Επιτηδευματίες ταυτότητας

Δεν υπάρχει ηγέτης του οποίου η πορεία να μην εξαρτάται από τον τρόπο που χειρίζεται την συλλογική ταυτότητα της ομάδας της οποίας ηγείται. Η παρούσα πολιτική συγκυρία, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της χώρας, μας δίνει δύο ενδιαφέροντα παραδείγματα ηγετών που παλεύουν με νύχια και με δόντια ώστε να διασώσουν τις ταυτότητες των ομάδων που ηγούνται. Από τη μία πλευρά, ο κ. Ζάεφ θέλει να διασώσει την ταυτότητα του «Μακεδόνα» για τους πολίτες του κράτους της ΠΓΔΜ. Από την άλλη πλευρά, ο κ. Τσίπρας επιθυμεί να διατηρήσει την ταυτότητα του «αριστερού» για τους ψηφοφόρους του. Με ποιον τρόπο μπορεί να πετύχουν στις αποστολές τους; Η κοινωνική ψυχολογία μπορεί να μας δώσει τις απαντήσεις.

Η σύγχρονη κοινωνιοψυχολογική θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας μας εξηγεί ότι η ηγεσία είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του ηγέτη με τα μέλη της ομάδας του. Ο πετυχημένος ηγέτης δεν είναι απαραίτητα μια χαρισματική προσωπικότητα αλλά ο άνθρωπος που ενσωματώνει τις αξίες και τα γνωρίσματα της ομάδας που ηγείται. Με απλά λόγια, είναι το πιο χαρακτηριστικό μέλος της ομάδας του.

Ο κ. Τσίπρας είναι ο γεννημένος επαναστάτης της νέας γενιάς της αριστεράς, που, επειδή δεν έχει να επιδείξει μία αληθινή επανάσταση, αντλεί την ταυτότητά της από τις σχολικές και τις πανεπιστημιακές καταλήψεις. Ήρθε σε μια περίοδο που ο λαός είχε κουραστεί από την ελίτ των μορφωμένων Ευρωπαίων «δυναστών» ηγετών και επέλεξε έναν άνθρωπο που ήταν μακριά από αυτό το προφίλ ανθρώπων. Δίχως να είναι από πολιτικό τζάκι και χωρίς ιδιαίτερη μόρφωση, καθόλου κοσμοπολίτης, με ελάχιστη γνώση αγγλικών, ήταν η προσωποποίηση του Έλληνα αριστερού που θα πάλευε με το θεριό. Ένας από μας.

Ο κ. Ζάεφ έχει τελείως διαφορετικό προφίλ γιατί εκπροσωπεί έναν λαό που θέλει να ανοίξει τα φτερά του και να μπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εμφανίστηκε ως μεταρρυθμιστής ηγέτης, ο οποίος έβγαλε στη φόρα σκάνδαλα με ηχογραφημένες συνομιλίες των προηγούμενων αξιωματούχων και έτσι έγινε η σημαία της κάθαρσης. Ήταν, δηλαδή, η προσωποποίηση των πολιτών που ήθελαν να αλλάξουν σελίδα προς την κατεύθυνση του εκσυγχρονισμού της χώρας τους. 

Η ηγεσία, βεβαίως, δεν είναι μια διαδικασία απλής συμμόρφωσης ή ταύτισης με τις αξίες της ομάδας στις οποίες ανήκει ο ηγέτης. Αν δεν θέλει να τον ξεπεράσουν οι εξελίξεις, ο ηγέτης πρέπει να αναδιαμορφώνει τις αξίες της ομάδας ώστε να προσαρμόζεται σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Ο πετυχημένος ηγέτης είναι με αυτή την έννοια «επιτηδευματίας ταυτότητας» (ο όρος στα αγγλικά είναι «entrepreneur of identity»).

Πράγματι, ο κ. Τσίπρας κάνει διαρκώς ανοίγματα προς το πολιτικό κέντρο σε μια προσπάθεια να αναπροσδιορίσει την ταυτότητα του σύγχρονου «αριστερού», δίχως να λησμονεί τους εχθρούς-εκπροσώπους του κεφαλαίου που πρέπει συγχρόνως να αντιμετωπίζει. Άλλωστε, η ευκρίνεια αυτής που ονομάζουμε κοινωνιοψυχολογικά «εξω-ομάδα» περιχαρακώνει και ενδυναμώνει την αίσθηση του ανήκειν στην «ενδο-ομάδα». Ο κ. Ζάεφ, από τη μεριά του,  χρησιμοποιεί ένα μεταρρυθμιστικό αφήγημα το οποίο θέτει στην υπηρεσία της εξωστρεφούς πορείας της χώρας και της ανάγκης να δημιουργηθεί ένας σύγχρονος «Μακεδόνας» που δεν θα φοβάται τίποτα. Εδώ μάλιστα η «εξω-ομάδα» της Ελλάδας ως εχθρού αποκτά μικρότερη αξία για τη συγκρότηση της εθνικής του ταυτότητας. Για να πετύχουν αμφότεροι, όμως, πρέπει να έχουν και χειροπιαστά αποτελέσματα. Στα μάτια των ακολούθων τους, η νέα ταυτότητα αποκτά υπόσταση όταν στέφεται από πραγματική επιτυχία.

Οι δύο ηγέτες έχουν αναμφισβήτητα δύσκολο έργο μπροστά τους. Αν θέλετε όμως να καταλάβετε ποιος είναι πιο κοντά στην επίτευξη της δημιουργίας μιας νέας, στιβαρής ταυτότητας, αρκεί να δείτε τα γεγονότα της περασμένης Παρασκευής. Από τη μία, ο κ. Ντιμιτρόφ, υπουργός εξωτερικών της ΠΓΔΜ και στενός συνεργάτης του κ. Ζάεφ, δήλωσε ότι η χώρα του δεν έχει ανάγκη να προσκολλάται σε ταυτότητες που συγκροτήθηκαν πριν από 2000 χρόνια αλλά μπορεί πλέον να κοιτά με αυτοπεποίθηση το σήμερα. Από την άλλη, ο κ. Τζανακόπουλος,  κυβερνητικός εκπρόσωπος και στενός συνεργάτης του κ. Τσίπρα, διαμαρτυρήθηκε έντονα για τους χαρακτηρισμούς του κ. Σαμαρά περί «συμμορίας» γιατί τους αντιλήφθηκε ως προσβολή για το εμφυλιοπολεμικό «παρελθόν» του.

Ο ένας, με άλλα λόγια, προσπαθεί να δομήσει την ταυτότητα του αυριανού «Μακεδόνα» και ο άλλος υπερασπίζεται με πάθος την ταυτότητα του χθεσινού «αριστερού». Η ιστορία όμως πάει μόνο μπροστά και όποιος δεν το αντιλαμβάνεται θα χαθεί στη δίνη του παρελθόντος.