Όταν κηρύχτηκε η δικτατορία, ήμουνα ένα παιδάκι 11 χρονώ. Επειδή ακούσαμε από τους μεγάλους στη γειτονιά ότι τα τρόφιμα θα ακριβύνουν και θα πέσει πείνα και τα μπακάλικα δεν θα ανοίξουν καν (δεν υπήρχαν σούπερ μάρκετ τότε, τουλάχιστον στη γειτονιά μας), βγήκαμε το πρωί στο δρόμο και μαζέψαμε κάτι γκοφρέτες «μέλο», που τα παιδιά τις αγοράζανε κατά μάζες, παίρνανε τα «χαρτάκια» που υπήρχανε μέσα κι ύστερα τις πετάγανε, αφάγωτες. Με περηφάνια πήγαμε τις γκοφρέτες στη μάνα μας, ώστε να λειτουργήσουν σαν αποθέματα τροφίμων της οικογένειας. Η γυναίκα κούναγε το κεφάλι της. Ο πατέρας μας δεν ήταν σπίτι, ήταν επιφυλακή στο νοσοκομείο της Αεροπορίας, στην Κυψέλη.
Αργότερα, το απόγευμα, βγήκα βόλτα με το ποδήλατο και, σ’ ένα άχτιστο οικόπεδο εκεί στην Κυπριάδη (υπήρχαν τότε, ακόμα, πάρα πολλά) βρήκα μια στίβα βιβλία. Τα βιβλία ήταν βασικό «εξάρτημα» της ζωής μου, διάβαζα ήδη πολύ, άρα δίχως δεύτερη σκέψη τα έβαλα μέσα στο πουκάμισό μου και τα πήρα σπίτι μου. Ήταν αριστερά βιβλία, μου είπανε οι γονείς μου, που κάποιοι τα είχαν ξεφορτωθεί φοβισμένοι. Τα κράτησα, αρκετά τα διάβασα, μερικά τα έχω ακόμα.
Όταν έπεσε η χούντα, το καλοκαίρι του 1974, είχα μόλις τελειώσει το σχολείο. Είχε γίνει το Πολυτεχνείο εννιά μήνες πριν (Νοέμβρης 1973 – Ιούλης 1974 ήταν η χειρότερη περίοδος της ζωής μου), είχε μόλις γίνει το πραξικόπημα στην Κύπρο και η συνακόλουθη τουρκική εισβολή, η Ελλάδα ήταν επιστρατευμένη, ο πατέρας μου πάλι επιφυλακή (αλλά σε προχωρημένο έκτακτο νοσοκομείο πολέμου, στη Λάρισα). Δούλευα στην πρώτη πραγματική δουλειά μου, στη «Θερμίδα» (ένσημα από το 1974, παρακαλώ), ετοιμαζόμουνα να δώσω εξετάσεις για το Πανεπιστήμιο, ζούσα ωραίες καταστάσεις με μια όμορφη γκόμενα (το απόγευμα της μεταπολίτευσης μάς βρήκε πάνω στο λόφο του Στρέφη), το ίδιο καλοκαίρι υπήρχε και το Παγκόσμιο Κύπελλο, με την Ολλανδία του μεγάλου Κρόιφ. Αλλά, πάνω απ’ όλα, μόλις είχα γίνει μέλος της ΚΝΕ, πρόλαβα για λίγο την παρανομία, ξέρετε, ψευδώνυμα, συνθηματικά, εφεδρικές λύσεις κι όλα τα σχετικά. Συν «Φωνή της Αλήθειας» πολλές φορές τη μέρα, συν «Το Βήμα», συν «Αρτ», «Αλκυονίς», «Στούντιο», «Ανοιχτό Θέατρο», «Στοά», «Θέατρο Τέχνης», «Θέατρο Τσέπης» κι όλα τα ντεσού ενός τοτινού αριστερού νέου ήδη από το 1972.
Πολύ νερό κύλισε στ’ αυλάκι από τότε, μισός αιώνας και βάλε. Ο κόσμος άλλαξε, η Ελλάδα άλλαξε, το πολίτευμα άλλαξε, η κοινωνία άλλαξε, η πολιτική άλλαξε, ο περίγυρός μου το ίδιο. Κι εγώ φυσικά άλλαξα. Όμως η γνώμη μου για τη δικτατορία δεν άλλαξε, εξακολουθώ να τη θεωρώ ένα από τα χειρότερα κακά που βρήκανε τον τόπο μας.
Ιδού το καταστάλαγμά μου για το θέμα, δέκα συνοπτικές σκέψεις:
Α. Κάθε φορά που ακούω για τα «καλά» που έκανε η δικτατορία, απαντάω: Πραξικόπημα της χούντας στην Κύπρο - Εισβολή της Τουρκίας - Πόλεμος στο νησί - Διχοτόμηση. Κι αν ο άλλος επιμένει, συμπληρώνω και δυο ακόμα χρονολογίες: 1897, 1922. Οι χειρότερες καταστροφές στον τόπο έχουν στη βάση τους στον εθνικισμό - θρησκευτισμό.
Β. Εθισμός στην αντιδημοκρατία, τον αυταρχισμό, την καταπίεση, την πολιτική ανελευθερία, το φόβο, τα βασανιστήρια, την αναξιοπρέπεια, τις συλλήψεις, τη στρατοκαυλική «αντρίλα», το αστυνομικό κράτος, τον «ισχυρό» ηγέτη που κόβει τους γόρδιους δεσμούς με το σπαθί του αλά Μεγαλέξαντρος χωρίς δημοκρατίες κι άλλες τέτοιες πολυτέλειες.
Γ. Εθισμός ειδικά στις καταλήψεις. Η πράξη σαν αντίσταση επί χούντας (Νομικές, Πολυτεχνείο) ήταν ολόσωστη, όμως ήδη με τη μεταπολίτευση ήταν λάθος, γιατί δεν υπήρχε πια χούντα. Τη συνέχεια την ξέρουμε, μέχρι σήμερα, που οι καταλήψεις ειδικά στα πανεπιστήμια είναι πάρα πολλές και γίνονται για πλάκα, από συνήθεια, από «θεσμικότητα», από κεκτημένη ταχύτητα, από αντιγραφή, από μόδα. (Σ’ αυτό, βέβαια, η ευθύνη της γενιάς μου είναι απαράγραπτη. Το ίδιο και η προσωπική μου).
Δ. Απλοϊκός αντικομμουνισμός, που έστειλε μια ολόκληρη γενιά προς την Αριστερά: έτσι η χούντα έδωσε το «φιλί της ζωής» σε μια πολιτική τάση που διεθνώς πνέει σήμερα τα λοίσθια (πλην Ελλάδας, βέβαια). Δηλαδή σε μια άλλη θρησκεία.
Ε. Αισθητική του χειρίστου είδους: «Άγνωστος πόλεμος», τηλεόραση ΥΕΝΕΔ, «ελαφρολαϊκά» τραγούδια, «Πολεμική Αρετή των Ελλήνων», χαζοχαρούμενες κωμωδίες, «Ολυμπιάδα τραγουδιού», τσάμικα του Παπαδόπουλου και του Παττακού, γκρέμισμα του ρολογιού και ύψωση του γιαπιού «Εμπορικό Κέντρο» στον Πειραιά, «Οι γενναίοι του Βορρά» κλπ.
ΣΤ. Αρχαιοπληξία, αρχαϊζουσα - καθαρεύουσα γλώσσα, «η σημερινή γλώσσα περνάει κρίση», η αρχαία Ελλάδα είναι το παγκόσμιο πασπαρτού και η παγκόσμια πανάκεια, το Βυζάντιο ήταν η ιδανική κοινωνία. Αυτό προϋπήρχε, αλλά επί χούντας απόγινε. Λούφαξε με τη μεταπολίτευση, αλλά τα τελευταία χρόνια κυριαρχεί ξανά.
Ζ. Εχθρότητα προς τους νέους, τη μουσική τους, τη γλώσσα τους, το ντύσιμο, τη σεξουαλικότητα, την ελευθεριότητα, τις συνήθειές τους.
Η. Εχθρότητα προς το διαφωτισμό, τη Δύση, τον ορθολογισμό, την κοινή λογική, τους πλατιούς ορίζοντες, την ατομικότητα, την πρωτοβουλία, την προσωπική διαφοροποίηση
Θ. «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια» και τα συμπαρομαρτούντα: τελετές, παρελάσεις, δήθεν «Κρυφά Σχολεά», λιλιά, παπάδες, δήθεν λάβαρο στην Αγία Λαύρα την 25η Μαρτίου, γυμνασιάρχες, μεγάφωνα εκκλησιών παντού, λογύδρια, λάβαρα, «Παλιά Ελλάδα», ελλαδοκεντρισμός, ορθοδοξίες κ.λπ.
Ι. Νοσταλγία της ίδιας της χούντας ως ιδανικού παρελθόντος. Σήμερα έχουμε και επίσημα δηλωμένους πολιτικούς επιγόνους της (Χρυσή Αυγή), αλλά και πανελλήνιο θαυμασμό προς ημιδικτάτορες (π.χ. Πούτιν).
14°
