Αιφνιδιάστηκα µε την κρίση στην Ελλάδα. Όλο αυτό το διάστηµα που βρίσκοµαι στις Ηνωµένες Πολιτείες παρακολουθώ τις εξελίξεις από το ίντερνετ. Οι Αµερικανοί προσπαθούν να καταλάβουν τι συµβαίνει, αν και δεν είναι καθόλου εξοικειωµένοι µε τα ελληνικά πράγµατα, πόσο δε µάλλον µε τα προβλήµατα της Ευρωζώνης.
Η έξοδος από την κρίση θα είναι δύσκολη, πολύ δύσκολη. Το πρόγραµµα λιτότητας που σας έχει ζητηθεί να υιοθετήσετε ως χώρα δεν φαίνεται να οδηγεί άµεσα σε µια προοπτική ανάπτυξης. Από την άλλη οι εναλλακτικές που προτείνονται, τύπου πάγωµα των πληρωµών, θα βύθιζαν τη χώρα σας σε µεγαλύτερη ύφεση. Κάθε πρόβλεψη όµως στην περίπτωση της Ελλάδας είναι παρακινδυνευµένη.
Το έλλειµµα εµπιστοσύνης µεταξύ των πολιτικών δυνάµεων και των πολιτών είναι µεγαλύτερο απ’ ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Όµως υφίσταται δηµοκρατικό σύστηµα χωρίς πολιτικούς; Οποιαδήποτε άλλη επιλογή είναι απευκταία βραχυπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα. Είναι καιρός, πια, να κάτσουν οι Έλληνες πολιτικοί να σκεφτούν, να αναζητήσουν τρόπους για να κερδίσουν εκ νέου την εµπιστοσύνη των πολιτών. Αυτοί πρέπει να κάνουν το πρώτο βήµα.
∆εν γίνεται δηµοκρατία χωρίς κόµµατα. Ενδεχοµένως πρέπει να αλλάξει η λειτουργία των κοµµάτων. Ίσως πρέπει να θεσµοθετηθούν αυστηρότεροι κανόνες για τους πολιτικούς. Να γίνει πιο ξεκάθαρο τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται στην πολιτική. Να µπορεί η ελληνική κοινωνία να ελέγχει περισσότερο τους εκπροσώπους της.
Οι πολίτες δεν είναι άµοιροι ευθυνών. Πρέπει να παραδεχθούν ότι οι ίδιοι τους ψηφίσαν για να τους εκπροσωπήσουν στο κοινοβούλιο. ∆εν τους επιβλήθηκαν από κάποια αόρατη δύναµη. Χωρίς αυτή την παραδοχή δεν θα µπορέσει να γεφυρωθεί το χάσµα.
Οι αιτίες που οδήγησαν στην υφιστάµενη κρίση είναι αρκετές. Είναι µια κρίση που οφείλεται στην επιθυµία δηµιουργίας ενός κράτους πρόνοιας σε αντίξοες συνθήκες µετά το ’74. Είναι µια κρίση που οφείλεται στον τρόπο µε τον οποίο εδραιώθηκε η δηµοκρατία στη χώρα – τα δύο βασικά κόµµατα εδραιώθηκαν και επιβλήθηκαν µέσα από αλόγιστες δαπάνες. Είναι µια κρίση που συνδέεται µε την παγκόσµια αλλαγή του οικονοµικού συστήµατος. Η απελευθέρωση της κίνησης των κεφαλαίων ξεκίνησε τη δεκαετία του ’70 κι έπειτα. Αυτό σήµαινε ότι µεγάλα χρηµατικά ποσά διακινούνταν ελεύθερα στον κόσµο, ήταν διαθέσιµα µε µεγάλη ευκολία και µπορούσαν να αποσυρθούν εξίσου εύκολα ανάλογα µε τις διαθέσεις της αγοράς.
∆εν πιστεύω ότι η ιστορία επαναλαµβάνεται. Μπορεί να υπάρχουν κάποια κοινά στοιχεία µε την περίοδο Τρικούπη αλλά µέχρι εκεί. Οι αιτίες της σηµερινής κρίσης προέκυψαν εξ ολοκλήρου τη µεταπολεµική περίοδο και ως συνέπεια της χούντας, του ψυχρού πολέµου και όλων των πολιτικών επιλογών που ακολούθησαν. Οτιδήποτε πιο πίσω στο χρόνο δεν έχει σχέση.
Η Ελλάδα είναι µια ευρωπαϊκή χώρα. Είναι, όµως, και µια χώρα που κάποτε ήταν µέρος της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας και κοµµάτι των Βαλκανίων. ∆εν µπορεί και δεν πρέπει να ξεφύγει από αυτό. Είναι στοιχεία της και θα έπρεπε οι Έλληνες να δουν πώς θα µπορούσαν να τα αξιοποιήσουν προς όφελός τους. Αυτό που µε στεναχωρεί µε την κρίση είναι ότι η Ελλάδα πριν από 10 µε 15 χρόνια έδειχνε αποφασισµένη να εξελιχθεί µέσω της Ευρώπης ως ένας ισχυρός και σηµαντικός συνοµιλητής µε τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή. Έφυγε από αυτό το µονοπάτι και νοµίζω ότι πρέπει να επιστρέψει. Είναι δεδοµένο ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να διαφυλάξουν τα συµφέροντά τους. Ωστόσο, πολλοί στην Ευρώπη βλέπουν τη βοήθεια προς την Ελλάδα ως άµεσα συνδεδεµένη µε τα συµφέροντά τους. Οι Γερµανοί, για παράδειγµα, βοηθούν τους Έλληνες γιατί παράλληλα µ’ αυτό τον τρόπο προστατεύουν τα συµφέροντα των τραπεζών τους. ∆εν τα θεωρούν αυτά τα δύο (βοήθεια - συµφέρον) ασύµβατα. Η στήριξη της Ελλάδας διατηρεί στη ζωή το οικονοµικό οικοδόµηµα της Ευρώπης και των τραπεζών. Αυτό που είναι λυπηρό είναι ότι η κρίση χρησιµοποιείται ως όχηµα για να στραφεί η µία χώρα ενάντια στην άλλη. Μια αντιπαλότητα µεταξύ κρατών µελών τη στιγµή που η Ευρώπη χρειάζεται συµπόρευση. Και πραγµατικά πιστεύω ότι οι Ευρωπαίοι πολιτικοί ηγέτες θέλουν να συµβάλουν στην έξοδο από την κρίση. Θέλουν να βοηθήσουν, µόνο που έχουν χάσει την ικανότητα να οραµατίζονται.
* Συγγραφέας, καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήµιο Columbia της Νέας Υόρκης
