Το μακεδονικό υπερωκεάνιο

Στις 21 Νοεμβρίου 1904 το υπερωκεάνιο «Γασκωνία» καταφθάνει στo Νιούαρκ της Νέας Υερσέης. Έχει αρχίσει το ταξίδι του από τη Χάβρη 9 μέρες πριν και μεταφέρει το σύνηθες φορτίο: μετανάστες και όνειρα μεταναστών. Στα καταστρώματά του κοιμήθηκε κάθε καρυδιάς καρύδι. Αν διαβάσουμε μια τυχαία σελίδα του βιβλίου επιβατών του πλοίου, ας πούμε τη σελίδα 49 (όλα τα στοιχεία από το Ίδρυμα της Νήσου Έλλις), θα δούμε αναλυτικά τα ονόματα, την ηλικία, την πόλη και χώρα προέλευσης, το επάγγελμα των μεταναστών, πόσα λεφτά είχαν μαζί τους, ποιος ήταν ο τελικός προορισμός τους και αν ήταν αναρχικοί ή πολύγαμοι. Θα διαβάσουμε επίσης και την εθνικότητά τους.

Θα μάθουμε έτσι για τον Ρωσσοεβραίο Χαΐμ Μπίρνμπαουμ, έναν ράφτη 28 ετών, υπήκοο Ρουμανίας. Θα μάθουμε επίσης για τον Γκόλουμπ Ντράσκοβιτς, ένα Μαυροβουνιώτη αγρότη 30 ετών. Παρομοίως, για τον Ιταλό Λορέντσο Φιολέττι, 16 ετών μόλις. Για τον 32χρονο εργάτη από την Φλώρινα, Λάμπο Ναουμτσή (;), Έλληνα φυσικά (η ένδειξη εθνικότητας «τουρκική» διεγράφη και από πάνω σημειώθηκε «ελληνική»). Θα βρούμε και τον Χρίστο Σάβετς Σλιετς (;), επίσης Έλληνα, από το άγνωστο Coriszec της τότε Τουρκίας, υποθέτω κάποιο χωριό της Μακεδονίας και αυτό.

Θα βρούμε όμως και κάποιους άλλους συμπατριώτες του Λάμπου και του Χρίστου, από την οθωμανική Φλώρινα και αυτούς. Θα βρούμε ας πούμε τον Δημήτρη Μίσκιν (και εδώ ο υπάλληλος είχε αναγράψει αρχικά την εθνικότητα ως τουρκική αλλά στη συνέχεια τη διόρθωσε). Θα βρούμε επίσης ένα ακόμη Φλωρινιώτη, τον Τόντορ Ντημίτρι (ή ίσως Θεόδωρο Δημητρίου σε μια εναλλακτική ιστορία), ένα παιδί 17 χρονών. Αμέσως μετά συναντάμε τον Αθανάσιο Δανιήλ, ή μάλλον Τανάς Νταναΐλ, από τη Φλώρινα και αυτόν. Λίγο πιο κει, από το Μοναστήρι, μετανάστευσαν στην Αμερική ο Ναούμ Τάχοφ και ο Ρίστο Βάνε, 17 και 22 ετών αντιστοίχως και αυτοί.

Τι κοινό έχουν όλοι αυτοί οι νεαροί μετανάστες του 1904, που από τα ορεινά βάθη της οθωμανικής Μακεδονίας αναζήτησαν την τύχη τους στον Νέο Κόσμο; Τι ενώνει σε μια σελίδα γραφειοκρατίας τον Ντιμίτρι, τον Τόντορ, τον Τανάς, τον Ναούμ και τον Ρίστο;

Αυτό που τους ενώνει είναι αυτό που δεν θέλουμε να παραδεχθούμε: ότι δήλωσαν μακεδονική εθνικότητα άμα τη αφίξει τους στην Αμερική. Εκεί, πολύ μακριά από την εξέγερση του Ήλιντεν, τον Μακεδονικό Αγώνα και την Εξαρχία, χιλιάδες χιλιόμετρα από τα χωριά τους, αυτά τα νεαρά και κατά πάσα πιθανότητα ημιαγράμματα παλληκάρια δήλωσαν αβίαστα ποιοι πίστευαν και ποιοι ήθελαν οι ίδιοι να είναι: Μακεδόνες.

Παρατηρήστε επίσης ότι από αυτό το τυχαίο δείγμα 7 ατόμων από Φλώρινα και Μοναστήρι μόνο οι δύο δήλωσαν Έλληνες και οι 5 Μακεδόνες. Ως προς το ποια ήταν η μητρική γλώσσα των 2 Ελλήνων, βέβαια, προκύπτει εύκολα από τα ονόματά τους. Παρατηρήστε ακόμη ότι κανείς δεν δήλωσε Βούλγαρος. Στο κάτω-κάτω, πιο πιθανόν ήταν ο υπάλληλος να είχε κάτι ακούσει για μια υπαρκτή χώρα Βουλγαρία παρά για μια ανύπαρκτη Μακεδονία. Ως Βούλγαροι θα είχαν μια κάποια μεγαλύτερη προστασία από το βουλγαρικό προξενείο και μια κάποια καλύτερη υποδοχή μέσα στους κόλπους της όποιας βουλγαρικής κοινότητας. Αλλά όχι. Αυτό που τους έρχεται αυθόρμητα στα χείλη, όταν ερωτώνται, είναι Μακεδόνες και όχι Βούλγαροι.

Σημαίνει άραγε αυτό ότι οι 5 νεαροί μετανάστες διέκριναν αυστηρά τη μακεδονικότητα από τη βουλγαρικότητα; Καθόλου. Την εποχή εκείνη βρισκόμαστε ακόμη στο στάδιο της εθνογένεσης, όλα είναι ρευστά, συγκεχυμένα και επιπόλαια. Χωριά αλλάζουν παράταξη λόγω τρομοκρατίας ή δωροδοκίας και οι απόγονοί τους σήμερα, ένθεν κακείθεν των συνόρων, είναι εξίσου πεπεισμένοι για την καταγωγή τους από τον Μεγαλέξανδρο. Ίσως οι απόγονοι αυτών των 5 μεταναστών εκείνης της εποχής να είναι σήμερα υπερήφανοι Βουλγαροαμερικανοί (ή Ελληνοαμερικανοί ακόμα).

Να ένα συγγενές παράδειγμα από την ίδια ακριβώς σελίδα: Ανάμεσα στους επιβάτες βρίσκουμε και τον Κνέγκο Στρίπο, τον Ιβάν Γκαλιούφ και τον Ρουτζέρο Κιρίγκιν (δεν ξέρω αν έχω αποδώσει σωστά τα ονόματά τους, ας με συγχωρήσουν). Οι τρεις αυτοί μετανάστες ερωτηθέντες δίνουν ως εθνικότητά τους τη Δαλματική. Αλλά ξέρουμε ότι δαλματικό έθνος δεν υπάρχει ούτε και υπήρξε ποτέ! Ξέρουμε όμως επίσης ότι υπάρχει δαλματική περιφερειακή ταυτότητα, μια δαλματική εθνοτική ταυτότητα ούτως ειπείν, εντός της ευρύτερης κροατικής εθνικότητας.

Είναι παράξενο λοιπόν αν ένα τμήμα αυτής της εθνοτικής/προεθνικής ταυτότητας, δηλαδή των σλαβόφωνων χριστιανών της Μακεδονίας, είχε αρχίσει να αναπτύσσεται σε χωριστή και ανεξάρτητη εθνική ταυτότητα 100 χρόνια πριν και μέσα στο πλαίσιο μιας πολυεθνικής αυτοκρατορίας; Όχι, δεν είναι. Οι Δαλματοί μπορεί να μην κατέληξαν χωριστό έθνος, οι Μακεδόνες όμως ναι.