Πασχαλινή καθίζηση

Τα στοιχεία της έρευνας Μαρτίου του ΙΟΒΕ δείχνουν πόσο δύσκολο είναι το πέρασμα σε φάση δυναμικής ανάπτυξης μιας οικονομίας, η σύνθεση της οποίας έχει υποστεί μεγάλες αλλαγές εξαιτίας της κρίσης.

Δύο στους τρεις με πρόβλημα
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, δύο στους τρεις συμπολίτες μας μόλις τα φέρνουν βόλτα ή δεν τα καταφέρνουν. Αυτό επιβεβαιώνει ότι κατά τη διάρκεια της δεκαετούς κρίσης περάσαμε από τη λεγόμενη κοινωνία των δύο τρίτων στην κοινωνία του ενός τρίτου. Πριν την κρίση δύο στους τρεις Έλληνες είχαν ευρωπαϊκό βιοτικό επίπεδο ή ευρωπαϊκού επιπέδου επαγγελματική και οικονομική προοπτική. Σήμερα ένας στους τρεις ανήκει σε αυτή την κατηγορία, με τους περισσότερους να δίνουν μια δύσκολη μάχη για να καλύψουν βασικές ανάγκες τους ή για να βγουν από το οικονομικό και κοινωνικό περιθώριο, στο οποίο βρέθηκαν εξαιτίας της μεγάλης διάρκειας της κρίσης.

Είναι φανερό ότι μια τόσο προβληματική κοινωνία είναι δύσκολο να στηρίξει τη δυναμική αύξηση της κατανάλωσης στην οποία στηρίζεται, σε μεγάλο βαθμό, η προοπτική εξόδου από την κρίση. Ο βαθμός εξάρτησης της ελληνικής οικονομίας από την κατανάλωση είναι μεγαλύτερος απ’ ό,τι ήταν πριν από την κρίση γιατί όσο μεγάλη και να είναι η μείωση της κατανάλωσης δεν συγκρίνεται με την ελεύθερη πτώση των επενδύσεων.

Προηγούμενες έρευνες του ΙΟΒΕ έδειξαν βελτίωση του καταναλωτικού κλίματος, η οποία όμως δεν συνοδεύτηκε από ανάλογη αύξηση της κατανάλωσης, γι’ αυτό και η αύξηση του ΑΕΠ το 2017 περιορίστηκε τελικά στο μισό από το αρχικά προβλεπόμενο 2,7%. Με την έρευνα του ΙΟΒΕ να δείχνει ότι το 61% των νοικοκυριών βλέπουν μικρή ή μεγάλη επιδείνωση της οικονομικής τους κατάστασης στη διάρκεια του επόμενου δωδεκάμηνου, δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας για τη δυναμική που θα αναπτύξει η ελληνική οικονομία στο άμεσο μέλλον. Μόνο 4% των νοικοκυριών θεωρούν ότι θα βελτιωθεί ουσιαστικά η οικονομική τους κατάσταση.

Η οικονομική και φορολογική πίεση που δέχονται τα νοικοκυριά είναι τέτοια ώστε, σύμφωνα με εκτιμήσεις, την περίοδο 2014-2018 αυξήθηκαν οι αποποιήσεις κληρονομιάς από γύρω στις 40.000 στις 100.000 τον χρόνο. Αυτό σημαίνει ανατροπή των οικογενειακών οικονομικών που στήριξαν την οικονομική ανάπτυξη στη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου, με τα οικογενειακά ακίνητα να έχουν χάσει ένα μεγάλο μέρος της αξίας τους και να μην υπάρχει το αναγκαίο ρευστό για τη ρύθμιση φορολογικών και ασφαλιστικών εκκρεμοτήτων που στέκονται εμπόδιο στη μεταβίβασή τους και την κάλυψη του κόστους της.

Η τελευταία τριετία συνέβαλε στην αλλοίωση βασικών χαρακτηριστικών της ελληνικής κοινωνίας. Η επικράτηση του κ. Τσίπρα και του ΣΥΡΙΖΑ εμπόδισε την έξοδο από το πρόγραμμα-μνημόνιο που μπορούσε να πραγματοποιηθεί εντός του 2015, ματαίωσε την προγραμματισμένη ανάπτυξη που θα ήταν αθροιστικά 7%-8% του ΑΕΠ, όπως στην Πορτογαλία και στην Κύπρο, και προετοίμασε το έδαφος για την επιβολή νέων μέτρων, κυρίως στα δύο τρίτα του οικονομικά εξαντλημένου πληθυσμού, για το 2019 και το 2020.

Πολιτικές προεκτάσεις
Με τα λάθη και τις παραλείψεις της τελευταίας τριετίας η θεραπεία σοκ στη διάρκεια μιας τριετίας που ήταν η βασική συνταγή του προγράμματος-μνημονίου, μετατράπηκε σε μεγάλης διάρκειας οικονομική και κοινωνική κρίση. Η γενική υποβάθμιση που παρατηρείται έχει σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες.

Πρώτον, όλα τα στοιχεία δείχνουν ενίσχυση του λεγόμενου brain drain εφόσον η νέα γενιά δεν μπορεί να ενταχθεί στην αγορά εργασίας με σχετικά καλές αποδοχές και καλή προοπτική.

Δεύτερον, η παράταση της κρίσης καθιστά πρακτικά αδύνατη τη δεύτερη ευκαιρία για ώριμους επαγγελματίες που χτυπήθηκαν σκληρά από την κρίση και θα μπορούσαν, εάν υπήρχε το κατάλληλο πλαίσιο και συγκεκριμένες επιλογές, να ξαναγίνουν παραγωγικοί και δημιουργικοί και να συμβάλουν στην ανάπτυξη.

Τρίτον, η ολοένα πιο δύσκολη οικονομική και κοινωνική καθημερινότητα μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες πολιτικές επιλογές -διαφορετικές από εκείνες του 2015- καθώς πολλοί συμπολίτες μας τείνουν να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι το πολιτικό, οικονομικό σύστημα, έτσι όπως λειτουργεί, δεν έχει τίποτα να τους προσφέρει.

Τέταρτον, η διαχείριση της κρίσης από την κυβερνητική ηγεσία προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες. Επειδή είναι φανερό ότι η βελτίωση ορισμένων βασικών οικονομικών δεικτών δεν πρόκειται να περάσει στο μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας πριν τις βουλευτικές εκλογές, ο κ. Τσίπρας και οι συνεργάτες του επενδύουν στη στρατηγική της πόλωσης, ενώ ο κ. Καμμένος επιχειρεί να διασωθεί πολιτικά ρίχνοντας λάδι στη φωτιά της κρίσης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Επιπλέον, το οικονομικό επιτελείο συνδυάζεται με την ιδέα ότι δεν μπορεί να συμβάλει στη δυναμική ανάπτυξη της οικονομίας και στρέφεται στην επιδοματική πολιτική σε μια προσπάθεια να κερδίσει πολιτικό χρόνο και ψήφους.

Είναι πολύ δύσκολο να επιτύχουμε δυναμική οικονομική ανάπτυξη σε αυτές τις κοινωνικές συνθήκες και οι κυβερνητικές επιλογές το κάνουν δυσκολότερο.