Προς μια νέα οικονομική αρχιτεκτονική

To πρόβλημα με το σύγχρονο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα είναι με πολύ απλά λόγια το εξής: Όταν ένας οικονομικά ισχυρός όμιλος, επιχειρηματίας, επενδυτής, ή απλώς «αεριτζής», κάνει πετυχημένες επιλογές ή κινήσεις, κερδίζει τη «μερίδα του λέοντος». Απολαμβάνει δηλαδή πολλαπλάσια (του αρχικού κεφαλαίου) κέρδη. Λέμε μάλιστα ότι αυτά τα κέρδη (μέχρι ποιου σημείου;) είναι απολύτως δικαιολογημένα, ειδικά αν πραγματικά παράγεται κάτι – καθώς αυτός ο άνθρωπος (οικονομική οντότητα) πήρε ρίσκα και εξαργύρωσε τη μέχρι τώρα οικονομική ισχύ του (κατακτημένη από υποτίθεται ανάλογες πετυχημένες κινήσεις δικές του ή των προγόνων του), τις γνώσεις του, τις πρωτοβουλίες, τη δημιουργικότητά του.

Αντιστοίχως, δεχόμαστε ότι ο απλός εργαζόμενος, που δεν έχει ρισκάρει ούτε περιουσία ούτε έχει «συνεισφέρει» με ιδιαίτερες γνώσεις και δημιουργικές πρωτοβουλίες, είναι λογικό και δίκαιο να έχει μια χαμηλή αμοιβή. Λίγο πιο «γαλαντόμοι» (και πολύ σωστά) γινόμαστε με τα στελέχη, που έχουν ειδικές ικανότητες, σπουδές και εμπειρία που πρέπει να ανταμειφθεί.

Το ρίσκο μάλιστα δικαιολογεί επιπλέον τα υψηλά κέρδη – καθώς υποτίθεται αυτά θα χρησιμεύσουν ως «αντιστάθμισμα», αν η επόμενη κίνηση αποδειχτεί ζημιογόνα λόγω λανθασμένων επιλογών, αστάθμητων εξωτερικών παραγόντων ή οικονομικών κρίσεων.

Μέχρις εδώ καλά. Μόνο που το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, υφασμένο τα τελευταία 30 χρόνια με τις αρχές του νεοφιλελευθερισμού και με εκπεφρασμένη τη βδελυγμία για μέτρα που εμποδίζουν το «ελεύθερο εμπόριο», όπως ο περίφημος «προστατευτισμός», εμφανίζει εδώ μια «ρωγμή» – όση το ρήγμα του Αγίου Ανδρέα στην Καλιφόρνια. Όταν οι επιλογές ή οι συνθήκες (βλέπε οικονομική κρίση) είναι «δυσοίωνες», ο επενδυτής καταστρέφεται (όχι πάντα), όπως επιτάσσει το παιχνίδι – συμπαρασύροντας και τους εργαζόμενούς του, που δεν φταίνε σε τίποτε, ούτε απολάμβαναν από τα κέρδη την εποχή των «παχέων αγελάδων». Αν μάλιστα ο εργοδότης έχει ένα κομβικό ρόλο στο σύστημα –όπως έχουν οι τράπεζες ή οι αυτοκινητοβιομηχανίες– τότε απαιτεί από τα κράτη (που πριν «έφτυνε») να τον ενισχύσουν. Στην ουσία εκβιάζει: «Ή θα με στηρίξεις ή θα υποστείς τις κοινωνικές συνέπειες της κατάρρευσής μου»...

Στο παιχνίδι «μονά-ζυγά δικά μου», φαίνεται ότι αντιτάσσεται μια (όλο και αυξανόμενη μερίδα) οικονομολόγων, αναλυτών και πολιτικών ηγετών. Δειλά-δειλά στην κεντρική ευρωπαϊκή σκηνή πληθαίνουν οι πρωτοβουλίες για ανατροπή αυτού του παγκόσμιου μοντέλου. Τελευταία παρέμβαση υπέρ μια νέας παγκόσμιας αρχιτεκτονικής αυτή της Άγγελας Μέρκελ, που μαζί με τον Νικολά Σαρκοζί (που βλέπει το έδαφος να χάνεται κάτω από τα πόδια του στη Γαλλία) «στρίμωξαν» και τον «παραδοσιακό Αγγλοσάξωνα» Γκόρντον Μπράουν στο να συμφωνήσει προς ένα “New deal”, το οποίο οι ηγέτες της Ευρώπης θα προτείνουν πρώτα στην  Έκτακτη Σύνοδο Κορυφής των 27, την ερχόμενη Κυριακή, και στη συνέχεια στη Σύνοδο των G20, στα μέσα Μαρτίου. Αυτό περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων:

* Παρακολούθηση και περιορισμό των κερδοσκοπικών hedge funds, όπως και των υπέρογκων bonus των τραπεζικών στελεχών.

* Εποπτεία και ρυθμίσεις για το ζήτημα των «φορολογικών παραδείσων».

* Ενίσχυση του ΔΝΤ με περισσότερα κεφάλαια.

Η στροφή του Βερολίνου, που μέχρι τώρα δεν ήθελε να βοηθήσει τους «εταίρους που είχαν προβλήματα», όπως οι (εκτός ευρώ) πρώην ανατολικές χώρες ή η Ιρλανδία και η Ελλάδα, είναι ότι συνειδητοποίησε την ευκαιρία να ηγηθεί της Ευρώπης – αλλά και ότι δεν είχε άλλη διέξοδο: Μερικοί από τους καλύτερους πελάτες της είναι οι γειτονικές της χώρες.

Έτσι, πιθανότατα θα συναινέσει τελικά στην έκδοση διμερών, ομαδικών ή πανευρωπαϊκών ομολόγων για τη στήριξη των χωρών που αποτελούν «τον αδύναμο κρίκο» – με την προϋπόθεση να ακολουθήσουμε αυστηρά μέτρα δημοσιονομικής πειθαρχίας, που απομακρύνουν το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών (που συνοδεύονται από τις γνωστές προεκλογικές παροχές).

Στη χώρα μας, ο καβγάς στο τραπέζι των «κοινωνικών εταίρων» είναι για τις ελεύθερες ομαδικές απολύσεις. Τις απαιτούν ο πρόεδρος του ΕΒΕΑ Μίχαλος και οι κλωστοϋφαντουργοί, που απειλούν με κατάρρευση. Ας υποθέσουμε ότι είναι πράγματι απαραίτητες – και ότι θα έπρεπε να επιτραπούν, για να σωθούν οι επιχειρήσεις. Μήπως όμως (ενόψει και της νέας παγκόσμιας αρχιτεκτονικής) θα ήταν ενδιαφέρον να εφαρμοστεί η διανομή πλουσιοπάροχων μερισμάτων από τα κέρδη στους εργαζόμενους, όταν αυτές θα ορθοποδήσουν; Μήπως το ίδιο θα πρέπει να κάνουν και οι τράπεζες που παίρνουν την ενίσχυση, όταν περάσει η κρίση; Και μήπως θα πρέπει όσοι χαίρουν εκτάκτων ενισχύσεων να υποχρεούνται να «αποχαιρετούν» βίλες, κότερα και φορολογικούς παραδείσους;