Οι μέτριοι στην κυβέρνηση και στην εξουσία

Σε επετείους επαναστατικής έξαρσης καταστρέφεται ένα κεντρικό ξενοδοχείο, καίγεται κάποια φανταχτερή τράπεζα. Το βράδυ, χωνεύοντας, τα χαζεύει αλλά δεν τον νοιάζουν, δικά του δεν είναι, ανήκουν ή εξυπηρετούν πλούσιους. Αν μέσα στην παράνοια κάψουν και το μαγαζί του κακομοίρη στη γωνία, ξεσηκώνεται: «Αυτό βρήκατε να κάψετε; Δεν πηγαίνατε στην Κηφισιά να τους κάψετε όλους».

Η πολιτική καριέρα της Άννας δέχτηκε μεγάλα πλήγματα επειδή προσπάθησε να αναμορφώσει και να εκσυγχρονίσει τα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Να αλλάξει το παράδειγμα στην Παιδεία μας. Αν καταργούσε τα απουσιολόγια, έδινε μπόνους για τις καταλήψεις ή επέτρεπε διά νόμου την αντιγραφή, μπορεί τώρα να ήταν και πρωθυπουργός.

Η αποψίλωση των Πειραματικών και κυρίως η κατάργηση των εξετάσεων εισαγωγής βρήκαν σύμφωνη την πλειοψηφία της κοινωνίας. Προτιμά τις πιθανότητες της κλήρωσης παρά αυτές των εξετάσεων. Βρήκαν σύμφωνους και ουκ ολίγους εκπαιδευτικούς. Άκου αξιολόγηση, άκου διδακτορικά, άκου αριστεία... Και μεις τι είμαστε; Παρακατιανοί; Η δε κλήρωση για τον σημαιοφόρο έπεσε σαν βάλσαμο στην πληγή. Μπορεί ο καθένας να την κρατήσει, όχι μόνο ο άριστος. Αρκεί να έχει τύχη. Οι πιέσεις στο έργο των ιδιωτικών σχολείων θεωρούνται φυσιολογικές.

Θα μπορούσε να καταργήσει κάποιες εκπαιδευτικές εκδρομές στο εξωτερικό, υποστηρίζοντας ότι αφορούν λίγα σχολεία, λίγους μαθητές ή επιφέρουν αναστάτωση στο ημερήσιο πρόγραμμα. Διάλεξε όμως να μιλήσει για πλούσιους που μπορούν και για φτωχούς που βλέπουν και λιγουρεύονται. Ταξικές διαφορές που πληγώνουν. Τι να πει; Ότι η πολλή Ευρώπη διαφθείρει τα σοσιαλιστικά ήθη;

Όλα αυτά τα είπαν «εξισωτισμό προς τα κάτω». Φοβάμαι ότι είναι κάτι πολιτισμικά βαθύτερο. Επαρχιωτισμός με επάλειψη δημοκρατικού γλάσου. Στις μέρες μας τον διακονεί η εναλλακτική Αριστερά, αλλά δεν είναι δικός της. Αν η Σοβιετική Ένωση δεν τιμούσε την αριστεία δεν θα ’χε πάει στο φεγγάρι. Τα κυρίαρχα ιδεολογικά ρεύματα στέκονται τουλάχιστον απαθή στη μετριοκρατία, μιας και αυτή αποτελεί πλειοψηφικό ρεύμα. Η πολιτική τάξη την είδε ως εργαλείο αξίωσης ισχύος και δεν έπεσε έξω.

Η αριστεία ενοχλεί, όπως και η ομορφιά. Ενοχλεί την πλειοψηφία γιατί αναδεικνύει τις εξαιρετικές μειοψηφίες, τονίζει τις διαφορές, δικαιώνει την προσπάθεια ή την εύνοια της φύσης. Παραπέμπει σε αριστοκρατία, δεν είναι δημοκρατική. Γιατί η δημοκρατία στον τόπο μας διαβάζεται ως μετριοκρατία, ως ολοκληρωτισμός. Οι ευκαιρίες ανάδειξης του ικανότερου, αν δεν μπορούν να αποφευχθούν, ας μείνουν στα πλαίσια της κλήρωσης, της τύχης.

Το Αττικόν κάηκε γιατί ήταν ένα πολιτιστικό κόσμημα. Επιφανές δείγμα αρχιτεκτονικού εκλεκτισμού, ένα μνημείο αντίστασης στην αισθητική παρακμή της Αθήνας. Το ιστορικό κτίριο του Πολυτεχνείου καταστράφηκε γιατί ήταν ένα αρχιτεκτονικό στολίδι, μια δωρεά αρίστων και πλουσίων. Γιατί αποτελούσε τον βασικό πυλώνα υψηλού επιπέδου εκπαίδευσης του προηγούμενου αιώνα με ιδιαίτερη συμμετοχή στην οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας από το 1880 και μετά. Γιατί οι σπουδαστές και οι καθηγητές τους υπήρξαν παρόντες σε όλους τους εθνικούς αγώνες. Και τα δύο κτίρια με το παράδειγμά τους παρέπεμπαν στην προσπάθεια των δυτικότροπων ελίτ της χώρας να αναβαθμίσουν την Πόλη, να εμφυσήσουν μια ευρωπαϊκή αύρα στην πρωτεύουσα.

Ο άριστος είναι ο «φύτουλας» και συνιστά απειλή. Τον χρειαζόμαστε γιατί κάποιος πρέπει να μας χτίζει γερά σπίτια ή να μας θεραπεύει από την αρρώστια, αλλά ταυτόχρονα τον πληρώνουμε αδρά. Γίνεται πλούσιος, ξεχωρίζει, αποκτά δύναμη, καταλαμβάνει ζωτικό χώρο, επιβάλλεται με την ανωτερότητά του και συνήθως μας κυβερνά. Νιώθουμε την ανάγκη του αλλά μισούμε την αξία του, γιατί αναγκαστικά αποκαλύπτει τη μετριότητα των υπολοίπων. Παράγει πλούτο και έργα προστιθέμενης αξίας και κλέβει την υπεραξία της εργασίας μας. Ας ήταν να μας οδηγεί, να καθαρίζει για την πάρτη μας, χωρίς να ξεχωρίζει. Γιατί δεν είναι δημοκρατικό κάποιοι να αναδεικνύονται, να πλουτίζουν, να αφαιρούν αίγλη από τον ζωτικό μας χώρο, έστω και αν όλα αυτά γίνονται νόμιμα. Γιατί και οι νόμοι είναι φτιαγμένοι για τους ισχυρούς.

Τουλάχιστον η μεταπολεμική μας ιστορία είναι μια αδιάκοπη πάλη ανάμεσα στην αριστεία και τη μετριοκρατία. Ανάμεσα στον εκλεκτισμό και την ισοπέδωση. Ανάμεσα στη δημοκρατία και τον ολοκληρωτισμό. Χωρίς όμως διακριτά ισχυρά στρατόπεδα και ιδεολογικά ρεύματα. Γι’ αυτό και είμαστε πάντοτε έρμαια του λαϊκισμού ο οποίος πλασάρεται ως το απόγειο της δημοκρατίας αλλά οδηγεί στον εκφασισμό της κοινωνίας. Γι’ αυτό και από την αποδοχή της χούντας των συνταγματαρχών μεταπηδήσαμε ταχύτατα στον έρωτα του σοσιαλισμού με τα λεφτά των άλλων. Γι’ αυτό ακροβατούμε συνεχώς ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, στην παράδοση και τη νεωτερικότητα. Γι’ αυτό θέλουμε τα σπίτια μας και τα χωριά μας καθαρά και περιποιημένα και την πόλη, τον αστικό χώρο, βρώμικο και κατεστραμμένο.

Κι όμως είμαστε υποχρεωμένοι να ζούμε με κανόνες, με σύνταγμα, με κυβερνήσεις που αποφασίζουν για την τύχη μας. Αλλά πάντοτε νιώθουμε ημιτελείς μιας και δεν έχουμε την εξουσία. Το σύνθημα ή η μουτζούρα στο καλοφτιαγμένο, στο αρχοντικό δημόσιο ή ιδιωτικό κτίριο είναι η κραυγή μιας κοινωνίας που υποφέρει, που το θέλει για δικό της αλλά ταυτόχρονα το μισεί γιατί ξέρει ότι δεν της ανήκει. Δεν έχει μάθει να αποδέχεται ρόλους στο δημοκρατικό παιχνίδι, να συνεισφέρει τα ηλεκτρόνιά της στη δημιουργία δεσμών, να χτίζει ομαδικά το μέλλον της και να χαίρεται για τις αξίες που πηγάζουν μέσα από τη συλλογική δουλειά. Η συγκατάβαση νοείται ως προδοσία. Η μιζέρια της την κάνει ανοργασμική, ατελέσφορη, πεισιθάνατη, παρακμιακή.

Γιατί η κοινωνία αυτή βυθίζεται ολοένα και βαθύτερα στην κρίση, όταν όλοι γύρω της προοδεύουν; Γιατί μισεί τους Παπαδήμους. Γιατί η τηλεόρασή της φέρνει στο σπίτι τις καρικατούρες. Γιατί το σχολείο πρέπει να υποτάσσεται στους μέτριους. Γιατί η πολιτική βία νοείται ως πάλη κατά της αδικίας. Γιατί η τερατολογία είναι η επιστήμη. Γιατί ο λαϊκιστής είναι ο δημοκράτης. Γιατί τα ζώδια δεν μας ευνοούν. Γιατί μας ψεκάζουν. 

Η σημερινή οικονομική κρίση θα αποτελέσει μια υποσημείωση στην ιστορία μας. Η πολιτιστική παρακμή, η λατρεία του μέτριου, είναι η εθνική μας μοναξιά. Τιμή σε όλους αυτούς και όλες αυτές που αντιστέκονται ακόμα. Στο τέλος θα νικήσουν και θα μας κρατήσουν στη σωστή πλευρά της Ιστορίας. Πάντα αμφίρροπους αλλά ζωντανούς.