Ο γόρδιος δεσμός και η διπλωματία του πεζοδρομίου

Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος έφτασε στο Γόρδιο της Φρυγίας, το 333 π.Χ., είδε στην Ακρόπολη την μυθική άμαξα του ιδρυτή της πόλης, Γόρδιου. Ο ζυγός του άρματος ήταν δεμένος με ένα περίτεχνο κόμπο με φλοιό κρανιάς και η αρχή του δεν διακρινόταν πουθενά. Ένας χρησμός έλεγε πως, όποιος κατάφερνε να το λύσει, θα κυριαρχούσε σε όλη την Ασία. Ο Αλέξανδρος επιχείρησε να το λύσει, αλλά όταν είδε ότι δεν τα κατάφερνε, με μια κίνηση τράβηξε το σπαθί του και τον έκοψε, λέγοντας πως «όσα δεν λύνονται, κόβονται».

Ο σύγχρονος γόρδιος δεσμός της χώρας, ο λαϊκισμός, που κατατρώει τα σωθικά της ελληνικής κοινωνίας, δεν κόβεται με σπαθί. Ο γόρδιος δεσμός του λαϊκισμού μοιάζει να αποτελεί τον κόμπο, που με τα χρόνια μεγάλωσε σε όγκο και πλέον έχει γίνει το απαραίτητο θεμέλιο για εκείνα τα πολιτικά κόμματα, που θέλουν να αναρριχηθούν στην εξουσία.

Οι πολιτικοί εγγυώνται, εν γνώσει τους, για βεβαιότητες που θα καταρριφθούν και καλλιεργούν απατηλές προσδοκίες, που θα μείνουν «όνειρα θερινής νυκτός». Οι περισσότεροι από τους πολίτες όμως, τους ψηφίζουν, παρότι ξέρουν το φαντασιακό-μη πραγματικό της πολιτικής πρότασης. Σε αυτό το έξω-πραγματικό πελατειακό παιχνίδι ηγέτη και λαού, παρατηρείται κάτι μοναδικό: Η εξαέρωση της ατομικής ευθύνης τόσου του ηγέτη, όσου και του πολίτη. Κανείς δεν έχει ευθύνη, ούτε οι πολιτικοί για τις πράξεις τους, ούτε οι πολίτες για την ψήφο τους. Όσα πραγματικά συμβαίνουν είναι αποτέλεσμα τύχης ή, πιο συχνά, ενέργεια ξένου δακτύλου.

Με τα χρόνια έχει παγιωθεί μια κουλτούρα συλλογικής άρνησης της πραγματικότητας. Αποδεχόμαστε μόνο την πραγματικότητα που μας συμφέρει και ψηφίζουμε αυτόν που μας υπόσχεται τον πιο εύκολο δρόμο για την γη της επαγγελίας, που δεν έρχεται ποτέ. Συνεχίζουμε να υφιστάμεθα εθνικές ταπεινώσεις και χαστούκια, ενώ σιγοβράζει η απογοήτευση και ο θυμός στο καζάνι της κοινωνίας.

Σε αυτό φέρουν ακέραιη ευθύνη οι δημοσκόποι, τα ΜΜΕ και οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης (προφανώς όχι όλοι), που  μεταδίδουν μηνύματα, που «παίζουν» με τα συναισθήματα του λαού. Όσα ΜΜΕ το κάνουν αυτό, εκών άκων, «ρίχνουν νερό» στο μύλο των λαϊκιστών, πολιτικών και μη. Οι ορθολογικές προσεγγίσεις και οι νηφάλιες πολιτισμένες εκπομπές έχουν εξοβελιστεί από τα τηλεοπτικά προγράμματα και ο διχασμός και η αντιπαλότητα είναι πάντα σε prime-time προβολή.

Ο άκρατος λαϊκισμός που έχει πολλές εκδοχές (πολιτικές, θρησκευτικές, οικονομικές) γίνεται ακόμα πιο επιβλαβής για την πατρίδα, όταν μεταλλάσσεται σε εθνολαϊκισμό. Τότε, τα προσωπικά και συλλογικά αδιέξοδα αποκτούν εθνικές διαστάσεις και βγαίνουν στην επιφάνεια του πεζοδρομίου τα πιο άγρια ένστικτα της κοινωνίας. Σήμερα είναι οι πατριδοκάπηλοι λαϊκιστές, πρόθυμοι να υποκαταστήσουν τα πολιτικά κόμματα, και το 2012 ήταν οι «αγανακτισμένοι», που μούντζωναν την Βουλή. Ασφαλώς και όποιος πολίτης νιώθει την ανάγκη να διαδηλώσει δεν ανήκει σε αυτήν την κατηγορία.

Η κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, όμως, που είναι γέννημα της πλατείας των αγανακτισμένων αποτελεί την διασταύρωση του λαϊκισμού με τον εθνικισμό. Και για αυτό διχάζεται. Από συναγωνιστές εθνολαϊκισμού, τώρα πρέπει κάποιος να φερθεί υπεύθυνα και να πολιτευθεί, λαμβάνοντας υπόψη τους συσχετισμούς δυνάμεων και τους εφικτούς στόχους.

Πώς να φανταστούν ότι θα έρθει η στιγμή που δεν θα μπορούν να πρωτοστατήσουν στις εθνολαϊκές εξεγέρσεις και στα συλλαλητήρια, όταν μέχρι πρότινος ως αυθεντικοί ερμηνευτές του λαϊκού αισθήματος και κατέχοντας το μονοπώλιο της υπερευαισθησίας, δίκαζαν στις πλατείες τους «προδότες» πολιτικούς;

Πώς να χαράξουν με όρους αλήθειας και ενότητας μια εθνική γραμμή σε ένα σοβαρό ζήτημα εξωτερικής πολιτικής, όταν έχουν στήσει όλη την πολιτική τους πλατφόρμα στην στείρα καταγγελία, την συνωμοσιολογία και το ψέμα;

Δεν είναι ούτε ο Αλέξης Τσίπρας, πολλώ δε μάλλον ο Πάνος Καμμένος, εκείνος ο πολιτικός που θα ηγηθεί του λαού και θα υποδείξει την εθνική υπεύθυνη και επωφελή λύση, γιατί ποτέ δεν μόχθησαν για την ενότητα του έθνους. Δεν καθοδήγησαν ποτέ τον λαό, αλλά σύρθηκαν απ’ αυτόν, για να μην κινδυνέψει η προοπτική της εξουσίας.

Ως πολιτικοί, έχουν διαπαιδαγωγήσει τον λαό στην άρνηση της πραγματικότητας και τώρα δυσκολεύονται να πουν την αλήθεια για το ζήτημα της FYROM. Η δε Νέα Δημοκρατία, κατώτερη και αυτή των περιστάσεων, πλειοδοτεί στα συλλαλητήρια, υπό την επέλαση της ακροδεξιάς.

Όσοι υπερπατριώτες (ρασοφόροι και μη) και αν παρελάσουν στις πλατείες και στην τηλεόραση, ο γνήσιος πατριωτισμός εκδηλώνεται όταν οι πολιτικές δυνάμεις του τόπου συνεννοούνται, για να ενισχύσουν το εθνικό συμφέρον στο γήπεδο της διεθνούς κοινωνίας, του διεθνούς δικαίου και των διμερών σχέσεων. 

Στον πατριωτισμό «εσωτερικής κατανάλωσης» έχουμε υπερπρωταθλητές που ισοπεδώνουν τα πάντα και απαξιώνουν τους πάντες, εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία σοβαρής διακυβέρνησης και του πολιτικού συστήματος γενικότερα. Αν τα κόμματα μπουν σ’ αυτό το γήπεδο, της διπλωματίας του πεζοδρομίου είναι έτσι κι αλλιώς χαμένοι.

Ακόμα κι αν βγούμε από τα μνημόνια, πολύ αμφιβάλλω αν σαν κοινωνία πολιτών θα έχουμε καταλάβει γιατί μπήκαμε και πώς βγήκαμε. Η κατάκτηση της αυτογνωσίας, η παραδοχή λαθών και αδυναμιών έχει ακριβό τίμημα. Υποφέρουμε χωρίς να μαθαίνουμε και αντί να επενδύουμε στην παιδεία και τον κοσμοπολιτισμό, αναδιπλωνόμαστε φοβικά σε εθνικές υστερίες. Δεν είναι η μοίρα του τόπου αυτή.

Η απελευθέρωση των εθνικών δυνατοτήτων της πατρίδας μας προϋποθέτει αλήθεια, συνεννόηση και διοχέτευση της ενέργειας όχι στα συλλαλητήρια αλλά στην κοινή προσπάθεια να φτιαχτεί  μια ισχυρή χώρα στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη.

Υπό αυτή την έννοια, η επίλυση του ζητήματος της ονομασίας της FYROM, αλλά και η σύνδεση των βαλκανικών χωρών με την ΕΕ είναι προς όφελος της Ελλάδας και πρέπει να εξαντληθούν τα περιθώρια, για να υπάρξει συμφωνία erga omnes.

Αλλά είπαμε, ο λαϊκισμός δεν είναι γόρδιος δεσμός να κοπεί με το σπαθί.