Θα ήταν άχαρο, ίσως αλαζονικό, να ισχυριστούμε πως ένας άνθρωπος του παρόντος, όσο και αν καταφέρνει να σκέφτεται και να αναλύει την εποχή του μέσα στην εποχή του, όσο στοχαστικός κι αδιαμφισβήτητα ευφυής και αν είναι, μπορεί να ξεπεράσει τα όρια της πρόγνωσης και να συλλάβει αξιοπρεπώς την μελλοντική δραστηριότητα σε βαθμό ακριβείας γεγονότος. Μελετώντας ωστόσο την ανθρώπινη ιστορία, δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσουμε ότι ανά μακρά χρονικά διαστήματα, υπήρξαν ρεύματα και πραγματικότητες που δεν άφηναν αμφιβολία ότι παρόν και μέλλον κατά κάποιο τρόπο τέμνονται.
Ένα τέτοιο ρεύμα είναι αναμφισβήτητα κι η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση. Η παλιά βιομηχανική οικονομία δείχνει πια σχετικά ανίσχυρη κι όλα εκείνα τα στοιχεία που για χρόνια προσδιόριζαν το παγκόσμιο κοινωνικοοικονομικό σύστημα σταδιακά ανατρέπονται από τa συνεχή ρεύματα καινοτομίας. Μπορεί η ψηφιοποίηση της οικονομίας, ο αυτοματισμός, η επιστήμη των δεδομένων, η τεχνητή νοημοσύνη και η αυτοεκπαίδευση των μηχανών να είναι έννοιες που κάθε άλλο παρά οικείες φαίνονται στην μεγάλη πλειοψηφία των ατόμων, είναι όμως εκείνες ακριβώς οι προκείμενες που θα αλλάξουν ριζικά κάθε πτυχή της πραγματικότητας τους.
Και μολονότι στη Δύση η συζήτηση σχετικά με τις προκλήσεις και τις προοπτικές της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης έχει αρχίσει να καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της δημόσιας σφαίρας, στην Ελλάδα μας είναι δύσκολο ακόμη και να προσδιορίσουμε τον όρο.
Το Δίκτυο για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη κι ο Διευθυντής του, κος Γιάννης Μαστρογεωργίου, έρχονται πρώτοι και μόνοι έως τώρα να καλύψουν το κενό, βοηθώντας μας, με τρόπο απλό και θετικό, να κατανοήσουμε τις επικείμενες αλλαγές στην κοινωνία, την οικονομία, την ίδια μας την καθημερινότητα.
Στο βιβλίο του «Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση: Κράτη, Επιχειρήσεις και εργαζόμενοι μπροστά στις προκλήσεις της τεχνητής νοημοσύνης και του αυτοματισμού», ο Διευθυντής του Δικτύου επιχειρεί μια σύντομη πλην περιεκτική εισαγωγή τόσο στα οφέλη όσο και στις συνέπειες που μπορεί το νέο αυτό βιομηχανικό ρεύμα να επιφέρει στην παραγωγή, την οικονομία, την εκπαίδευση, τις γεωπολιτικές ισορροπίες, τις εργασιακές και τις διαπροσωπικές σχέσεις.
Η μελέτη μας θυμίζει πως κάθε μεγάλη αλλαγή προσφέρει τεράστιες ευκαιρίες σ’ όσους αποδεικνύονται προδραστικοί, εγκυμονεί όμως κινδύνους αν επιλέγουμε να βασιζόμαστε σε μύθους κι επιφάνειες.
Παραγωγικότητα και ανάπτυξη
Σε μια εποχή που οι δημογραφικές αλλαγές υπονομεύουν την ανάπτυξη, είναι αλήθεια πως ο αυτοματισμός προσφέρει τεράστιες ευκαιρίες αναφορικά με την αύξηση της παραγωγικότητας. Σύμφωνα με μελέτη της McKinsey, η πυροδοτούμενη από τον αυτοματισμό ανάπτυξη της παραγωγικότητας μπορεί να φτάσει από 0,8 έως 1,4% παγκοσμίως. Οι επιχειρήσεις που θα φανούν έτοιμες να εκμεταλλευτούν τα οφέλη των νέων υψηλών τεχνολογιών θα ευεργετηθούν τόσο λόγω της μείωσης του κόστους εργασίας όσο λόγω της αύξησης της απόδοσης που συνεπάγεται η υψηλότερη ποιότητα και η μείωση της παύσης λειτουργίας (σελ.16)
H προβλεπόμενη μείωση όσον αφορά το ποσοστό του εργασιακά ενεργού πληθυσμού λόγω της συνεχούς γήρανσης θα δημιουργήσει κενό στην οικονομική ανάπτυξη. Η αυτοματοποίηση της παραγωγής μπορεί να εξισορροπήσει τουλάχιστον μερικώς τη μείωση του ανθρώπινου κεφαλαίου, διασφαλίζοντας πως “τα έθνη που γερνούν θα συνεχίσουν να ευημερούν και αυτά που μεγαλώνουν ταχύτατα θα λαμβάνουν επιπλέον στήριξη” (σελ.34)
Αυτοματισμός και απασχόληση
Ήδη από τη δεκαετία του 1930, όταν ο Κέυνς ανέπτυξε τη θεωρία του της τεχνολογικής ανεργίας, έχει παγιωθεί η αντίληψη ότι η παρουσία των μηχανών αυξάνει μαζικά την ανεργία. Καταρχήν, μια τέτοια θεώρηση λαμβάνει ως δεδομένο την ύπαρξη σημαντικού πλεονάσματος ανθρώπινης εργασίας, πράγμα το οποίο κάθε άλλο παρά ακριβές είναι, λόγω ακριβώς των δημογραφικών προβλημάτων που ήδη αναφέραμε. Επιπλέον, η ενδεχόμενη απώλεια θέσεων εργασίας σε επαγγελματικές ομάδες χαμηλών skills που αναμένεται να αυτοματοποιηθούν, θα παραμείνει βραχυπρόθεσμη, καθώς η αύξηση της παραγωγικότητας και οι νέες τεχνολογίες θα δημιουργήσουν νέες βιομηχανίες και πολύ περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης, ιδίως όταν οι αγορές προσαρμοστούν σταθερά στα νέα δεδομένα
Σχέση Ανθρώπου – Μηχανής
Η μελλοντική φύση της εργασίας συσχετίζεται άμεσα με την επαναχάραξη της σχέσης ανθρώπου μηχανής.“Τα άτομα θα εκτελούν δραστηριότητες συμπληρωματικές της εργασίας των μηχανών (και αντιστρόφως).” (σελ.24). Οι υπολογιστές θα είναι στο μέλλον ικανοί, πέρα από την υλοποίηση πρακτικών επιβολών με ριζικά μικρό κόστος, να επιδίδονται σε εργασίες που απαιτούν γνωστικές ικανότητες και συναισθηματική νοημοσύνη. Κάτι που σημαίνει ότι οι άνθρωποι αφενός θα πρέπει να προσαρμοστούν στην συνεργασία με τα ρομπότ σε σχεδόν προσωπικό επίπεδο και αφετέρου να αναπτύξουν εκείνες τις ιδιότητες και τα soft skills που θα τους επιτρέψουν να μην υπερσκελιστούν από τις μηχανές.
Η μέριμνα των, κρατικών και μη, δρώντων πρέπει να είναι σημαντικά προδραστική, ώστε να προετοιμαστούν τα άτομα κι οι κοινωνίες για τη ριζική μεταβολή του ρόλου που θα κληθούν να διαδραματίσουν στην νέα εποχή, που έχει ήδη αρχίσει να ανατέλλει. Κι είναι ακριβώς αυτή η εποχή για την οποία μιλά στο βιβλίο του ο Γ.Μαστρογεωργίου, μια εποχή που μοιραία θα αλλάξει τα πάντα. Και μαζί κaι εμάς.
