21η Απριλίου, το «καθεστώς της ένστολης εθνικοφροσύνης»

Κυκλοφόρησε το τομίδιο «Η ένστολη εθνικοφροσύνη (1967-1974) - Στρατοκρατία εναντίον πολιτικής», το έβδομο στη σειρά του σπονδυλωτού και ευσύνοπτου έργου του «10 και μία δεκαετίες πολιτικών διαιρέσεων: Οι διαιρετικές τομές στην Ελλάδα την περίοδο 1910-2017» (εκδόσεις «Επίκεντρο»), που γράφει ο καθηγητής κ. Θανάσης Διαμαντόπουλος και είναι προγραμματισμένο να ολοκληρωθεί σε 10+1 «τεύχη».

Πρόκειται για μια σειρά βιβλία γραμμένα με βάση μια εξαιρετική ιδέα (τις διαιρετικές τομές), μετριοπάθεια και ευρύτητα πνεύματος, που επιβεβαιώνουν ότι ο συγγραφέας τους είναι μελετητής ολκής σε θέματα νεοελληνικής Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας. Τη σειρά την είχα παρουσιάσει παλιότερα, κατά το ξεκίνημά της. 

Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι «αφιερωμένο» στη χούντα και παρουσιάζει μερικές ιδιαιτερότητες:

Έχοντας στοιχεία από γεγονότα που ο κ. Διαμαντόπουλος έχει ζήσει προσωπικά, διαθέτει και έντονο συναισθηματικό στοιχείο, κατά κύριο λόγο «φυλακισμένο» με σεμνότητα σε υποσημειώσεις

Περιέχει Παράρτημα με άρθρα για διάφορες σημαντικές πολιτικές προσωπικότητες του Μεσοπολέμου, γραμμένα από πολιτικούς τους αντιπάλους (αναφορά σε προηγούμενους τόμους). Διαθέτει αξιόλογο Επίμετρο - Σχόλιο του καθηγητή κ. Γιώργου Παγουλάτου. Με αφορμή λοιπόν αυτό το τομίδιο, αλλά και τη φετινή επέτειο από το πραξικόπημα, ο συγγραφέας μού έδωσε την παρακάτω συνέντευξη:

Κύριε Διαμαντόπουλε, το τομίδιο που αφορά τη δικτατορία που κηρύχτηκε σα σήμερα, 21η Απριλίου, 51 χρόνια πριν, είναι πια στα χέρια μας. Πώς θα το παρουσιάζατε με λίγα λόγια σε κάποιον που δεν έχει προσωπικά βιώματα και που δεν ξέρει τίποτα για την περίοδο εκείνη;

Ως προσπάθεια νηφάλιας προσέγγισης μιας περιόδου που από τη φύση της δημιουργεί φορτίσεις.

Ποια διαφορά έχει η οπτική η δική σας, δηλαδή του πολιτικού επιστήμονα, για τη δικτατορία, από του ιστορικού, του κοινωνιολόγου, του κοινωνικού ψυχολόγου, του οικονομολόγου ή άλλου κοινωνικού επιστήμονα;

Προσπαθώ, πέρα από την καταγραφή των γεγονότων, να αναδείξω την υφέρπουσα εσωτερική συνοχή τους. Τους παράγοντες, πολιτικούς, ενδοστρατιωτικούς, θεσμικούς, παραθεσμικούς και ευρύτερους, που οδήγησαν στην εγκαθίδρυση του καθεστώτος. Καθώς και τις αιτίες –πέραν των ευρύτερων κοινωνικών και οικονομικών εξελίξεων–που συνδέονται με τις ενδοκαθεστωτικές εξελίξεις/διαφοροποιήσεις, οι οποίες εν πολλοίς ερμηνεύουν την πορεία και την κατάρρευσή του. Η προσέγγισή μου, δηλαδή, είναι ταυτόχρονα αφηγητική και ερμηνευτική. Και πρωτίστως αναλύει συσχετισμούς δύναμης.

Πέρα από τον υπότιτλο, «Στρατοκρατία εναντίον πολιτικής», αναδεικνύετε και άλλα ζευγάρια αντιθέσεων στο βιβλίο σας. Ποια είναι τα σημαντικότερα και γιατί;

Ενδεχομένως η αντιπαράθεση μεταξύ των οπαδών της συλλογικής στρατοκρατίας και του Παπαδόπουλου, ο οποίος γρήγορα επιχείρησε να εγκαθιδρύσει προσωποπαγές καθεστώς. Καθώς και η αντιπαράθεση μεταξύ της σχετικά μετριοπαθούς –και με στοιχεία «πολιτικότητας»– γραμμής του Παπαδόπουλου και της αδιαλλαξίας/αμετροέπειας των αποκληθέντων Ιεράκων (οι οποίοι, ωστόσο, στη συνέχεια διεκδίκησαν και επέβαλαν μιας μορφής πολυφωνία για να αντιπολιτεύονται νομίμως τον «Αρχηγόν της Επαναστάσεως». Δευτερευόντως θα αναφερόμουν στην –έχουσα και ταξικά/πολιτισμικά θεμέλια– διαφοροποίηση των δύο άλλων όπλων, πρωτίστως του ναυτικού, προς τον στρατό ξηράς και το καθεστώς που αυτός εγκαθίδρυσε.

Γιατί είχε επέλθει «κοινωνική απονομιμοποίηση» του δημοκρατικού πολιτεύματος στη χώρα μας, ώστε να εμφανιστεί υπολογίσιμο ποσοστό λαϊκής ανοχής και/ή αποδοχής για τη χούντα;

Πρώτον διότι η μετεμφυλιακή ελληνική κοινωνία δεν ήταν έτοιμη να αποδεχθεί τον πολιτικό, αλλά και τον πολιτισμικό, φιλελευθερισμό που παγκόσμια έφερε η δεκαετία του ’60. Δεύτερον διότι το πολιτικό υποκείμενο (ΕΚ) που είχε την ιστορική ευθύνη να προωθήσει τις νέες τάσεις δεν διέθετε ούτε συνοχή ούτε αξιοπιστία ούτε πολιτική λειτουργικότητα. Αυτά, όμως, τα αναδεικνύω πρωτίστως στο 6ο τομίδιο.

Γιατί πέτυχε, και μάλιστα σχεδόν αναίμακτα, το πραξικόπημα της «ένστολης εθνικοφροσύνης»;

Ρόλο έπαιξε η κοινωνική ανοχή, λόγω μη λειτουργικότητας της δημοκρατίας (αποστασία, φαγωμάρα του αστικού πολιτικού κόσμου κ.λπ.). Οι μόνοι που ίσως εναντιώνονταν, οι αριστεροί, εξουδετερώθηκαν βάσει σχεδίου, που ήταν κληροδότημα του μετεμφυλιακού κλίματος.

Ποιος είναι ρόλος του Χρονολόγιου στο βιβλίο σας και γιατί το προτάσσετε;

Νομίζω πως διευκολύνει τον αναγνώστη, πρωτίστως εκείνον που δεν έχει προσωπικά βιώματα από την εποχή.

Υπάρχει σαφής περιοδολόγηση. Με ποια κριτήρια χωρίζετε τις περιόδους της χούντας;

Η περίοδος της (ανταγωνιστικής) συνύπαρξης με το στέμμα.

Η περίοδος της συλλογικής στρατοκρατίας.

Η περίοδος της μονοκρατορίας Παπαδόπουλου.

Η φάση της φθοράς.

Η αποτυχημένη απόπειρα για μετάβαση προς μια ελεγχόμενη ή πάντως ημι-φιλελεύθερη και ημι-κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Το υπερβάναυσο καθεστώς Ιωαννίδη.

Γιατί απέτυχε το «Βασιλικό αντικίνημα» της 13ης Δεκεμβρίου 1967;

Αφενός μεν διότι πολλοί στρατιωτικοί είχαν επενδύσει συντεχνιακά στο νεοπαγές τότε καθεστώς. Αφετέρου δε διότι οι ανώτατοι είχαν πλαισιωθεί από πιστούς στη Χούντα επιτελείς.

Γιατί απέτυχε η προσπάθεια πολιτικοποίησης του καθεστώτος το 1972 -73 και πέτυχε το ιωαννιδικό κίνημα της 25ης Νοεμβρίου 1973;

Νομίζω πως καθοριστικό ρόλο έπαιξε η ανωριμότητα των πολιτικών (πλην Ράλλη, Ηλιού, Κύρκου) και η ενδοκαθεστωτική αποδυνάμωση του Παπαδόπουλου που ερμηνεύει και την επιτυχία της κίνησης Ιωαννίδη.

Στο βιβλίο σας σημαντικό ρόλο παίζει η Κύπρος, από τις δολοφονίες Τουρκοκυπρίων ήδη πριν τη δικτατορία, την αποχώρηση της ελληνικής μεραρχίας το Δεκέμβρη του ’67, μέχρι το πραξικόπημα Ιωαννίδη τον Ιούλιο του 1974 και πολλά άλλα ενδιάμεσα. Πώς το Κυπριακό σχετίζεται με τη δικτατορία;

Εκτός των άλλων, η παρότρυνση του Παπαδόπουλου για μετριοπάθεια έναντι των Τουρκοκυπρίων όξυνε την αντιπαράθεση της εθνικιστικής βάσης του καθεστώτος προς τον αρχιπραξικοπηματία.

Ποιος ήταν ο ρόλος του στρατού ως επαγγελματικής ομάδας, οιονεί συντεχνίας, στο καθεστώς;

Εμφανή και τα συντεχνιακά κίνητρα του πραξικοπήματος και η προσπάθεια διά του Συντάγματος του 1968 να θεσμοθετηθεί η στρατοκρατία.

Παπαδόπουλος, Ιωαννίδης, βασιλιάς Κωνσταντίνος, Σπύρος Μαρκεζίνης: Θέλετε να δώσετε με λίγα λόγια τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν τα τέσσερα αυτά πορτρέτα;

Παπαδόπουλος: αρχομανής αλλά σχετικά μετριοπαθής (ελάχιστες δικτατορίες έχουν αποφύγει εκτελέσεις) και με κάποια στοιχεία πολιτικότητας στη σκέψη του.

Ιωαννίδης: Ακραία εθνικιστής και εμπαθής.

Κων/νος: άπειρος και «προκεχωρημένης αφέλειας».

Μαρκεζίνης: Τραγικό πρόσωπο. Καλών προθέσεων. Με μόνιμο το πρόβλημα της αδυναμίας διαχείρισης της ιδιοφυίας του.

Υπάρχουν στοιχεία της δικτατορικής περιόδου που επιβιώνουν μέχρι σήμερα (στην ιδεολογία, σε νοοτροπίες, σε ψυχολογία, σε νοσταλγία, στην κοινωνία, στην οικονομία, σε what if ή ό,τι άλλο);

Μάλλον η δικτατορία με τις πολλαπλές απαγορεύσεις οδήγησε σε μια Μεταπολίτευση με ακραία επιτρεπτικότητα.    

Είπαμε ότι το τομίδιο για τη χούντα είναι το έβδομο της σειράς, η οποία επιγράφεται «10 και μία δεκαετίες πολιτικών διαιρέσεων: Οι διαιρετικές τομές στην Ελλάδα την περίοδο 1910-2017». Ποια είναι μέχρι στιγμής η υποδοχή της σειράς;

Ο εκδότης μου δηλώνει ευχαριστημένος. Προσωπικά ήλπιζα σε καλύτερη υποδοχή από το αναγνωστικό κοινό, μολονότι πολλά τομίδια έχουν ήδη επανεκδοθεί.

d.fyssas@gmail.com