O πρόεδρος, ένα ροζ σκάνδαλο και η χαμένη ηθική της ευθύνης

Αυτές τις ημέρες παρακολουθούμε την παράλληλη εξέλιξη πολιτικών σκανδάλων –της υπόθεσης Zαχόπουλου και της υπόθεσης Siemens–, η σημασία των οποίων ξεπερνά κατά πολύ το σύνηθες σκανδαλοθηρικό ενδιαφέρον. Στην πρώτη περίπτωση γινόμαστε μάρτυρες της κατάργησης της, θεμελιώδους σε κάθε δημοκρατικό πολίτευμα, διάκρισης των εξουσιών, όπου τα όρια ανάμεσα στις εξουσίες γίνονται δυσδιάκριτα και όπου η «τέταρτη εξουσία» (MME) μοιάζει να επικυριαρχεί των άλλων. Στη δεύτερη περίπτωση αποκαλύπτεται μια κορυφαία υπόθεση διαπλοκής πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων, μια υπόθεση πολιτικού χρήματος, που φαίνεται να μην περιορίζεται σε μεμονωμένα πρόσωπα.

Παρά τις επιμέρους διαφορές τους, στην πραγματικότητα πρόκειται για παρόμοιες περιπτώσεις, τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Oυσιαστικά, γινόμαστε θεατές της πτήσης της ανηθικότητας του πολιτικού προσωπικού της χώρας μας σε δυσθεώρητα ύψη. Λέγοντας ανηθικότητα, δεν εννοούμε τον ευτελισμό της προσωπικής ηθικής, τη ροπή προς τον εύκολο πλουτισμό και την ταχεία κοινωνική ανέλιξη με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Tα στοιχεία αυτά άλλωστε ποτέ δεν έλειψαν στην ιστορία της οργανωμένης κοινωνικής ζωής ανά τους αιώνες.

Aντίθετα, εννοούμε την απουσία της ηθικής της ευθύνης, δηλαδή της ανάληψης της ευθύνης, που πρέπει πάντοτε να είναι προσωπική για να είναι αποτελεσματική. O ηθικός πολιτικός δεν μετατοπίζει το βάρος της ευθύνης σε άλλους – ακόμη κι αν πρόκειται για τους ποινικά υπεύθυνους. H ηθική της ευθύνης δεν συνδέεται με τον ηθικισμό, την εύκολη δηλαδή καταγγελία πράξεων ή παραλείψεων, την αφοριστική προτροπή στην πολιτική ορθότητα, που ενισχύει το λαϊκισμό και επιτείνει τη σύγχυση.

O πολιτικός (οφείλει να) γνωρίζει τη σημασία του «φαίνεσθαι» στη δημόσια σφαίρα, την αναγκαιότητα να λειτουργεί δημόσια, κάτι που δεν συμβαίνει στην ιδιωτική σφαίρα. O πολιτικός δεν πρέπει να ενδιαφέρεται για τη σωτηρία της ψυχής, αλλά για τη σωτηρία της πόλης. Aυτή είναι, από την εποχή του Mοντεσκιέ, η βασική διάκριση ανάμεσα σε ηθική και πολιτική αρετή. 

Στη δημόσια σφαίρα αξιολογούνται και κρίνονται συμπεριφορές, η σημασία των οποίων ξεπερνά την προσωπική ηθική και αφορά τις δεοντολογικές συνιστώσες της πολιτικής συμβίωσης πάνω στις οποίες οικοδομείται το κοινωνικό συμβόλαιο. Mε άλλα λόγια, η ανάληψη και απόδοση των πολιτικών ευθυνών είναι αυτή που απορροφά τους «κραδασμούς» του πολιτικού συστήματος, είναι αυτή που νομιμοποιεί το πολιτικό σύστημα διατηρώντας την αναγκαία εμπιστοσύνη των πολιτών σε αυτό.

Ωστόσο, και στις δύο παραπάνω περιπτώσεις – όπως και σε πολλές άλλες προηγούμενες– φαίνεται πως το πολιτικό προσωπικό έχει συνειδητά πλέον επιλέξει να κωφεύσει. Mια πρόταση απέναντι στον πρωτοφανή παχυδερμισμό των πολιτικών ίσως είναι η εφαρμογή της αμερικανικής πρακτικής της «καταγγελίας» (impeachment), δηλαδή του ακριβούς καθορισμού των προϋποθέσεων έκπτωσης πολιτικών προσώπων από το αξίωμά τους στις περιπτώσεις εμπλοκής τους σε ανάλογες υποθέσεις, ώστε να διαχωρίζονται και να αναδεικνύονται οι πολιτικές και οι ποινικές ευθύνες. Tούτο συνέβη το 1998, όταν ο Αμερικανός πρόεδρος Mπιλ Kλίντον κατηγορήθηκε από τη Γερουσία για παρεμπόδιση του έργου της δικαιοσύνης στο γνωστό σκάνδαλο Λεβίνσκι.

Συμπερασματικά, εάν υπάρχει σκάνδαλο στην υπόθεση Zαχόπουλου, αυτό δεν βρίσκεται στις ερωτικές περιπέτειες του πρώην γ.γ. του Υπουργείου Πολιτισμού και τις ροζ αποχρώσεις του, αλλά αντίθετα στην προκλητική και προσβλητική απροθυμία των ηγητόρων της κυβέρνησης να προστατεύσουν το πολιτικό σύστημα από την ολοκληρωτική (και οριστική;) απαξίωσή του.

Φυσικά, παρόμοιες σκέψεις δεν δείχνουν να απασχολούν τα μέλη της σημερινής κυβέρνησης, των οποίων η α-πολίτικη στάση, ο χυδαίος κυνισμός και οι μικροπολιτικοί συμφεροντολογικοί υπολογισμοί είναι πλέον παροιμιώδεις.

* O Δημήτρης Σκάλκος είναι γ.γ. της Φιλελεύθερης Συμμαχίας (www.greekliberals.net)