Σεξουαλικότητα και οικονομικές επιστήμες

«To μακροπρόθεσμα είναι παραπλανητικός οδηγός όταν αποφασίζουμε για τις τρέχουσες υποθέσεις. Γιατί μακροπρόθεσμα είμαστε όλοι νεκροί. Η δουλειά των οικονομολόγων γίνεται πολύ εύκολη και δεν έχει καμία χρησιμότητα όταν, εν μέσω θύελλας, αρκούνται να προβλέψουν πως μόλις περάσει η τρικυμία, η θάλασσα θα γαληνέψει και πάλι.»

Η περίφημη αποστροφή του Τζον Μέιναρντ Κέινς, σύμφωνα με την οποία οι κυβερνήσεις πρέπει να λαμβάνουν αποφάσεις με γνώμονα το παρόν και όχι το μακρινό μέλλον βρισκόταν πάντα στο στόχαστρο τόσο των οικονομολόγων της κλασικής όσο και της νεοφιλελεύθερης σχολής. Είναι η πρώτη φορά όμως που κάποιος επιχειρεί να συνδέσει τη... σεξουαλική ζωή του μεγαλύτερου οικονομολόγου του 20ού αιώνα με τις οικονομικές του θεωρίες! Ο λόγος για τον καθηγητή Ιστορίας στο Χάρβαρντ, συγγραφέα και αρθρογράφο Νίλ Φέργκιουσον που κατά τη διάρκεια χρηματοοικονομικού συνεδρίου στην Καλιφόρνια ισχυρίστηκε ότι ο Κέινς αδιαφορούσε για τις μελλοντικές γενιές επειδή ο ίδιος ήταν άτεκνος. Σύμφωνα με τον Φέργκιουσον, ο Κέινς ήταν «ένας γυναικωτός ομοφυλόφιλος που προτιμούσε να διαβάζει ποίηση στην μπαλαρίνα γυναίκα του παρά να της κάνει παιδιά».

Η κατακραυγή ήταν τόσο άμεση που ο Φέργκιουσον αναγκάστηκε κακήν-κακώς να απολογηθεί, δηλώνοντας ότι τα σχόλιά του ήταν «ανόητα και αναίσθητα». Παρόλα αυτά δεν λείπουν εκείνοι που αμφισβητούν την ειλικρίνεια της απολογίας του αφού σε ένα παλιότερο βιβλίο του είχε ισχυριστεί πως η αντιπολεμική στάση του Κέινς (ήταν αντιρρησίας συνείδησης κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά η δουλειά του στο υπουργείο Οικονομικών ήταν τόσο σημαντική που παρέμεινε στο πόστο του) είχε να κάνει με τη σεξουαλική του στέρηση, καθώς όλοι οι νεαροί άντρες του Λονδίνου είχαν στρατολογηθεί στα χαρακώματα...

Ποια είναι όμως η πραγματικότητα για τον άνθρωπο που θεωρείται από τους ιδρυτές της σύγχρονης επιστήμης της μακροοικονομίας παρά το γεγονός ότι ο ίδιος είχε σπουδάσει στο Κέιμπριτζ φιλοσοφία και μαθηματικά; Άνθρωπος που ενσάρκωνε όλες τις αντιθέσεις, ο Κέινς ήταν ένας ελιτιστής μεγαλοαστός που έγινε ίνδαλμα της αριστεράς παγκοσμίως· άνθρωπος που μιλούσε στους διανοούμενους ως πολιτικός και στους πολιτικούς ως διανοούμενος· ακαδημαϊκός που θεωρούσε τον εαυτό του άνθρωπο της δράσης· τεχνοκράτης και μαικήνας των τεχνών· γερμανόφιλος και ταυτόχρονα ατλαντιστής· και βέβαια άνθρωπος που είχε σχέσεις με άντρες όλη του τη ζωή αλλά κατέληξε να παντρευτεί μία από τις πιο περιζήτητες καλλονές της εποχής του!

Η ομοφυλοφιλία του σίγουρα δεν ήταν απλή υπόθεση στην Αγγλία την περίοδο που έζησε: στα χρόνια της εφηβείας του, ο Όσκαρ Ουάιλντ καταδικάστηκε σε καταναγκαστικά έργα όταν αποκαλύφθηκε η σχέση του με έναν αριστοκράτη· λίγα χρόνια μετά τον θάνατό του Κέινς το 1946, ο Άλαν Τούρινγκ, από τα λαμπρότερα μυαλά της εποχής και γενάρχης της επιστήμης της πληροφορικής, καταδικάστηκε σε χημικό ευνουχισμό και αυτοκτόνησε. Αψηφώντας τον κίνδυνο, γνωρίζουμε ότι συνδέθηκε με πολλούς άντρες από τον καιρό ήδη που ήταν φοιτητής. Μάλιστα το πάθος του με τη στατιστική ήταν τόσο μεγάλο που τηρούσε δύο μυστικά ημερολόγια όπου κατέγραφε με κάθε λεπτομέρεια όλες τις σεξουαλικές του συνευρέσεις.

Τα ημερολόγια αυτά όπου ο Κέινς καταγράφει τους παρτενέρ του με τα αρχικά τους ή με γενικόλογες περιγραφές («αχθοφόρος στο Βόξολ», «νεαρός εβραίος» κτλ.) φυλάσσονται σήμερα στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Για λόγους ασφαλείας χρησιμοποιεί συνθηματικούς κωδικούς με γράμματα και αριθμούς. Οι κωδικοί αυτοί δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί αλλά εικάζεται ότι τα γράμματα αναφέρονται σε συγκεκριμένες ερωτικές πράξεις και οι αριθμοί αποτελούν κάποιο σύστημα βαθμολόγησης. Πέρα από τα χρόνια του στο Κέιμπριτζ, ιδιαίτερα σημαντική για την εξέλιξη της προσωπικής του ζωής ήταν η σύνδεσή του με τον «κύκλο του Μπλούμσμπερι», μια ομάδα διανοούμενων και καλλιτεχνών που θεωρούσαν την τέχνη ως το αποκορύφωμα της ανθρώπινης δραστηριότητας και αντιδρούσαν στην ασφυκτική συμβατικότητα της βικτοριανής περιόδου υιοθετώντας πρακτικές σεξουαλικής ελευθεριότητας.

Η ομάδα πήρε το όνομά της από την ομώνυμη γειτονιά του Λονδίνου όπου κατοικοέδρευε το σαλόνι των τεσσάρων παιδιών του ιστορικού και συγγραφέα σερ Λέσλι Στίβεν – ανάμεσά τους η μετέπειτα μεγάλη συγγραφέας Βιρτζίνια Γουλφ. Σαρξ εκ της σαρκός της μεγαλοαστικής τάξης αλλά και της βρετανικής αυτοκρατορίας (την οποία υπηρέτησε αρχικά στην υπηρεσία ινδικών υποθέσεων και στη συνέχεια στο υπουργείο οικονομικών), αυστηρός τεχνοκράτης που δεν παρέλειπε να παρεμβαίνει στις πολιτικές εξελίξεις της εποχής του προκαλώντας πάντα θυελλώδεις συζητήσεις, ο Κέινς έβρισκε παρόλα αυτά πνευματική τροφή στην αντισυμβατικότητα αυτού του κύκλου «εναλλακτικών» διανοούμενων και συνδέθηκε ερωτικά με αρκετούς από αυτούς, διατηρώντας την πλέον στενή και μακροχρόνια σχέση του με τον ζωγράφο Ντάνκαν Γκραντ. Δεν είναι τυχαίο ότι οι φίλοι του έπεσαν από τα σύννεφα όταν τους παρουσίασε ως μέλλουσα σύζυγo τη σταρ των «Ρωσικών Μπαλέτων» του Ντιαγκίλεφ, Λίντια Λοπόκοβα – μια γυναίκα που τον έκανε ευτυχισμένο μέχρι το τέλος της ζωής του και με την οποία δεν μπόρεσε να κάνει παιδιά εξαιτίας μιας αποβολής.

Άνθρωπος που έζησε από την πρώτη γραμμή τη θύελλα των δύο παγκοσμίων πολέμων και της οικονομικής κρίσης του μεσοπολέμου που «γονάτισαν» την Ευρώπη, ο Κέινς έγινε διάσημος παγκοσμίως με τις πολιτικές του παρεμβάσεις και την οικονομική θεωρία που ανέπτυξε ως αντίδοτο στην αβελτηρία των κυβερνήσεων της εποχής του. Τα φώτα της επικαιρότητας στράφηκαν για πρώτη φορά επάνω του μετά τη συνθήκη των Βερσαλλιών με την οποία οι σύμμαχοι επέβαλλαν δυσβάστακτες πολεμικές αποζημιώσεις στην ηττημένη Γερμανία. Προειδοποιώντας για τις «Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης», ο Κέινς προέβλεψε σωστά ότι η καταστροφή της γερμανικής οικονομίας μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο θα οδηγούσε την Ευρώπη σε μια ακόμα μεγαλύτερη σύρραξη. Όσο για τον αδιόρθωτο κ. Φέργκιουσον, αυτός υπονοεί στο περίφημο βιβλίο του ότι η «γερμανόφιλη» στάση του Κέινς δεν οφείλεται τόσο στην οικονομική του ανάλυση, όσο στην ιδιαίτερη «συμπάθεια» που έτρεφε στο πρόσωπο ενός γερμανού διαπραγματευτή...

Αρνούμενος να παραμείνει μέσα σε έναν ακαδημαϊκό χρυσελεφάντινο πύργο, ο Κέινς ξαναχτυπά λίγα χρόνια αργότερα γράφοντας για τις «Οικονομικές Συνέπειες του κ. Τσόρτσιλ», κατηγορώντας τον τότε υπουργό οικονομικών της Αγγλίας για την επαναφορά του «χρυσού κανόνα» που συνέδεε την ισοτιμία της στερλίνας με την τιμή του χρυσού. Για τον Κέινς η εμμονή με το «σκληρό» νόμισμα οδηγούσε σε μια πολιτική αποπληθωρισμού με τραγικές συνέπειες την εκτόξευση της ανεργίας και την κάθετη πτώση του βιοτικού επιπέδου. Ως απάντηση αναπτύσσει την «Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, των Επιτοκίων και του Χρήματος»: Σε περιόδους κρίσης, καθήκον των κυβερνήσεων είναι η αύξηση της ζήτησης μέσω του προγράμματος δημόσιων δαπανών· μέλημά τους πρέπει να είναι η μείωση όχι των ελλειμμάτων και του πληθωρισμού, αλλά της ανεργίας.

Η θεωρία του Κέινς ήρθε ξανά στην επικαιρότητα με οδυνηρό τρόπο μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008: Έχοντας ζήσει μια παρόμοια κατάσταση στη Βρετανία του μεσοπολέμου, θα είχε σίγουρα πολλά να πει για την πολιτική του σκληρού ευρώ και της μείωσης των ελλειμμάτων στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας με την εκτόξευση της ανεργίας που επακολούθησε. Άλλωστε χάρη στην παράλληλη και αρκετά προσοδοφόρα καριέρα του στο Σίτι του Λονδίνου, έζησε από κοντά το κραχ του 1929 προειδοποιώντας ότι «όπου η ανάπτυξη της αγοράς κεφαλαίων μετατρέπεται σε υπο-προϊόν της δραστηριότητας των καζίνο, δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε στρεβλά και δυσάρεστα αποτελέσματα».

Επιπλέον, αν σκεφτούμε τις δύσκολες εποχές που έζησε, ίσως να μην του έκανε και τόσο μεγάλη εντύπωση ότι η σεξουαλικότητά του μετατράπηκε μετά από τόσες δεκαετίες σε «επιχείρημα» όσων θέλουν να χτυπήσουν τις οικονομικές θεωρίες του με το πρόσχημα ότι «αδιαφορούσε» για τις συνέπειες της υπερχρέωσης των κυβερνήσεων στις επόμενες γενιές (και ξεχνώντας ότι το 1930 είχε γράψει ένα σχετικό άρθρο με τίτλο "Οικονομικές Προοπτικές για τα Εγγόνια μας"). Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ιστορικός του Χάρβαρντ για να αντιληφθεί ότι η διαφορετικότητά του όντως επηρέασε τον Κέινς, όπως και πολλές άλλες ιδιοφυΐες: Όχι μετατρέποντάς τον σε έναν μισάνθρωπο που θέλει να καταστρέψει τις επόμενες γενιές, αλλά αντίθετα καλλιεργώντας του ένα κριτικό πνεύμα απέναντι στις συμβάσεις της εποχής του, που γνώριζε από πρώτο χέρι και σε πολύ προσωπικό επίπεδο πόσο επικίνδυνες και καταστροφικές μπορούσαν να είναι...