία.

Έτσι λοιπόν, οι παρεμβάσεις και οι χειρισμοί του προέδρου Ματαρέλα διαφάνηκε γρήγορα ότι ήταν και μετριοπαθείς και πλήρως ενταγμένοι στο συνταγματικό πλαίσιο της χώρας, με αποτέλεσμα οι ψευτομαγκιές των λαϊκιστών περί εσχάτης προδοσίας, να κρατήσουν μόνο ένα 24ωρο. Η προσπάθεια να μη χαθούν κι άλλα δισεκατομμύρια από τις περιουσίες των Ιταλών, αλλά και να αποφευχθούν οι περαιτέρω κλυδωνισμοί για το ευρώ, απέφερε καρπούς και απέτρεψε τα χειρότερα, ενώ συγχρόνως έγινε σεβαστή και η ετυμηγορία του ιταλικού λαού. Απλώς δεν έγινε υπουργός Οικονομικών ο Ιταλός Βαρουφάκης, κάτι που άλλωστε δεν είχαν εγκρίνει a priori οι Ιταλοί ψηφοφόροι. Όπως και το «κοινό πρόγραμμα» των δύο νικητών, που απλώς δεν υπήρχε. 

Το δεύτερο μεγάλο έλλειμμα στην αντίληψη για το τι σημαίνει δημοκρατία, φάνηκε από την πλήρη αδιαφορία των αντιδράσεων για το ίδιο το περιεχόμενο της πολιτικής και την ποιότητα των ακροδεξιών της Λέγκας και των 5 Αστέρων. Είναι εντυπωσιακό πόσοι, στο κύμα του άκρατου «αντισυστημισμού» είναι έτοιμοι να διαμαρτυρηθούν για τις παρεμβάσεις των Βρυξελλών και των αγορών, αλλά να καταπιούν την κάμηλον και να διυλίσουν τον κώνωπα, όταν αναλαμβάνουν τη διακυβέρνηση μιας τόσο μεγάλης και σημαντικής ευρωπαϊκής χώρας, μπουφόνοι και ρατσιστές. 

Το επιχείρημα ότι «ο κάθε λαός έχει το δικαίωμα να αυτοκαταστραφεί, αυτό είναι δημοκρατία και κάθε παρέμβαση την καταργεί» είναι απολύτως ανίσχυρο. Πρώτον, διότι στο σύγχρονο κόσμο, κανένας τόσο προηγμένος και οικονομικά δυναμικός λαός δεν ζει απομονωμένος, χωρίς οι συνέπειες των πράξεών του να επηρεάζουν τους υπόλοιπους Ευρωπαίους (τουλάχιστον). Αλλά ακόμα και στον κόσμο της δεκαετίας του 1930, θα μπορούσαμε να αποφανθούμε με ελαφρότητα, ότι οι Γερμανοί είναι ελεύθεροι να φέρουν έναν Χίτλερ στην εξουσία και «γαία πυρί μιχθήτω»; Η φρικαλεότητα του Ολοκαυτώματος και το αιματοκύλισμα του πλανήτη δεν μας δίδαξαν τίποτε;

Η προστασία της δημοκρατίας είναι ενεργητική υπόθεση και δεν εξαντλείται επ’ ουδενί στην προσοχή μας να σχηματιστεί μια κυβέρνηση, με βάση τη λαϊκή ψήφο. Αν κάτι πρέπει να μας ανησυχεί είναι ότι όλο και περισσότερο, μερίδες των εκλογικών σωμάτων επιβάλλουν κλόουν, λαϊκιστές και ακροδεξιούς, σε μια προσπάθεια να αντιταχθούν σαν παιδιά, με μειωμένη συναισθηματική νοημοσύνη, σε αυτά που δεν τους αρέσουν στον σύγχρονο κόσμο. Από τους Τραμπ, τους Φάραζ, τους Λεπέν και τους Μπέπε Γκρίλο της σύγχρονης πολιτικής σκηνής κινδυνεύει να καταρρακωθεί η δημοκρατία και να στρωθεί ο δρόμος για έναν ή πολλούς νέους Χίτλερ. 

Η παγκόσμια τάση του λαϊκισμού να σαρώνεται το παλιό πολιτικό προσωπικό και να αναδεικνύονται τρισχειρότεροι αντικαταστάτες του, είναι άκρως επικίνδυνη και αδικαιολόγητη. Αν οι λαοί ενοχλούνται (και δικαίως πολλές φορές) από το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα και τις πολιτικές που αυτό επιβάλλει, την παγκοσμιοποίηση και τις επιπτώσεις της ή το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, οφείλουν να αναδείξουν τις δυνάμεις εκείνες, που θα τα μεταβάλουν ειρηνικά και σταδιακά, ώστε να υπάρξει θετικό αποτέλεσμα. Όχι να στρέφονται σε αυτούς που παίζουν στα ζάρια τις ζωές μας και τον πλανήτη, κάνοντας διπλό κακό: Και φλερτάρουν με την αυτοκαταστροφή, και αποθαρρύνουν όλο και περισσότερο τους σοβαρούς να ασχοληθούν με την πολιτική, αφήνοντας χώρο στους φαιδρούς και τους ευτελείς. 

Και βεβαίως δεν υπάρχει κανείς (πρόσωπο ή μηχανισμός) που μπορεί να φιλτράρει ή να ελέγχει ποιος ειναι ο επικίνδυνος να κυβερνήσει, στη δημοκρατία, «καταργώντας» το αποτέλεσμα των εκλογών. Ωστόσο, υπάρχουν οι προβλεπόμενοι από το ίδιο το δημοκρατικό πολίτευμα μηχανισμοί, αλλά και κάτι πολύ δυνατότερο: Η αντίδραση κάθε πραγματικά δημοκρατικού πολίτη στον (ανεπτυγμένο τουλάχιστον) κόσμο σε αυτή τη «γιουροβιζιονική» ψήφο, που επιλέγει τους πιο κραυγαλέους. Δηλαδή, η εγκατάλειψη της παθητικής στάσης, που αποδέχεται αμέριμνα την παγκόσμια υποβάθμιση της ποιότητας της δημοκρατίας. Η ζωή δεν είναι διαγωνισμός τραγουδιού αμφιβόλου ποιότητας. 

Οι ανησυχίες των Βρυξελλών έχουν νομιμοποιητική βάση, όταν κινδυνεύει το κοινό οικοδόμημα, καθώς οι χώρες-μέλη έχουν εκχωρήσει ένα μέρος της λαϊκής τους κυριαρχίας για να ανήκουν σε μια ευρύτερη Ένωση και να απολαμβάνουν τα οφέλη της. Φυσικά μαζί πάνε και υποχρεώσεις σοβαρότητας και ευθύνης, κάτι που αρνούνται αρκετά νεόκοπα μέλη του πρώην ανατολικού μπλοκ, όταν οι διάφοροι Όρμπαν και Κατσίνσκι θέλουν οι μετανάστες να είναι βάρος μόνον για τους άλλους, αλλά να παίρνουν και τα ωραία χρήματα της Ευρώπης. Και την πίτα ολόκληρη, δηλαδή, και τον σκύλο χορτάτο. 

Όταν ο Ματέο Σαλβίνι της Λέγκας λέει υποκριτικά ότι «πρέπει να σταματήσει το εμπόριο ανθρώπων» και παράλληλα ζητάει απογραφή μόνον για τους Ρομά, δεν ενδιαφέρεται για τη ζωή και την τύχη μεταναστών και προσφύγων, αλλά για τα χαμηλά και φοβικά ένστικτα της εκλογικής του πελατείας. Και απλώς κλείνει τα μάτια σε ένα παγκόσμιο πρόβλημα, που δεν αντιμετωπίζεται με φράχτες και το «έξω από τη δική μου αυλή». Βεβαίως και τα ανεπτυγμένα κράτη πρέπει να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους, να θέτουν κανόνες, να βοηθούν (κυρίως αυτό) τα κράτη του Τρίτου κόσμου και να παίρνουν μέτρα, αλλά όχι τα αποτρόπαια του ρατσισμού και της μηδενικής ανοχής.

Η πάνδημη κατακραυγή για τον βίαιο αποχωρισμό των παιδιών από τους γονείς τους φαίνεται να μην αρκεί προς το παρόν ώστε να αλλάξει τη ρητορική του αχαρακτήριστου αυτού Αμερικανού Προέδρου, που τόλμησε να πει, με ναζιστική φρασεολογία, ότι «οι μετανάστες δεν πρέπει να μολύνουν τη χώρα μας», ωσάν να ήταν κατσαρίδες. Είναι ωστόσο ένα σοβαρό πλήγμα. 

Ο ισχυρότερος λαϊκιστής του πλανήτη γίνεται επικίνδυνος όχι μόνο με το μεταναστευτικό, αλλά και όταν απορρίπτει την κλιματική αλλαγή, θέτοντας σε άμεσο κίνδυνο το μέλλον των παιδιών μας, αλλά και όταν περιφρονεί άξεστα τους εκλεγμένους ηγέτες των μεγαλύτερων δημοκρατιών, φέρνει την ακροδεξιά μέσα στον Λευκό Οίκο, βαφτίζει fake news ό,τι δεν τον συμφέρει (π.χ. κολοσσούς της δημοσιογραφίας όπως η «Washington Post» και οι «New York Times»), ενώ λέει συνεχώς ψέματα, βάζει φωτιά στη Μέση Ανατολή και αισθάνεται «fantastic» με έναν από τους πιο μαφιόζους δικτάτορες του κόσμου, χωρίς καμία εγγύηση ότι ο παρορμητισμός του δεν θα αποβεί εις βάρος όλων, τότε είναι που κινδυνεύει η δημοκρατία και η ισορροπία στον πλανήτη.

Οι απανταχού λαϊκιστές δεν αισθάνονται φυσικά καλά με κανέναν δημοκράτη, μετριοπαθή, συντηρητικό ή προοδευτικό νορμάλ άνθρωπο, ούτε με οτιδήποτε εφάπτεται της λογικής και την κανονικότητας. Τους χαλάνε το αφήγημα, πώς θα μπορέσουν να φτιάξουν το «μαγαζάκι» τους, με λάφυρα τη δόξα και το χρήμα; Πώς αλλιώς θα διαστρέψουν την πραγματικότητα, στον «τοίχο» της οποίας συγκρούονται συνεχώς; Το κακό είναι ότι προλαβαίνουν να κάνουν ζημιά, πολλές φορές σε βάθος. 

Η διαστρέβλωση, η δημαγωγική συνθηματολογία και η κουτοπονηριά είναι βασικό στοιχείο της ύπαρξής τους. Αν η Χίλαρι ήταν αντιπαθής, γιατί «εκπροσωπούσε το κατεστημένο και τις τράπεζες», η ιστορία έδειξε οτι ο αντίπαλός της ήταν που κατάργησε το Obamacare και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για εκατομμύρια φτωχούς Αμερικανούς. Στην Ευρώπη, τα ψέμματα και η αντιστροφή της πραγματικότητας, από τους ηγέτες του Brexit ως τους λαϊκιστές του Νότου, είναι ο συνδετικός κρίκος που διαπερνά τη ραχοκοκαλιά του αντιευρωπαϊσμού. 

Η λυσσαλέα προσπάθεια να διογκωθούν όλα τα (υπαρκτά) μειονεκτήματα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και να πληγεί με κάθε τρόπο η φιλελεύθερη δυτική δημοκρατία είναι ο κοινός τόπος της συμμαχίας όλων των οπουρτουνιστών που απειλούν να μας κυβερνήσουν, από τη Λεπέν και τους ακροδεξιούς της Ανατολικής Ευρώπης ως τους ρατσιστές του Βορρά και τα ισπανικά ζευγαράκια των Podemos, που έκαναν νεποτιστικά καριέρες ως <<προστάτες των αδυνάμων>>, αλλά επιφυλάσσουν για τον εαυτό τους ωραία σπίτια με πισίνα. 

Στην Ελλάδα υπήρξαμε πρωτοπόροι του λαϊκισμού, που φυσικά έχει βαθιές ρίζες και παρουσία σε όλο το πολιτικό φάσμα, αλλά στα χρόνια της κρίσης διόγκωσε πολιτικούς σχηματισμούς, που διέπονται κατά 100% από αυτόν. Όταν ο ΣΥΡΙΖΑ αποφασίσει να εγκαταλείψει τον άκρατο τακτικισμό του και να λύσει τη σχέση του με τη χυδαιότητα των ΑΝΕΛ, μαζί με κάποια βασικά προβλήματα της χώρας, θα μπορέσουμε ίσως να συζητήσουμε για τη σοσιαλδημοκρατικοποίησή του.  

Οι συγκρίσεις με την αντίστοιχη πορεία του ΠΑΣΟΚ, που πράγματι περιείχε άφθονο λαϊκισμό και ακραία, ριζοσπαστικά στοιχεία, ειδικά στην πρώτη του περίοδο, είναι άτοπες. Το ΠΑΣΟΚ (που είναι αμφίβολο αν έγινε ποτέ σοσιαλδημοκρατικό, παρά τις κατά καιρούς ηγεσίες του) είχε από την αρχή ισχυρή μια κεντρώα συνιστώσα και θεωρούσε (σωστά) ότι το κέντρο του πολιτικού φάσματος ήταν μεταξύ αυτού και της ΝΔ.

Ο ΣΥΡΙΖΑ (και ο περί αυτόν πολιτικός χώρος) εξακολουθεί και θεωρεί ότι το κέντρο του πολιτικού φάσματος είναι μεταξύ αυτού και της ΔΗΜΑΡ – και όλοι από εκεί και πέρα είναι «δεξιοί». Επίσης, μεταξύ πολλών άλλων, εξακολουθεί και αντιστρέφει την πραγματικότητα, επικρίνοντας για παράδειγμα τους πολιτικούς του αντιπάλους, ότι δεν γνωρίζουν πώς λειτουργούν οι ξένες κυβερνήσεις. Όλα αυτά από έναν θίασο, που θεωρούσε ότι θα εκβιάσει τους δανειστές με την αποχώρησή μας από το ευρώ και μόλις πρόσφατα απέστειλε στους εταίρους σχέδιο για «ολιστική ανάπτυξη», που επεστράφη ως απαράδεκτο, με 60 σελίδες διορθώσεις. 

Όταν λοιπόν το κόμμα του «Go back Madame Merckel», του «θα σκίσουμε τα μνημόνια», του «ούτε μία στο εκατομμύριο δεν θα μας δανείσουν» και του φλερτ με όλα τα ακραία κατακάθια, στο πλαίσιο του «αντιμνημονιακού αγώνα» αποφασίσει να ενστερνιστεί μερικές βασικές αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ενώ θα έχει κάνει τη σκληρή αυτοκριτική του στην αντιπολίτευση, τότε ίσως έχει νόημα η συζήτηση περί εξέλιξής του σε κάτι άλλο. 
Ως τότε, είναι αστείο να ακούμε για «επιστροφή στην κανονικότητα», από αυτούς που έκαναν το παν να την καταστρέψουν. Και ως πρώτο βήμα, ας σταματήσουν να ομαδοποιούν τους οπαδούς ακριβώς αυτής της κανονικότητας, ανεξαρτήτως αν είναι κεντροαριστεροί, κεντρώοι ή συντηρητικοί, κάτω από τον απαξιωτικό χαρακτηρισμό «φιλελέδες» – ή ακόμα χειρότερα «φιλελέρες». 

* (Girl you got it all wrong, got it all wrong, got it all twisted baby…)

από ένα τραγούδι του Carlos Santana