Από τον τίτλο λείπει πιθανότατα ένα ερωτηματικό. Ποια Ιταλία απειλεί την Ευρώπη; Ποια είναι η Ιταλία που δεν χτίζει αλλά γκρεμίζει, η Ιταλία που δεν εμπνέει αλλά υπνωτίζεται από τους λαϊκιστές και τους ακροδεξιούς; Και ποια είναι η άλλη, η τρυφερή και κωμική, η ελκυστική και χαρισματική Ιταλία;
ΑΡΙΣΤΕΡΑ. Η πρώτη και αναμφίβολα πιο ιστορική διάσπαση της Αριστεράς ήταν εκείνη του 1921 όταν «οι 58.000 του Λιβόρνο» (58.783 ήταν) εγκατέλειψαν τους σοσιαλιστές για να ιδρύσουν το Κομουνιστικό Κόμμα. Ασφαλώς δεν ήταν και η τελευταία. Όπως και στην περίπτωση της ελληνικής, η ιστορία της ιταλικής Αριστεράς είναι μια ιστορία διασπάσεων, κεφάλαια της οποίας έγραψαν Το Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Πρελεταριακής Ενότητας και μετά το Ιταλικό Δημοκρατικό Κόμμα Προλεταριακής Ενότητας και αργότερα η Ομάδα του Μανιφέστο, η Κομμουνιστική Επανίδρυση, οι Ενωτικοί Κομουνιστές και οι Ιταλοί Κομουνιστές. Εκτός από το Μανιφέστο που επιβιώνει ως εφημερίδα, από τα κινήματα αυτά δεν έχουν απομείνει σήμερα ούτε οι στάχτες τους. Αλλά η ζωή των διασπάσεων συνεχίζεται.
ΑΠΕΛΠΙΣΙΑ. Στην ταινία «Απρίλης», ο σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής Νάνι Μορέτι παρακολουθεί στην τηλεόραση τον Μάσιμο Ντ’ Αλέμα να ακούει σιωπηλός έναν χειμαρρώδη Μπερλουσκόνι. Λυπάται, απελπίζεται, οργίζεται και στο τέλος ξεσπά: «Ντ’ Αλέμα, κάνε κάτι! Απάντησε! Ντ’ Αλέμα, πες κάτι αριστερό!».
ΑΠΩΛΕΙΑ. Την ημέρα που πέθανε ο Ντάριο Φο, στα σόσιαλ μίντια της Ιταλίας εμφανίστηκε ένα σκίτσο του με τη λεζάντα Dario Fu. Ο Ντάριο Ηταν.
ΑΣΤΑΘΕΙΑ. Στα 70 χρόνια της μεταπολεμικής ιστορίας της, η Ιταλία έχει αλλάξει 69 κυβερνήσεις - κατά μέσο όρο, σχεδόν μία κάθε χρόνο. Η πιο σύντομη από αυτές, ήταν το 1954 η πρώτη κυβέρνηση του Αμιντόρε Φανφάνι, αφού έζησε μόλις 23 ημέρες. Σχεδόν τρεις δεκαετίες αργότερα, και από ένα καπρίτσιο της πολιτικής του τύχης, ο Φανφάνι κατέγραψε κι ένα άλλο ρεκόρ. Στα 79 του χρόνια, έγινε ο γηραιότερος πρωθυπουργός της χώρας του. Κι εκείνη η κυβέρνηση, πάντως, δεν μακροημέρευσε. Ο Φανφάνι παρέδωσε την εξουσία έπειτα από 102 ημέρες.
ΒΙΑ. «Τι θα της κάνατε εάν την είχατε στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου;». Όταν ο Μπέπε Γκρίλο καλούσε τους οπαδούς του από το μπλογκ του να αφήσουν τα πιο άγρια ένστικτά τους ελεύθερα για μια δημοσιογράφο της Repubblica που δεν του άρεσαν τα σχόλια της.
ΓΚΟΛ. Το δείπνο στη σύνοδο κορυφής του G20 έχει μόλις τελειώσει και, ως οικοδεσπότης, ο κινέζος πρόεδρος Σι Τζιπίνγκ καλεί τους υπόλοιπους ηγέτες σε μια νυχτερινή κρουαζιέρα στη λίμνη της Χανγκτζού. Η βραδιά κυλούσε ευχάριστα μέχρι που κάποια στιγμή ένας κυπρίνος πήδηξε από το νερό και προσγειώθηκε στα πόδια του Ματέο Ρέντσι. Εκείνος αιφνιδιάστηκε, αλλά δεν κοκάλωσε. Πιστός στην ποδοσφαιρική παράδοση της χώρας του, έριξε μια κλωτσιά σε αυτό το περίεργο αντικείμενο που δεν είχε μπορέσει να διακρίνει καλά μέσα στο σκοτάδι κι έστειλε τον κυπρίνο στην άλλη πλευρά του ντεκ.
ΔΙΑΦΘΟΡΑ. Θα ήταν μια μέρα σαν τις όλες τις υπόλοιπες για τον Μάριο Μαντοβάνι, σύμμαχο του Μπερλουσκόνι και αντιπεριφερειάρχη στην περιφέρεια της Λομβαρδίας. Το πρόγραμμά του θα ξεκινούσε νωρίς το πρωί από το Παλάτσο Λομπαρντία, τον εντυπωσιακό ουρανοξύστη στο Μιλάνο όπου στεγάζονται τα γραφεία της περιφέρειας. Εκεί θα άνοιγε τις εργασίες της «Ημέρας της Διαφάνειας». Δεν πρόλαβε. Ο αντιπεριφερειάρχης συνελήφθη από την αστυνομία για διαφθορά - ήταν βουτηγμένος στις μίζες μέχρι τον λαιμό. Αστείο, αλλά όχι ασυνήθιστο.
ΕΛΙΑ. Πρώην κομμουνιστές, αμόλυντοι σοσιαλιστές, χριστιανοδημοκράτες, χριστιανοκοινωνιστές, πράσινοι, μεταρρυθμιστές, σοσιαλδημοκράτες, φιλελευθεροδημοκράτες, κεντρώοι. Όλοι αυτοί χώρεσαν κάτω από την ομπρέλα της Ελιάς, της πολιτικής συμμαχίας που ίδρυσε το 1996 στην Ιταλία ο Ρομάνο Πρόντι. Γιατί Ελιά; Το είχε εξηγήσει ο ίδιος: «Η ελιά είναι δυνατή, ανθεκτική, καλά ριζωμένη στη γη της. Είναι το δέντρο της μεσογειακής Ευρώπης όπου συνυπάρχουν η θάλασσα και το βουνό, οι λίμνες, οι κοιλάδες και οι λόφοι. Η ελιά αγαπά τον ήλιο και αντιστέκεται στον χειμώνα».
ΕΝΟΤΗΤΑ. Ο Αλτιέρο Σπινέλι, ένας από τους ιδρυτικούς πατέρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, έγραψε το ευρωπαϊκό του μανιφέστο τον Ιούνιο του 1941 στο Βεντοτένε, το ιταλικό νησίόπου είχε σταλεί εξόριστος μαζί με άλλους κομουνιστές, σοσιαλιστές, αναρχικούς. Ο τίτλος του ήταν «Για μια ελεύθερη και ενωμένη Ευρώπη». Η ιστορία της Ευρωπαϊκής Ενωσης άρχισε εκείνη την ημέρα.
ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ. Αυτήν ενσαρκώνει σήμερα ο ηγέτης της Λέγκας Ματέο Σαλβίνι. Ο Σαλβίνι έχει φωτογραφηθεί ημίγυμνος σε ένα κρεβάτι για κάποιο περιοδικό. Κι όταν ντύθηκε, έβαλε μια μπλούζα της αστυνομίας για να ζητήσει να «καθαρίσουν επιτέλους οι πόλεις από τους ξένους». Στο ελληνικό δημοψήφισμα καλούσε τους ιταλούς καταθέτες να ακολουθήσουν το παράδειγμα των Ελλήνων και να σηκώσουν τις καταθέσεις τους από τις ιταλικές τράπεζες για να στείλουν κι αυτοί ένα μήνυμα στις Βρυξέλλες. Φυσικά, δεν τον άκουσαν.
ΛΙΤΟΤΗΤΑ. Κι όμως, τον όρο «austerità» στην πολιτική ζωή της Ιταλίας εισήγαγε ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, ο φωτισμένος ηγέτης του ιταλικού ΚΚ. «Η λιτότητα για μας» εξηγούσε «είναι το μέσο για να ξεπεράσουμε ένα σύστημα, του οποίου τα διακριτά χαρακτηριστικά είναι η αλόγιστη σπατάλη, η αποθέωση του ασύδοτου ατομικισμού και του πιο έξαλλου καταναλωτισμού». Η λιτότητα για τον Μπερλινγκουέρ ήταν το αντίθετο της σπατάλης. Σπατάλη των πόρων, της ενέργειας, του πλούτου, της κατανάλωσης, των σκουπιδιών. Σπατάλη της ίδιας της ζωής. Πλήρωσε αυτή του την άποψη με πολιτική μοναξιά.
ΜΑΜΑ. «Mamma li Turchi!». Το φώναζαν οι Ιταλοί τον 15ο αιώνα στη θέα των οθωμανών πειρατών που εκείνη την εποχή αλώνιζαν τη Μεσόγειο. Αλλά η φράση έμεινε και μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για πολλές δεκαετίες ως μπαμπούλας των παιδιών που δεν έτρωγαν το φαγητό τους. Και το 1973 ως τίτλος μιας από τις πολλές ιταλικές σεξοκωμωδίες της εποχής: «Έχω ένα φυσικό ελάττωμα» λέει ας πούμε ο πρωταγωνιστής της ιστορίας σε μια χυμώδη ξανθιά. «Πάσχω από μόνιμη σκληρότητα». «Και το λες ελάττωμα αυτό;» του απαντά εκείνη.
ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ. Στην ταινία του Ετόρε Σκόλα ο Μάριο, ο κομουνιστής της ιστορίας, νοσταλγεί τα παλιά καλά χρόνια: «Πόσο ευτυχισμένοι ήμασταν» φωνάζει κάποια στιγμή εκτός εαυτού, «όταν ήσασταν τόσο ηλίθιοι!».
ΝΙΚΗ. Ιούλιος του 2012. Την ώρα που όλοι οι υπόλοιποι παρακολουθούν τον ημιτελικό του Εuro ανάμεσα στην Ιταλία και τη Γερμανία, οι «28» βρίσκονται κλεισμένοι στην αίθουσα συνεδριάσεων του μεγάρου Justus Lipsius στις Βρυξέλλες. Κάποιος πετάει την ιδέα να κάνουν ένα διάλειμμα για να δουν το παιχνίδι, ο Χέρμαν Βαν Ρομπάι, τότε πρόεδρος της ΕΕ, αρνείται κι όταν κάποια στιγμή σηκώνεται αποκαμωμένος ο ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Μόντι τον σταματάει με ένα «πού πας;». Η σύνοδος έληξε τελικά στις 5.20 το πρωί με τον Μόντι να πανηγυρίζει διπλά - στη σύνοδο πήρε αυτό που ήθελε ενώ στο γήπεδο είχε καθαρίσει ο Μάριο Μπαλοτέλι με δύο γκολ.
ΟΥΝΑ ΦΑΤΣΑ ΚΛΠ. Είναι, έγραφε η «Ρεπούμπλικα» την εποχή του ελληνικού δημοψηφίσματος, μια παράξενη φαιοκόκκινη συμμαχία. Στις τάξεις της περιλαμβάνονται η αριστερή πτέρυγα του Δημοκρατικού Κόμματος, η ξενοφοβική Λέγκα, το κόμμα του Μπερλουσκόνι και οι Αδελφοί της Ιταλίας, διάδοχοι του μεταφασιστικού MSI. Όλος αυτός ο κόσμος, κάτι σαν ιταλική εκδοχή των ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ, συσπειρώνεται γύρω από την ιδέα μιας Ευρώπης χωρίς λιτότητα και – εάν χρειαστεί – και χωρίς ευρώ. Ο φωτεινός τους φάρος ήταν ο Αλέξης Τσίπρας. Και το ελληνικό δημοψήφισμα, ο προπομπός ενός ιταλικού δημοψηφίσματος. Η παράξενη συμμαχία της Ρώμης παρακολουθούσε τα τεκταινόμενα στην Αθήνα και εμπνεόταν.
ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ. Η σκηνή εκτυλίχθηκε στην Ταινιοθήκη της Ρώμης, της οποίας οι υπεύθυνοι διοργάνωσαν μια εκδήλωση αποχαιρετισμού στον Ετόρε Σκόλα. Μέσα ήταν οι προσκεκλημένοι, απ’ έξω οι δημοσιογράφοι. Κάποια στιγμή από το κτίριο βγαίνει ο Μάσιμο ντ’ Αλέμα. «Ο Ετόρε είχε μια μοναδική ικανότητα να περιγράφει τις αδυναμίες και τη ματαιοδοξία των Ιταλών» λέει στις κάμερες. Ένας δημοσιογράφος τον ρωτάει για τον Ματέο Ρέντσι, ο οποίος είχε βγει λίγα λεπτά νωρίτερα. «Γιατί;» απαντάει ο Ντ’ Αλέμα. «Ήταν εδώ ο Ρέντσι;».
ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ. Ο Τονίνο Τατό, ένα είδος φύλακα αγγέλλου του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, βρήκε τον ηγέτη του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιταλίας στο σπίτι του. Εκείνος καθόταν στην άκρη της πολυθρόνας, σκυμμένος πάνω από το τραπεζάκι του σαλονιού. Φορούσε φανέλα, γκρι παντελόνι και δερμάτινες παντόφλες. Στην άκρη των χειλιών του κρεμόταν ένα τσιγάρο, είχε το ένα μάτι μισόκλειστο για να μην το ενοχλεί ο καπνός. Πάνω στο τραπεζάκι βρισκόταν ένα μελανοδοχείο και πολλά χαρτιά. Από το τελευταίο από τα τρία κείμενα που θα δημοσιευόταν στην επιθεώρηση Rinascita υπό τον τίτλο έλειπε μόνο η τελευταία φράση – ούτε καν αυτό, μόλις μια λέξη. «Οι επικείμενες απειλές των ρεβιζιονιστών και η ανάγκη να οδηγήσουμε επιτέλους τη χώρα σε έναν ασφαλή δρόμο οικονομικής ανάπτυξης, κοινωνικής αναγέννησης και δημοκρατικής προόδου, έγραφε ο Μπερλινγκουέρ, καθιστούν όλο πιο αναγκαίο αλλά και ώριμο έναν…». Ο Μπερλινγκουέρ είχε σταματήσει σε εκείνο το σημείο. Η λέξη, όμως, στριφογύριζε ήδη στο μυαλό του: «συμβιβασμός». Εκείνο που χρειαζόταν ακόμη κι ένας επιθετικός προσδιορισμός που θα προσέδιδε «μια αίσθηση στρατηγικής διάρκειας». Κάπως έτσι γεννήθηκε ο ιστορικός συμβιβασμός στις 23 Σεπτεμβρίου του 1973.
ΣΥΝΕΠΕΙΑ. Ο Μπέπε Γκρίλο, κωμικός και ηγέτης του Κινήματος των 5 Αστέρων, είχε έρθει στην Αθήνα για να πανηγυρίσει το «όχι» στο Σύνταγμα. Ο Γκρίλο δεν θέλει το ευρώ, ενώ θέλει σύμπαν το ιταλικό πολιτικό σύστημα στη φυλακή και τους μετανάστες σπίτια τους. Δηλώνει αντισυστημικός. Αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε κάνει βουτιές στην Κόστα Σμεράλδα από το 42 μέτρων κότερο του «βασιλιά του συνθετικού δέρματος». Ο Γκρίλο διεκδικεί το δικαίωμα να ζήσει την πολυτελή παρακμή που καταγγέλλει.
ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ. «Τυχαία είναι όλα αυτά τα ψυγεία στους δρόμους; Πώς τα κουβαλάνε τα ψυγεία; Δεν είναι περίεργο;». Είναι η υποψία που εξέφρασε η εκλεγμένη με το Κίνημα 5 Αστέρων δήμαρχος της Ρώμης Βιρτζίνια Ράτζι όταν η αιώνια πόλη πνιγόταν στα σκουπίδια. Οι ιταλικές εφημερίδες ονόμασαν την υπόθεση «Η συνομωσία του ψυγείων». Είναι μια λεπτή ειρωνεία που, όπως συμβαίνει πια, στα σόσιαλ μίντια εκφράζεται με όρους χοντρής πλάκας: «Πρόσεχε, ένα πλυντήριο πίσω σου!» έγραψε κάποιος.
ΦΑΣΙΣΜΟΣ. Οι «Θέσεις της Λυών» είναι ένα πολιτικό κείμενο που επεξεργάστηκε ο Αντόνιο Γκράμσι και παρουσίασε στο Γ’ Συνέδριο του Κομουνιστικού Κόμματος Ιταλίας, το οποίο πραγματοποιήθηκε κρυφά στη γαλλική πόλη τον Ιανουάριο του 1926.Στο ιστορικό συνέδριο δεν συμμετείχαν παρά εβδομήντα στελέχη του PCI. Και άκουσαν τον Γκράμσι να αναφέρεται σε όλα τα μεγάλα ζητήματα της εποχής: στο εργατικό κίνημα και τη δομή της ιταλικής κοινωνίας, τις προοπτικές μιας κομουνιστικής επανάστασης και, ασφαλώς, τον φασισμό. Ο φασισμός, εξήγησε, «αντικαθιστά τον συμβιβασμό και τη συναίνεση με μια οργανική ενότητα όλων των δυνάμεων της αστικής τάξης σε έναν μοναδικό πολιτικό οργανισμό, κάτω από τον έλεγχο ενός μοναδικού κέντρου, που θα διευθύνει ταυτόχρονα το κόμμα, την κυβέρνηση και το κράτος». Είναι, εκτός από την κυβέρνηση, να θέλεις και την εξουσία.
13°
