Αλιβιζάτος - Βενιζέλος: Συνταγματική αναθεώρηση;

Αλιβιζάτος-Βενιζέλος: Δύο γίγαντες της συνταγματολογικής επιστήμης και προσωπικότητες με τεράστιο κύρος αντιπαρέθεσαν αυτές τις μέρες τις συνταγματικές τους σκέψεις. Τι νόημα έχει, λοιπόν, εκεί που συγκρούονται τα (συνταγματικά) βουβάλια να παρεμβαίνουν τα βατράχια;

Θα το αποτολμήσω, ωστόσο, επειδή και της μεγαλύτερης αυθεντίας, του Αλιβιζάτου εν προκειμένω, οι απόψεις δεν είναι ipso facto –εκ μόνου του γεγονότος της προέλευσής τους– ορθές. O Βενιζέλος μία μόνο από τις έξι προτάσεις του έτερου συνταγματολόγου αποδόμησε και αυτή κατά το ένα σκέλος της. Ενώ η ταπεινότητά μου –τολμά να– θεωρεί προβληματικές τις τέσσερις εκ των έξι. Ειδικότερα, λοιπόν…

1. Προτείνεται η αναθεώρηση να ολοκληρώνεται σε μια Βουλή με αυξημένη πλειοψηφία. Είναι ο συντομότερος δρόμος προς την τυραννία του στιγμιαίου και συγκυριακού (που σε ειδικές, ενδεχομένως, συνθήκες οδήγησε σε Βουλή συγκεκριμένου πολιτικού προσανατολισμού). Πολλές χώρες έχουν –όπως είχε και η μεσοπολεμική Ελλάδα– Γερουσία,  εκλεγόμενη με άλλον τρόπο και σε διαφορετικό χρονικό σημείο από τη Βουλή, προκειμένου οι συγκυριακές πλειοψηφίες να μην έχουν παντοδυναμία στην παραγωγή κοινών νόμων. Το Σύνταγμα όμως δεν είναι ένας απλός κανόνας δικαίου. Είναι το πλαίσιο, που πρέπει να ορίζεται με εξαιρετική περίσκεψη, για την παραγωγή κανόνων, τη διαμόρφωση εγγυήσεων υπέρ των μειοψηφιών και θεσμικών αντερεισμάτων στους εξουσιαστές, το πλαίσιο διεξαγωγής της πολιτικής ζωής γενικότερα. Για την ολοκλήρωση μιας αναθεώρησης στις ΗΠΑ εμπλέκονται και οι πολιτειακές βουλές, κάτι που καθιστά την αναθεωρητική διαδικασία εξαιρετικά πολύπλοκη και μακροχρόνια. Στη δε Γαλλία εμπλέκονται τρία πολιτειακά όργανα, Βουλή, Γερουσία και Κονγκρέσο, συγκροτούμενα σε διαφορετικές συγκυρίες.

Παράλληλα ο Αλιβιζάτος εισηγείται το διαρκώς και ανά πάσα στιγμή αναθεωρήσιμο του Συντάγματος (πλην των διατάξεων που αναθεωρήθηκαν πολύ πρόσφατα). Ο καταστατικός χάρτης, όμως, δημιουργεί θεσμική κουλτούρα, συνταγματικό πατριωτισμό, περιβάλλεται με έναν μανδύα ιερότητας, είναι εκεί που καταλαγιάζουν τα πολιτικά πάθη. Τίποτε εξ αυτών δεν υπηρετείται με την αέναη «αναθεωρησιμότητά» του. Καθίσταται αντικείμενο διαρκών πολιτικών αντιπαραθέσεων.

2. Θέλει ο Αλιβιζάτος, επίσης, ο ΠτΔ να επιλέγει την ηγεσία της Δικαιοσύνης μεταξύ πέντε δικαστικών λειτουργών, εκ των οποίων τρεις θα υποδεικνύονται από την κυβέρνηση και δύο από την αντιπολίτευση! Άρα εμπλέκει στις κομματικές αντιπαραθέσεις τον ουδέτερο πολιτειακό ρυθμιστή, ενώ ουδείς εγγυάται πως αυτός δεν θα επηρεαστεί στην κρίση του από κοινοβουλευτικούς συσχετισμούς που μπορούν να οδηγήσουν στην επανεκλογή του. Ακόμη χειρότερη ήταν παλαιότερη πρότασή του –οδηγούσε σε κομματικοποίηση της Δικαιοσύνης– οι ίδιοι οι δικαστές να κάνουν τρεις προεπιλογές, μεταξύ των οποίων θα κάνει την τελική ο ΠτΔ.  (Δική μου –παλιά– πρόταση είναι να επιλέγεται η ηγεσία, μεταξύ των αρχαιοτέρων δικαστών, από την Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής, στην οποία θα συμμετέχει και ο απερχόμενος δικαστικός λειτουργός, με πλειοψηφία 3/5. Και όσο η συναινετική αυτή πλειοψηφία δεν επιτυγχάνεται, καθήκοντα να ασκεί ο αρχαιότερος αντιπρόεδρος ή αντεισαγγελεύς. Θεσμική ενδυνάμωση του ΠτΔ μπορεί να προκύψει αλλιώς: με μετατροπή της αρμοδιότητάς του για προκήρυξη δημοψηφισμάτων από δεσμία, που είναι, σε ελεύθερη, ώστε η χώρα να μην εμπλέκεται σε μια τέτοια περιπέτεια μόνο με τη βούληση του πρωθυπουργού).      

3. Προτείνεται επίσης να δοθεί ανάλογη αρμοδιότητα στον πρόεδρο για επιλογή των επικεφαλής των ανεξάρτητων αρχών μεταξύ προτεινομένων από τα κόμματα επιλογών. Εμφιλοχωρεί ο ίδιος κίνδυνος κομματικού χρωματισμού του αρχηγού του κράτους. Πολύ λογικότερο, νομίζω, να υπάρξει διασπορά των θεσμικά αρμόδιων να διαλέγουν τα μέλη των εν λόγω αρχών, τα οποία στη συνέχεια θα επιλέγουν τους επικεφαλής. (Στη Γαλλία, κατ’ αναλογία, το 1/3 των μελών του Συνταγματικού Συμβουλίου τα επιλέγει ο ΠτΔ, το 1/3 ο πρόεδρος της Βουλής, το 1/3 ο πρόεδρος της Γερουσίας, οι οποίοι μπορεί να ανήκουν σε διαφορετικές παρατάξεις).

4. Τέλος, προτείνει, αντί της προβλεπόμενης σήμερα διάλυσης της Βουλής, τη μετάθεση σε άλλο όργανο –παλαιότερα στον λαό, τώρα σε ένα ευρύτερο σώμα αιρετών– της αρμοδιότητας για ανάδειξη ΠτΔ, εάν δεν επιτευχθεί η συνταγματικά προβλεπόμενη αυξημένη πλειοψηφία. Η πολιτική ταλαιπωρία του τόπου και οι παρενέργειες από τέτοια ρύθμιση είναι εύκολα διαγνώσιμες. Πολύ φρονιμότερο, θεωρώ, αυτό που χρόνια υποστηρίζω, δηλαδή να παρατείνεται, ελλείψει της απαιτούμενης ειδικής πλειοψηφίας, για ένα διάστημα η θητεία του ήδη υπηρετούντος προέδρου… 

Υ.Σ. Ο Θ.Δ. σήμερα θα κάνει το αποχαιρετιστήριο μάθημα μετά απο 40 χρόνια διδασκαλίας.