Οι κίνδυνοι του ιδιωτικού πατριωτισμού

Τρεις νεανικές ανδρικές φιγούρες σε ένα ανηφορικό πλάνο contre-plongée, με την κάμερα στο έδαφος, ολοκληρώνουν την τοποθέτηση μιας σημαίας στο κακοτράχαλο αιγιανό έδαφος. Η ατμόσφαιρα είναι ανοιξιάτικη και ο ουρανός γαλάζιος, άσπιλος από νεφώσεις, δίχως τη θολότητα της αφρικανικής σκόνης. Το έδαφος εξίσου γνώριμο και ελληνικό. Βραχώδες, χωρίς ίχνος χώματος, άνυδρη γη. Ξεραΐλα λένε με αποστροφή οι διαποτισμένοι από την ιδεολογία του δάσους και του βουνού, όταν πλέουν τα καλοκαίρια δίπλα στους νησιωτικούς όγκους του Αιγαίου. Κι άλλοι, επηρεασμένοι από την ποίηση του Ελύτη, αναγνωρίζουν στην πέτρα που χτυπιέται και καίει από τον ήλιο τον ηλιάτoρα την έκθεσή μας στην απόλαυση, τη γυμνότητα και τις ηδονές τις παραθαλάσσιες. Βλέπουμε την πικρή και χαμηλή αυτή βλάστηση, που μαζί με το πετρώδες έδαφος και το χώμα συγκροτούν τα υλικά της ελληνικής παραλλαγής του έλληνα στρατιώτη, ο οποίος καλείται να ξαπλώσει και να ενσωματωθεί σε τούτο το τοπίο, να γίνει ένα με τη χωρίς χώμα γη και να την υπερασπιστεί.

Οι τρεις άνδρες εδώ δεν φορούν κάποια στολή του πολέμου, της μάχης, της ενσωμάτωσης στο τοπίο. Ο ένας φοράει μαύρα ρούχα και οι δύο όμοιες κόκκινες μπλούζες οι οποίες, αν παρατηρηθούν στη λεπτομέρειά τους, φέρουν τη στάμπα του ομίλου οπαδών του Ολυμπιακού Samos Gate 7. Είναι ρούχα μιας καθημερινότητας που παραπέμπει στον πολιτισμό του ελεύθερου χρόνου μιας στρατευμένης σχόλης, όπου πέρα από τον εαυτό σου, την οικογένεια και τους φίλους σου, την πολιτική σου συμμετοχή και το ανήκειν σε μια ιδεολογία, το έθνος και την πατρίδα, μετέχεις μιας αστικής φυλής που διακλαδώνεται σε όλη τη xώρα. Αυτοί οι έλληνες ολυμπιακοί που αποβιβάστηκαν σε μια βραχονησίδα κοντά στους Φούρνους, φροντίζουν μια ελληνική σημαία που επιμελώς τοποθέτησαν στο ύψωμα αυτό που είναι ριγμένο στο πέλαγος, έναντι των τουρκικών ακτών. Η βραχονησίδα που επισκέφτηκαν φέρει το αξιοπρόσεκτο όνομα Ανθρωποφάς. Ένα όνομα ξένο με το σαπφικό, ήρεμο τοπωνύμιο των Ιμίων, συνειρμικά εγγύτερο με τα μεταβυζαντινά χρόνια της πειρατείας, τη ναυτιλία του όποιου Μπαρμπαρόσα, μα και τις συμπληγάδες πέτρες και την αγωνία του αρχαίου και παντοτινού θαλασσοπόρου. 

Ένα καρέ που θα μπορούσε να είναι το τέλος μια αθώας κίνησης όπου κάπου, στο καλοκαιρινό Αιγαίο, κάποιοι νέοι στις μέρες της ακροθαλασσιάς, ανέμελοι, θα κάρφωναν στο ολιγοήμερο camp κάτι να ανεμίζει και να δίνει προσωρινό στίγμα. Όμως, όπως βλέπουμε από το υπόλοιπο σετ φωτογραφιών που μας πρόσφεραν οι ίδιοι, οι τρεις νέοι από τους Φούρνους ξεκίνησαν με ένα ταχύπλοο να σημαιοστολίζουν και άλλες βραχονησίδες της ευρύτερης ζώνης με το σύμβολο της ελληνικής δημοκρατίας. Ο στόχος τους προφανής και θέλω να πιστεύω άδολος, απλός και θεωρητικά κατανοητός, όπως ελπίζω και η ταυτότητά τους άσχετη με οποιαδήποτε εξτρεμιστική πολιτική οργάνωση. Να σημανθούν οι ελληνικές βραχονησίδες με την ελληνική σημαία, να επιβεβαιωθεί με την ίδια τη μαρτυρία των δρώντων και το φωτογραφικό τεκμήριο ότι το βραχώδες, ριγμένο στο πέλαγος σημείο, είναι ελληνικό. Τι πιο προφανές. Είσαι μέρος του έθνους και μπορείς να βάζεις όπου θέλεις τη σημαία. Σε ένα ελληνικό εστιατόριο στο Βανκούβερ, σε ένα τατουάζ αντιμνημονιακό και εξτρεμιστικό, στο τετράδιο του μαθητή, στη συσκευασία του τυριού φέτα, σε ένα σπίτι, σε μια διαδήλωση, παντού και όπου να ’ναι. Μόνο που αυτή τη φορά η τοποθέτηση σημαίας ελληνικής επί ελληνικού εδάφους από πολίτες, χωρίς να γνωρίζουμε κατά πόσο είναι αυθόρμητη, είναι στην πράξη πυκνή σε δημόσιο νόημα. Υποκαθιστά την κρατική δράση σε μια πολύ δύσκολη στιγμή, όπου μια αδύναμη, ειρηνική και –για λίγο ακόμα δημοκρατική– χώρα αντιμετωπίζει την τρομερή επιθετικότητα ενός εμπόλεμου, αυταρχικού κράτους.

Πολλοί σίγουρα σκανδαλίζονται ήδη. Μα είναι δυνατόν να μην μπορούμε να βάλουμε τη σημαία μας επί ελληνικού εδάφους; Από πολλές απόψεις θα έχουν δίκιο. Η μεταπολίτευση υπήρξε η πιο ειρηνική περίοδος του ελληνικού κράτους, η ειρηνική καθημερινότητα έχει χαράξει τις δικές της εγκεφαλικές συνάψεις και η συμβολική πραξεολογία τείνει να μην έχει κόστος. Πώς να απλοποιήσεις την περιπλοκή των πραγμάτων όταν για να διατηρήσεις τα εδάφη σου η προτιμότερη στρατηγική είναι να μην καταδηλώνεις την κυριαρχία σου σε αυτά; Η εύκολη απάντηση θα ήταν ότι δεν χρειάζεται να εξηγείς τίποτα. Αρκεί να πεις πως οι εθνικές υποθέσεις είναι αντικείμενο αποκλειστικής διαχείρισης και οι χρήσεις της σημαίας υπόθεση δημόσιου πατριωτισμού. Το κράτος που εδράζει την εξουσία του πάνω σε μία λειτουργική συμφωνία και κατέχει τη δύναμη και τη θεσμική στοχαστικότητα να ενσωματώνει και να προστατεύει τους πολίτες του ουσιαστικά θα έλεγε: «Άσε να ξέρω εγώ [πού και πότε τοποθετούμε τη σημαία μας]». Όμως ποικιλοτρόπως το κράτος αυτό δεν εμπνέει τέτοια εμπιστοσύνη, το ίδιο δεν περιφρουρεί τη σημαία και δεν έχει μια σοβαρή οικονομία των χρήσεών της. Βρίσκεται σε απώλεια στήριξης, συνοριακά ανοικτό με πρωτοβουλία της κυβέρνησής του και εδαφικά στο όριο της απώλειας. 

Ο δημόσιος πατριωτισμός είναι σήμερα ατελής και βρίσκεται στα χέρια ανθρώπων που είτε αποστρέφονται την εθνική ενότητα και τα σύμβολά της, διακατεχόμενοι από πρωτεϊκό αντιμιλιταρισμό, είτε επικαλούνται το έθνος ως υπέρτερο και το υμνούν με γελοίο στόμφο, αφήνοντάς το έρημο και γυμνό. 

Μα και ο ιδιωτικός πατριωτισμός αυτής της παρέας θα ήταν λιγότερο επικίνδυνος, αν ήταν στα αλήθεια πιο ιδιωτικός. Αν είχε μαζί και μια σημαία του Ολυμπιακού πάνω στο βράχο. Θα αποφόρτιζε την όλη ενέργεια. Ή αν ήταν πιο στοχαστικός και μαζί με τη γαλανόλευκη ύψωνε τη σημαία της Ευρώπης. Θα έφερνε πολλούς σε αμηχανία και σε δύσκολη θέση. Θα θύμιζε ότι ο βράχος είναι ευρωπαϊκός επειδή είναι ελληνικός.

↑ Τρεις νεαροί από τους Φούρνους υψώνουν την ελληνική σημαία στη βραχονησίδα Μικρός Ανθρωποφάς, 13 Απριλίου