Είναι ένα βιντεάκι στο Facebook: Έγχρωμα πλάνα, τραβηγμένα σε μια βρετανική παραλία το 1958. Ριγέ ξαπλώστρες, γυναίκες με ολόσωμα μαγιό, παιδιά που πολιορκούν το κιόσκι του παγωτατζή... Εκατομμύρια τα views, τα δε σχόλια εκατοντάδες χιλιάδες. «Τότε που όλα ήταν αγνά και απλά». «Όμορφη ζωή, όχι όπως σήμερα!». «Μπορεί να μην είχαμε i-phone, αλλά είχαμε ψυχή». «Δεν ξέρω αν το παρατηρήσατε, ούτε ένας μαύρος, ούτε μια μαντήλα…».
Μια άλλη εικόνα: Φωτογραφία αυτή τη φορά, από την Αθήνα του 1965, τραβηγμένη μπροστά στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. Μια μητέρα με το γιο της ταΐζουν τα περιστέρια. Η γυναίκα φοράει ένα από εκείνα τα φορέματα που βλέπουμε στις ελληνικές ταινίες της εποχής, το δε παιδί σορτσάρα και πουκάμισο. «Πόσο αγνά καθαρά μα ανθρώπινα! Τώρα βούρκος». «Ομορφιά και γοητεία μιας άλλης κουλτούρας». «Τότε που στην Ελλάδα κατοικούσαν μόνο Έλληνες». «Χωρίς μνημόνια, χωρίς λάθρο, χωρίς Φουρέιρες». «Διπλής κατευθύνσεως οι οδοί, όπου ήθελες να πας πήγαινες, όπου ήθελες να παρκάρεις πάρκαρες». «Και χωρίς Gay Pride, φίλε μου!».
Βίντεο στο YouTube από το Παρίσι του 1978. Τα σχόλια στο ίδιο πνεύμα: «Τι κρίμα να μη ζω τότε!». «Μαγεία στα χρόνια πριν από τη μαζική εισβολή». «Οι άνθρωποι περπατούσαν χωρίς να φοβούνται τις ορδές του Μαγκρέμπ». «Αυτό είναι το Παρίσι που θα ήθελα να επισκεφτώ. Όταν πήγα φέτος νόμιζα ότι ήμουν σε μια σκατότρυπα στην Αφρική ή στο Ιράκ». Το μοτίβο επαναλαμβάνεται σε όλα τα ρετρό βίντεο, σε όλες τις νοσταλγικές εικόνες από την Ευρώπη των περασμένων δεκαετιών. Ακόμα και στο υλικό που προέρχεται από χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. «Τότε τουλάχιστον τα είχαμε όλα στο πιάτο. Και ούτε ένας μαύρος», σχολιάζει κάποιος σ’ ένα σχετικό βίντεο από τη Ουγγαρία και παίρνει τα εύσημα με καμιά εβδομηνταριά likes.
Η νοσταλγία, λοιπόν. Αυτό είναι το καινούριο φάντασμα που πάνω από την Ευρώπη. Είναι ένα φαινόμενο εν μέρει εξηγήσιμο και κατανοητό. Είναι στη φύση μας να ωραιοποιούμε το παρελθόν -ειδικά από μια ηλικία και πάνω. Μην ξεχνάμε ότι τότε ήμασταν παιδιά. Δεν υπήρχαν έγνοιες και σκοτούρες και ο ορίζοντας, το τέλος δρόμου, βρισκόταν τόσο μακριά ώστε ήταν σαν να μην υπήρχε. Νοσταλγία για εκείνα τα χρόνια νιώθουν ακόμα και εκείνοι που δεν τα έζησαν. Και αυτό έχει την εξήγησή του: Η εικόνα που έχει σχηματιστεί (κυρίως εξαιτίας της απλουστευτικής λογικής που κυριαρχεί στα social media) είναι εκείνη μιας απέριττης και ατάραχης ζωής, δίχως σημαντικά προβλήματα.
Ήταν όντως μια καλή περίοδος για την Ευρώπη. Ο πόλεμος είχε τελειώσει πριν από είκοσι-τριάντα χρόνια, η οικονομία βελτιωνόταν με αργούς αλλά σταθερούς ρυθμούς, η τεχνολογία είχε κάνει άλματα χωρίς όμως να καπελώνει τους ανθρώπους, υπήρχαν ανανεωτικά ρεύματα και κινήματα… Κυρίως όμως υπήρχε η βεβαιότητα πως τα πράγματα θα γίνονταν όλο και καλύτερα. Σήμερα, παρότι στις περισσότερες χώρες το βιοτικό επίπεδο είναι υψηλότερο, ο δείκτης αισιοδοξίας έχει καταβαραθρωθεί και κυριαρχεί ο σκεπτικισμός και η απαισιοδοξία για το μέλλον.
Τα ακροδεξιά κόμματα επενδύουν σε αυτήν την τάση. Τη σιγοντάρουν και την καλλιεργούν –προσλαμβάνουν μέχρι και σχολιαστές για τα νοσταλγικά βιντεάκια. Και, όπως φαίνεται, τους βγαίνει σε καλό. Αποτελούν πρώτη δύναμη σε αρκετές χώρες, ενώ οι ιδέες τους διαχέονται και μεταναστεύουν και σε άλλους πολιτικούς χώρους. Βάζει βέβαια το χεράκι της και η διαχρονικά ακατανίκητη ανθρώπινη βλακεία, χάρη στην οποία πολλοί αδυνατούν να χωρίσουν δύο γαϊδουριών άχυρα. Πιστεύουν πως αν ψηφίσουν ένα ξενοφοβικό κόμμα, θα επιστρέψουν αυτομάτως στην περίοδο που με τόσο πάθος νοσταλγούν. Το μεταναστευτικό θα λυθεί, τα οικονομικά μας θα βελτιωθούν, η ζωή μας θα γίνει απέριττη, τα κινητά και το Facebook δεν θα ροκανίζουν τον χρόνο μας, θα παρκάρουμε όπου θέλουμε και, ποιος ξέρει, ίσως να αποκτήσουμε ξανά το νεανικό μας σφρίγος.
Είναι μάλλον νομοτελειακό. Όταν οι άνθρωποι χάνουν την αισιοδοξία τους και το παρελθόν φαντάζει πιο θελκτικό από το μέλλον, η κουταμάρα βρίσκει το κατάλληλο έδαφος για να βλαστήσει. Και τότε το αυγό του φιδιού επωάζεται πιο γρήγορα.
19°
