Πολιτική και προτεραιότητες

Στην ταινία «The Florida Project», η εξάχρονη Moonee μένει με τη νεαρή μαμά της, τη Halley, σ’ ένα φτηνό μοτέλ. Ζουν από ένα πενιχρό επίδομα καθώς κι από τα εξίσου πενιχρά κέρδη της Halley που κάνει διάφορες μισοπαράνομες δουλίτσες. Όταν, στο τέλος του μηνός, η Halley πληρώνεται, τρέχουν οι δυο τους στο σούπερ-μάρκετ και αγοράζουν μπιχλιμπίδια. Αν η Halley μπορούσε να διαχειριστεί τα χρήματα δεν θα ήταν η Halley· ίσως όλα να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά. Δεν πρόκειται μόνο για ζήτημα διαχείρισης χρημάτων, αλλά για αξιολόγηση προτεραιοτήτων: κάτι που έχει αμελητέο αντίκτυπο όταν αφορά άτομα ή οικογένειες, αλλά μεγάλο όταν αφορά χώρες.

Ακόμα και στο πιο στοιχειώδες μάθημα μάνατζμεντ –μια λέξη και μια έννοια παρεξηγημένη στην Ελλάδα όπου όλα συμβαίνουν μέσω τυχαίων επιθυμιών– αναλύεται η σπουδαιότητα της τοποθέτησης προτεραιοτήτων: προτεραιότητες ως προς τη σπουδαιότητα, προτεραιότητες ως προς τον χρόνο· τι είναι επείγον, τι μπορεί να περιμένει. Ένα από τα μείζονα προβλήματα της πολιτικής μας, που οφείλονται σε αφ’ υψηλού άγνοια της πολιτικής επιστήμης και της επιστήμης της πολιτικής, σε ιδεοληψία και σε πελατειακές-κομματικές σχέσεις, είναι ακριβώς αυτή η απουσία προτεραιοτήτων. Είμαστε ικανοί να παραμερίζουμε προβλήματα επιβίωσης και να επικεντρωνόμαστε σε μια μύγα στον τοίχο: ένα μικρό παράδειγμα ανάμεσα σε πλήθος άλλων ήταν η εγκατάσταση ηλεκτρονικού συστήματος ένδειξης των στάσεων σε λεωφορεία που 1) χρειάζονται συντήρηση και 2) δεν είναι επαρκή για τη δημόσια συγκοινωνία.

Χρησιμοποιώ τη σκανδαλώδη περίπτωση της «τηλεματικής» (θα μπορούσα αίφνης να υπενθυμίσω τα μπαρόκ καγκελάκια που φύτρωσαν στην Αθήνα επί δημαρχίας κ. Αβραμόπουλου) για να απεικονίσω τη λογική σειρά των προτεραιοτήτων. Να ποια θα ήταν αυτή πάνω-κάτω: 1) υποδομές (δρόμοι, πεζοδρόμια: κατασκευή, συντήρηση) 2) ενίσχυση και εκσυγχρονισμός των δημοσίων μέσων μεταφοράς με παράλληλη αποθάρρυνση των ΙΧ (και σχετικές υποδομές στις παρυφές των μεγάλων πόλεων: πάρκινγκ, διόδια κτλ.) 3) συντήρηση και αγορά λεωφορείων 4) πρόσληψη ειδικευμένου προσωπικού που να τα συντηρεί και να τα χειρίζεται και τέλος, αν περισσεύει κάτι από τον προϋπολογισμό, μπορούμε να συζητήσουμε την τηλεματική. Αν μεταφέρουμε αυτό το παράδειγμα στην ευρύτερη πολιτική, σχηματίζεται μια εικόνα παραλογισμού που εξασθενεί, στη συνέχεια, την εμπιστοσύνη στη λογική.

Η προτεραιότητα στην ατομική και συλλογική ζωή είναι η ασφάλεια: η εθνική ασφάλεια, η ασφάλεια των συνόρων, η εσωτερική ασφάλεια. Χωρίς ασφάλεια οποιοδήποτε νομοθετικό μέτρο ή απόφαση τελεί σε εκκρεμότητα. Ακόμα και στο παράδειγμα της τηλεματικής, η ασφάλεια συνιστά προαπαιτούμενο: ποιο είναι το όφελος των ηλεκτρονικών οθονών αν κάθε τόσο κάποιοι τις σπάνε; Οι άνθρωποι, ιδιαίτερα αν επιθυμούν να είναι πολίτες, δεν μπορούν να αναπτυχθούν και να ζήσουν τη ζωή τους σε περιβάλλον αταξίας, χωρίς την ασφάλεια που παρέχει το δίκαιο. Φυσικά, η αταξία, η ανοργανωσιά, το προαναφερθέν τυχαίο των επιθυμιών δημιουργεί ψευδαίσθηση ελευθερίας – ιδιαίτερα αν έχουμε διαπαιδαγωγηθεί να περιφρονούμε το οργανωμένο κράτος, δηλαδή, στην ουσία, τον Άλλο. Νομίζω ότι η κυβέρνησή μας και μεγάλο μέρος των Ελλήνων, δεν συλλαμβάνουν τη σοβαρότητα αυτής της θεμελιώδους προτεραιότητας: στο παράλληλο, φαντασιακό σύμπαν όπου ζουν, οι προτεραιότητες είναι, λόγου χάρη, το «ρωμαλέο φοιτητικό κίνημα», «μια νομική σχολή που να αποσυμφορήσει τις υπόλοιπες», «η ελευθερία έκφρασης» (των δικών της παιδιών, όχι των «άλλων»), οι «ελεύθερες, εναλλακτικές» γειτονιές όπως τα Εξάρχεια, η ειδική μεταχείριση τρομοκρατών και βανδάλων. Και ούτω καθεξής. 

Μέχρι πρότινος ο πρωθυπουργός μας δεν ήξερε ότι υπάρχουν θαλάσσια σύνορα, πλην όμως αδιαφορούσε, κατά τα λεγόμενά του, για την ενδεχόμενη άρση της συνθήκης Σέγκεν για την Ελλάδα. Δεν τον πείραζε να υπάρχουν σύνορα με την Ευρώπη, ούτε αντιλαμβανόταν τη σοβαρότητα αυτής της εξαίρεσης: έτσι λειτουργεί ιδεολογικά· ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο. Όμως οι κίνδυνοι που μας απειλούν δεν προέρχονται από την Ευρώπη και το ΝΑΤΟ, αν και, σπεύδω να προσθέσω ότι, με το επίπεδο των διεθνών σχέσεων που έχουμε, προέρχονται κι από την αδιαφορία της Ευρώπης και του ΝΑΤΟ. Είμαστε σαν τη Halley και τη Moonee: φτωχοί και μόνοι στον αδιάφορο κόσμο. Οι φιλίες απαιτούν δουλειά κι αυτή τη δουλειά εμείς δεν την κάνουμε. Καθυβρίζουμε όλους τους ισχυρούς τη βοήθεια των οποίων κατά καιρούς απαιτούμε και χρησιμοποιούμε, ακροβατώντας στο όριο της επιβίωσης.

Κοντολογίς, η προτεραιότητα είναι, θα έπρεπε να είναι, η αναγνώριση των κινδύνων εξωτερικής και εσωτερικής ασφάλειας, καθώς και η σύναψη καλών συμμαχιών ― η αναγνώριση ότι υπάρχουν «εθνικά ζητήματα». Τα «εθνικά ζητήματα», κυρίως λόγω της λέξης «εθνικά» ήταν ανέκαθεν ανάθεμα για την αριστερά· αλλά, ειρωνεία της τύχης, όχι για τον πρόσφατο συνεργάτη της, τους ΑΝΕΛ. Φοβάμαι λοιπόν ότι, όχι μόνο δεν γίνονται κατανοητές οι προτεραιότητες, αλλά ότι επικρατεί συναισθηματική σύγχυση: η κυβέρνησή μας συμμαχεί με νεκρούς –Λένιν, Στάλιν, Φιντέλ Κάστρο, Ούγκο Τσάβες– και μολονότι, αναπόφευκτα, ασκεί διπλωματία, αυτή η διπλωματία δεν αφήνει κανένα ίχνος. Ίσως μάλιστα μεταδίδει εντύπωση τσαπατσουλιάς, απομόνωσης και αδυναμίας. 

Η ασφάλεια είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την οικοδόμηση μιας παραγωγικής οικονομίας. Μετά τον εμφύλιο πόλεμο η Ελλάδα –πάλι με εξωτερική βοήθεια (την οποία οι μισοί Έλληνες θεωρούσαν δηλητηριώδες δώρο)– άρχισε να βγαίνει από τον υπανάπτυκτο κόσμο και να απαλλάσσεται από την οθωμανική επιρροή. Η ιστορία πρέπει να επαναληφθεί: εύκολο να το λέμε, δύσκολο να το υλοποιήσουμε. Ωστόσο, η αναγνώριση της προτεραιότητας, του στόχου, θα οδηγήσει, λογικά, σε διευκόλυνση της επιχειρηματικής ζωής, ιδιαίτερα εκείνης του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα. Είμαστε, για ακόμα φορά, ένας βάλτος: χρειαζόμαστε μια σύνθετη, συνδυαστική πολιτική όπως μετά από πόλεμο. Δεν είναι η «κρίση» που μας κατέστρεψε· είναι η πολιτική στο πέρασμα του χρόνου.

Άρα, τίθενται προτεραιότητες που δεν ισούνται με μεταρρυθμίσεις· οι μεταρρυθμίσεις έχουν έννοια όταν κάτι ήδη υπάρχει. Σε πολλούς τομείς, δεν υπάρχει τίποτα ή είναι τόσο χαοτικό ώστε πρέπει να οργανωθεί από την αρχή. Έτσι φτάνουμε στην τρίτη προτεραιότητα που είναι η δημόσια διοίκηση, ο καθρέφτης όλων των κοινωνικών μας παθήσεων. Κι όμως το πράγμα είναι απλό, αν θέλουμε να αλλάξουμε: οφείλουμε να μιμηθούμε το μοντέλο διοίκησης επιτυχημένων χωρών αδιαφορώντας για τα συντεχνιακά συμφέροντα και τις κομματικές ευαισθησίες. Προς το παρόν, εφαρμόζουμε ένα μεσανατολικό, σοσιαλιστικό, αυταρχικό μοντέλο με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ να έχει οικοδομήσει το δικό της κομματικό κράτος: τρελοί υπουργοί αψηφούν τον νόμο ξανά και ξανά – φύλλο δεν κουνιέται. Όλα ξεχνιούνται, όλα συγχωρούνται: το σύστημα, όχι μόνο δεν διορθώνεται αλλά οι κυβερνώντες θεωρούν ότι το έχουν διορθώσει. Διόρθωση γι’ αυτούς είναι η επάνδρωση με τα δικά τους φαιδρά πρόσωπα, όχι με εκείνα των «άλλων».

Η οικονομία δεν μπορεί να επιταχυνθεί χωρίς καινοτομία και η καινοτομία απαιτεί παιδεία. Αλλά οι μυστακοφόροι υπουργοί που ζουν και ξαναζούν τη Μέρα της Μαρμότας –Μάης του ’68, Πολυτεχνείο, ακτιβισμός κτλ. κτλ.– βλέπουν την παιδεία σαν «κίνημα», όχι σαν μετάδοση γνώσης. Κι ενώ πρέπει να αναδιαρθρωθεί το σχολείο σε όλες του τις βαθμίδες, ακούγονται υπερήφανες δηλώσεις περί συμμετοχής της Ελλάδας σε ευρωπαϊκά διαστημικά προγράμματα. Το παλιό σύνθημα των κυβερνώντων μας «Ψωμί, παιδεία, ελευθερία» τοποθετούσε σωστά τις προτεραιότητες. Όπως και η κοινοτοπία «πρώτα η υγεία!», που αποτελεί δήλωση μιας απαραίτητης προτεραιότητας για όλα τα άλλα.

Η λανθασμένη εκτίμηση των προτεραιοτήτων οδηγεί σε μεγάλο μέρος των ανθρώπινων προβλημάτων. Αντιθέτως, η σωστή εκτίμηση εκτός του ότι είναι δείκτης λογικής και διανοητικής υγείας, οδηγεί, σε μεγάλο βαθμό, στη λύση των προβλημάτων. O Eρντογάν, που πάσχει ολοφάνερα από σύμπλεγμα κατωτερότητας έναντι της Ευρώπης, θεωρεί, τρόπον τινά, «προτεραιότητα» την παρενόχληση της Ελλάδας στο Αιγαίο, ενώ η τουρκική οικονομία πηγαίνει κατά διαβόλου και η χώρα του οπισθοδρομεί. Όσο για τη Moonee και τη Halley στην ταινία του Sean Baker είναι συμπαθητικές, αλλά όταν πηγαίνουν για φαγητό στο τοπικό diner παραγγέλνουν ένα σωρό φαγητά – ο θεατής έχει την παρόρμηση να συμβουλέψει τη Halley να κάνει οικονομία, να σκεφτεί το αύριο και να πάρει στο σπίτι τα αποφάγια.