Γκέι γάμοι α λα αμερικάνικα: Η ώρα της δικαιοσύνης

UPDATE: O νόμος "περί προστασίας του γάμου" είναι αντισυνταγματικός και η ομοσπονδιακή κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να αναγνωρίζει όλους τους γάμους που τελούνται σύμφωνα με τους νόμους της κάθε πολιτείας, χωρίς διακρίσεις. Αυτό αποφάσισε πριν από λίγο (26, Ιουνίου, 5:15 ώρα Ελλάδος) το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ με πλειοψηφία 5-4.

Στην υπόθεση της Καλιφόρνιας, επίσης με πλειοψηφία 5-4, το Δικαστήριο απέφυγε να κρίνει επί της ουσίας προβάλλοντας ένα διαδικαστικό ζήτημα: Εφόσον η πολιτεία της Καλιφόρνιας δεν κινήθηκε δικαστικά για να υπερασπιστεί την απαγόρευση των γάμων, δεν μπορεί να εκπροσωπείται νόμιμα από αυτόκλητες "οργανώσεις πολιτών". Αυτό σημαίνει ότι ισχύουν οι αποφάσεις των κατώτερων δικαστηρίων και οι γάμοι επιστρέφουν σύντομα στη μεγαλύτερη πολιτεία των ΗΠΑ. Με αυτό τον τρόπο το Δικαστήριο αποφεύγει να θίξει παρόμοιες απαγορεύσεις που ισχύουν σε 35 άλλες πολιτείες και όχι μόνο: Στην άλλη τους απόφαση οι δικαστές αναφέρουν ξεκάθαρα ότι η νομοθεσία περί γάμου αποτελεί "αδιαμφισβήτητη αρμοδιότητα" της κάθε πολιτείας, και όχι θεμελιώδες συνταγματικό δικαίωμα των πολιτών σε ολόκληρη τη χώρα.

Μέσα από τις παρακάτω οκτώ ερωταπαντήσεις θα προσπαθήσουμε να ξεκαθαρίσουμε το ιδιαίτερα περίπλοκο νομικό παρασκήνιο πίσω από τις δύο αποφάσεις:

Τι είναι το Ανώτατο Δικαστήριο;

Εννιά ισόβιοι δικαστές που προτείνονται από τον εκάστοτε πρόεδρο, όμως ο διορισμός τους πρέπει να εγκριθεί από την πλειοψηφία της Γερουσίας. Βρίσκονται στην κορυφή του ομοσπονδιακού συστήματος δικαιοσύνης και αποφασίζουν για ζητήματα συνταγματικότητας των νόμων αλλά και για τα όρια της δικαιοδοσίας της ομοσπονδιακής εξουσίας σε σχέση με τη δικαιοδοσία των πολιτειών. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κάθε μία από τις πενήντα πολιτείες έχει δικό της Σύνταγμα, δικό της κυβερνήτη, νομοθετικά σώματα και πολιτειακά δικαστήρια.

Ποια είναι η σύνθεση του Ανώτατου Δικαστηρίου σήμερα;

Πέντε δικαστές έχουν προταθεί από ρεπουμπλικάνους προέδρους και απαρτίζουν το συντηρητικό μπλοκ. Τέσσερις έχουν προταθεί από δημοκρατικούς προέδρους και αποτελούν το προοδευτικό μπλοκ. Πάντως ένας από τους πέντε συντηρητικούς δικαστές θεωρείται μετριοπαθής και στο παρελθόν έχει συντάξει δύο ιστορικές αποφάσεις που καταργούσαν νομοθετικές διακρίσεις σε βάρος των ομοφυλόφιλων.

Ποια είναι η νομική κατάσταση σχετικά με τον γάμο ομοφύλων σήμερα;

36 πολιτείες (με γαλάζιο χρώμα στον χάρτη) απαγορεύουν ρητά τον γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου. Οι περισσότερες έχουν προσθέσει μέσω δημοψηφίσματος και σχετική διάταξη στο σύνταγμά τους. Πάντως οκτώ από αυτές (με ροζ σύμβολο στον χάρτη) έχουν θεσπίσει κάποιο σύμφωνο συμβίωσης για τα ζευγάρια ίδιου φύλου. Δώδεκα πολιτείες (με μπλε χρώμα στον χάρτη) έχουν αναγνωρίσει τον γάμο ομοφύλων. Η μεγαλύτερη είναι η Νέα Υόρκη και μαζί συγκεντρώνουν το 18% του συνολικού πληθυσμού. Ακόμα κι εκεί όμως πρόκειται για γάμους "λάιτ".

Γιατί γάμοι "λάιτ";

Βάσει του νόμου "περί προστασίας του γάμου" που ψηφίστηκε από το Κογκρέσο το 1996, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν αναγνωρίζει γάμους ατόμων του ίδιου φύλου ακόμα και στις πολιτείες όπου αυτοί τελούνται νόμιμα. Αυτό σημαίνει ότι τα ζευγάρια που έχουν παντρευτεί στις 12 πολιτείες όπου αυτό επιτρέπεται, δεν μπορούν να επωφεληθούν από τις απαλλαγές και τις ελαφρύνσεις που προβλέπει για τους παντρεμένους η ομοσπονδιακή φορολογία. Δεν αναγνωρίζονται ως ζευγάρια από τα ομοσπονδιακά προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης. Δεν αναγνωρίζονται ούτε από την Υπηρεσία Μετανάστευσης που μπορεί ανά πάσα στιγμή να απελάσει έναν ξένο υπήκοο, ακόμα κι αν είναι νόμιμα παντρεμένος με αμερικάνο του ίδιου φύλου.

Επιπλέον βάσει του ίδιου νόμου, ούτε οι υπόλοιπες πολιτείες είναι υποχρεωμένες να αναγνωρίζουν αυτούς τους γάμους. Αυτό σημαίνει ότι ένα ζευγάρι που είναι παντρεμένο σε μία πολιτεία, παύει να θεωρείται παντρεμένο αν μετακομίσει σε κάποια άλλη, ενώ σε αυτή την περίπτωση οι δύο σύζυγοι δεν μπορούν καν να ζητήσουν διαζύγιο! Ένας καφκικός εφιάλτης τον οποίο δεν αντιμετωπίζει κανένα ετερόφυλο ζευγάρι, αφού γι' αυτά ισχύουν κανονικά οι διατάξεις του οικογενειακού δικαίου της πολιτείας στην οποία μετακόμισαν.

Τί μπορεί να κάνει για αυτό το Ανώτατο Δικαστήριο;

Μια χήρα από τη Νέα Υόρκη έχει προσφύγει ζητώντας να κηρυχθεί αντισυνταγματικός ο νόμος "περί προστασίας του γάμου" με βάση την αρχή της ισονομίας. Νόμιμα παντρεμένη με γυναίκα στη Νέα Υόρκη, αναγκάστηκε μετά τον θάνατο της συζύγου της να πληρώσει ένα υπέρογκο ποσό ως φόρο κληρονομιάς (Μπορείτε να διαβάσετε την ιστορία της εδώ). Αν οι ομοσπονδιακές αρχές τις αντιμετώπιζαν ως παντρεμένες δεν θα χρειαζόταν να πληρώσει ούτε ένα δολάριο. Η κυβέρνηση Ομπάμα συμφωνεί μαζί της, θεωρεί όμως ότι το Δικαστήριο είναι το μόνο αρμόδιο να αποφανθεί για ζητήματα συνταγματικότητας.

Αυτή είναι η μία υπόθεση που εκδικάζει το Δικαστήριο. Ποια είναι η δεύτερη;

Η δεύτερη υπόθεση αφορά το δικαστικό σίριαλ των γάμων στην Καλιφόρνια που μετράει ήδη πέντε χρόνια. Το καλοκαίρι του 2008 το Ανώτατο Δικαστήριο της μεγαλύτερης πολιτείας των ΗΠΑ έκρινε ότι ο γάμος αποτελεί συνταγματικό δικαίωμα για όλους. Μέσα στους επόμενους μήνες 18 χιλιάδες γκέι και λεσβιακά ζευγάρια ενώθηκαν με τα δεσμά του γάμου, όμως οι αντίπαλοι του μέτρου μάζεψαν υπογραφές προκειμένου να ακυρώσουν τη δικαστική απόφαση με δημοψήφισμα. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν αρνητικό και οι γάμοι "σχόλασαν". Έκτοτε οι υπέρμαχοι του γάμου προσέφυγαν στην ομοσπονδιακή δικαιοσύνη που τους δικαίωσε τρεις φορές με το σκεπτικό ότι το δημοψήφισμα αφαίρεσε με αυθαίρετο τρόπο δικαιώματα που απολάμβανε μια κατηγορία πολιτών. Μετά από συνεχείς εφέσεις, η υπόθεση έφτασε τελικά στο ομοσπονδιακό Ανώτατο Δικαστήριο που καλείται να λάβει τελεσίδικη απόφαση.

Οι γάμοι στην Καλιφόρνια καταργήθηκαν "δημοκρατικά" με δημοψήφισμα. Τι έχει αλλάξει από τότε;

Η κοινή γνώμη δείχνει να έχει μεταστραφεί σε σημαντικό βαθμό, και σε αυτό συνέβαλλε η απόφαση του προέδρου Ομπάμα να ταχθεί δημόσια υπέρ του γάμου ομοφύλων. Πέρσι για πρώτη φορά οι ψηφοφόροι σε τέσσερις πολιτείες ενέκριναν τον γάμο ομοφύλων με δημοψήφισμα, ενώ πλέον η πλειοψηφία των αμερικάνων δηλώνει υπέρ στις δημοσκοπήσεις. Υπάρχουν όμως σημαντικές γεωγραφικές διαφοροποιήσεις: στις πιο συντηρητικές πολιτείες της ενδοχώρας και του Νότου, η πλειοψηφία παραμένει εχθρική.

Πώς μπορεί να επηρεάσει η υπόθεση της Καλιφόρνιας τους γάμους στην υπόλοιπη χώρα;

Το Δικαστήριο μπορεί να λάβει μια απόφαση που θα αφορά μόνο τις ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης υπόθεσης στην Καλιφόρνια. Μπορεί όμως, με αφορμή αυτή την υπόθεση, να αποφασίσει ότι ο γάμος αποτελεί βάσει του Συντάγματος θεμελιώδες δικαίωμα για όλα τα ζευγάρια σε ολόκληρη τη χώρα. Κάτι τέτοιο θα προκαλέσει σημαντικές πολιτικές αντιδράσεις, ιδίως στις νότιες πολιτείες. Ταυτόχρονα όμως θα επιλύσει μια για πάντα τις δαιδαλώδεις γραφειοκρατικές επιπλοκές που προκύπτουν όταν κάποιες πολιτείες δεν αναγνωρίζουν τους γάμους που τελούνται σε κάποιες άλλες, αλλά και το σίριαλ των ατελείωτων δικαστικών προσφυγών τόσο στα πολιτειακά, όσο και στα ομοσπονδιακά δικαστήρια.

Μένει να δούμε κατά πόσο οι δικαστές θα τολμήσουν να δώσουν οριστική λύση στο ζήτημα. Χωρίς να ξεχνάμε ότι το συγκεκριμένο δικαστικό σίριαλ παραμένει εξαιρετικά επικερδές τόσο για τη βιομηχανία των τεράστιων δικηγορικών γραφείων που ανθούν στις ΗΠΑ όσο και για τις εταιρείες που αναλαμβάνουν με το αζημίωτο τον επηρεασμό της πολιτικής διαδικασίας - τα λεγόμενα lobbies...