Οριζόντιος φιλελευθερισμός Versus εθνολαϊκισμός

Στην Ελλάδα της κρίσης και του Μνημονίου έχει καταρρεύσει όχι μόνο το πολιτικό σύστημα της μεταπολίτευσης, αλλά και ο λαϊκισμός αυτής της περιόδου. Αυτός ενσωμάτωνε στο λόγο του ιδεολογικές εγκλήσεις που επιδίωκαν να ενισχύσουν τους κυρίαρχους συνασπισμούς εξουσίας (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ) συνδέοντας την πολιτική ελίτ με τους ψηφοφόρους της. Ήταν ένας λαϊκισμός της ενσωμάτωσης και όχι της διαμαρτυρίας, γιατί επιδίωκε να «δέσει» οργανικά τις ελίτ με τους «μη προνομιούχους» και όχι να καθοδηγήσει τη διαμαρτυρία των μαζών έναντι των ελίτ (Περόν, Λεπέν, Τσάβες).

O σημερινός λαϊκισμός στην Ελλάδα δεν θέλει να συνδέσει τις ελίτ με τις «μάζες», αλλά να υποστηρίξει πως οι κοινωνίες δεν χρειάζονται ελίτ ή να αποδείξει πως μόνο ο αγνός, αδιαίρετος, αδιαμεσολάβητος από τους θεσμούς της απατηλής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας λαός είναι ελίτ. Η κύρια όμως διαφοροποίησή του από το λαϊκισμό της μεταπολίτευσης είναι η κυριαρχία της εθνολαϊκίστικης διάστασης έναντι αυτής της ενσωμάτωσης (Νίκος Μουζέλης) ή της απλής διαμαρτυρίας.

Σίγουρα ο τρόπος συγκρότησης του μεταπολιτευτικού συστήματος εμπεριείχε αρχές του εθνολαϊκισμού (μακεδονικό, στήριξη των σφαγέων Μιλόσεβιτς-Κάρατζιτς, μάχη των ταυτοτήτων, Ίμια, στήριξη Οτσαλάν, στάση έναντι θρησκευτικών-εθνοτικών μειονοτήτων, άρνηση του δικαιώματος ατομικού και εθνικού αυτοπροσδιορισμού κ.ά.). Μεταξύ άλλων είναι οι βραβεύσεις των διαφόρων Κάρατζιτς που σήμερα παράγουν Κασιδιάρηδες. Απ’ αυτό τον εθνολαϊκισμό, όμως, απουσίαζε η ταύτιση των «απέναντι ξένων» με τους «από πάνω». Εξηγούμαι.

Ο Ταγκιέφ μιλάει για δύο τύπους λαϊκισμού. Ο πρώτος είναι αυτός που ως εχθρό του υποδεικνύει τους «από πάνω» (πλουτοκρατία, κυβερνώντες) και ο δεύτερος αυτός που υποδεικνύει ως εχθρό τους «απέναντι» (ξένοι, μετανάστες, ιμπεριαλιστές). Ο ελληνικός εθνολαϊκισμός δεν στρέφεται ούτε κατά των «από πάνω», ούτε κατά των «απέναντι», αλλά παρουσιάζει όλους τους «απέναντι» (κατά προτίμηση τους Γερμανούς) ως «από πάνω». Αυτό διευκολύνει τη Χρυσή Αυγή, η οποία στους «από πάνω απέναντι» Γερμανούς προσθέτει και τους εδώ μετανάστες.

Ας γίνω ακόμη πιο συγκεκριμένος. Η κεντρική γραμμή του ΣΥΡΙΖΑ, όπως αυτή αποτυπώθηκε στην υποστήριξη του περήφανου κυπριακού «όχι», ταυτίζει την ιδεολογική διαφορά με την εθνική ταυτότητα. Γι’ αυτό και ο κος Τσίπρας μιλά για «πολέμους» μεταξύ εθνών αντί για ταξικές συγκρούσεις, όπως θα ανέμενε κανείς να υποστηρίζει ένα «αριστερό» κόμμα. Θύμα (ή θιασώτης;) του εθνολαϊκισμού, η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ ταυτίζει τη Γερμανία με το νεοφιλελευθερισμό και το αντίθετο.

Αυτό σημαίνει πως ο εχθρός δεν είναι οι ταξικές ανισότητες αλλά οι ξένες ελίτ, τις οποίες βεβαίως υπηρετούν οι ντόπιες προδοτικές ελίτ. Δεν είναι οι από πάνω που εποφθαλμιούν τα δικαιώματα του λαού, αλλά οι ξένοι και τα «ντόπια τσιράκια τους» που βρίσκονται «από πάνω απέναντι». Από εδώ είναι ο αγνός, αυθόρμητος, ενιαίος λαός, που δεν εκπροσωπείται πουθενά, και από εκεί, απέναντι, οι ξένοι, οι πλουτοκράτες, οι λακέδες και οι προδότες.

Ένα τέτοιο σχήμα, όμως, αποτελεί βούτυρο στο ψωμί όσων θέλουν να παρουσιάσουν κάθε τι το ξένο ως εχθρό. Γι’ αυτό και ο Τσίπρας δεν καταλαβαίνει πως όταν τα «βάζει» γενικά και αόριστα με τις ευρωπαϊκές ελίτ, την ίδια στιγμή ανοίγει το δρόμο σε κάποιους άλλους να βάλλουν κατά όλων όσοι δεν είναι «καθαροί» Έλληνες. Ο εθνολαϊκισμός της αριστεράς, αλλά και αυτός των ορθόδοξων μακεδονομάχων του Σαμαρά, και των τριτοκοσμικών επεξεργασιών του παλαιού (μόνο;) ΠΑΣΟΚ αποτελούν τον πιο σύντομο δρόμο προς την εμπέδωση μιας λαϊκής συνείδησης ευεπίφορης στο σημερινό ακραίο χρυσαυγίτικο εθνολαϊκισμό.

Αν θέλουν το πολιτικό σύστημα, αλλά και οι Έλληνες πολίτες να αντιταχθούν στην ανερχόμενη απειλή του νεοναζιστικού πνεύματος, τότε ένα μόνο δρόμο έχουν να ακολουθήσουν: τη σύγκρουση με τον εθνολαϊκισμό. Και σ’ αυτή τη μάχη έχουν ένα οριζόντιο όπλο. Αυτό είναι ο φιλελευθερισμός. Η μόνη οριζόντια ιδεολογία, η οποία αισθάνεται άνετα και στο σώμα μιας δημοκρατικής δεξιάς αλλά και στο σώμα μιας δημοκρατικής αριστεράς. Και αισθάνεται άνετα γιατί στη θέση του λαού-μάζα τοποθετεί το ανεξάρτητο και αυτόνομο άτομο, το οποίο είναι και η προϋπόθεση για τη συγκρότηση της κοινωνίας της ισότητας εν ελευθερία και το αντίθετο. Ο φιλελευθερισμός με την έννοια της προτεραιότητας του ατόμου, της ευημερίας και της ασφάλειάς του μπορεί να αποτελέσει τη μοναδική διακομματική απάντηση στις ιδεολογίες του εθνολαϊκίστικου ολοκληρωτισμού, που τρέφονται από την απαξίωση κάθε είδους ατομικότητας και μισούν την καντιανή προτροπή sapere aude.

Δεν ξέρω αν μπορεί η χώρα να αποκτήσει ένα αυτόνομο φιλελεύθερο κόμμα (μακάρι), γνωρίζω όμως πως αν το πολιτικό μας σύστημα θέλει να ανανεωθεί, πρέπει να ενσωματώσει στη δεξιά και στη σοσιαλδημοκρατική του πλευρά το φιλελεύθερο λόγο.