Δηλαδή δεν θα εκλεγεί αυτός ο χοντρός, ο Νκόμο; Μα τι λες;!
Ο Ρούσσος Κούνδουρος απορεί, αντιδρά, με ακούει με δυσπιστία. Παρακολουθούμε με ενδιαφέρον το τέλος του διεθνώς απομονωμένου καθεστώτος Σμιθ στην πάλαι ποτέ Ροδεσία – σιγά-σιγά θα τη γνωρίσουμε με τη μετα-αποικιακή νέα ονομασία της ως Ζιμπάμπουε. Είμαστε περιχαρείς: οι καλοί κερδίζουν, το ρατσιστικό καθεστώς που απέκλειε από την εξουσία τους ντόπιους Αφρικανούς πνέει τα λοίσθια. Οι αντάρτες προελαύνουν. Όμως δεν συνιστούν ενιαίο μέτωπο, αλλά δύο διακριτές ομάδες. Ποιοι είναι πιο ισχυροί; Και ποιοι οι πιο «καλοί»;
Τότε, λίγα μόλις χρόνια μετά τη μεταπολίτευση στην Ελλάδα, οι πιο «καλοί» είναι στα μάτια μου οι πιο «αριστεροί»: οι λιγότερο αρεστοί στη Δύση, οι πιο ριζοσπάστες.
Όχι! Θα δεις! Θα κερδίσει ο άλλος! τονίζω με ενθουσιασμό.
Για μια φορά βγήκα σωστός. Ο «άλλος» πράγματι κέρδισε τις εκλογές. Είχα εντρυφήσει στο θέμα πιο συστηματικά, διαπιστώνοντας ότι αυτός ο άλλος είχε μεγαλύτερη απήχηση: όχι τόσο λόγω ριζοσπαστικών ιδεών, αλλά για τον απλό λόγο ότι η φυλή που εκπροσωπούσε ήταν πολυπληθέστερη στην τότε Ροδεσία.
Κοντοστέκεται, σκέφτεται, διστάζει, εν τέλει δεν ξέρει.
Ωραία, ευχαριστώ! του λέω.
Ο κύβος έχει ριφθεί: θα βάλω ως τίτλο το «Νκόμο» και όχι το «Μουγκάμπε», όπως αρχικά σκεφτόμουν. Φόρος τιμής στον χαμένο, στους απανταχού ηττημένους, ξεγραμμένους, ξεχασμένους. Αλλά και στη μετριοπάθεια: πώς θα είχαν άραγε εξελιχθεί τα πράγματα στη Ζιμπάμπουε αν δεν είχε υπερισχύσει και εδραιωθεί, όλο και αυταρχικότερα, το καθεστώς Μουγκάμπε; Με τον γηραιό ηγέτη, παλιό αγωνιστή, να προσπαθεί μάλιστα εσχάτως να δημιουργήσει οικογενειακή δυναστεία, επιβάλλοντας ως διάδοχο τη νεαρά και φιλόδοξη δεύτερη σύζυγό του; Το τελευταίο αποτέλεσε τη θρυαλλίδα που οδήγησε στην εκ των έσω ανατροπή και καθαίρεσή του. Το ίδιο του το κόμμα (με το στρατό) πήρε την απόφαση, πυροδοτώντας ένα ξέσπασμα χαράς και πανηγυρισμών στην πρωτεύουσα Χαράρε (που καθώς βρίσκεται σε υψόμετρο έχει θαυμάσιο κλίμα). Εικόνες συγκινητικές, που στα μάτια μου θύμιζαν την πτώση της χούντας – είχα την τύχη να ζήσω, λεπτό προς λεπτό, το καλοκαίρι του 1974. Πολλές οι διαφορές, αναμφίβολα. Ανάμεσα σε αυτές, τα κινητά που κράδαιναν στα χέρια τους οι ζητοκραυγάζοντες νέοι. Ίσως όμως εδώ όντως να πρόκειται για «αλλαγή φρουράς» – για να χρησιμοποιήσω τον ατυχή χαρακτηρισμό της μεταπολίτευσης διά στόματος Α. Παπανδρέου. Ο νέος πρόεδρος της Ζιμπάμπουε είναι στρατιωτικός, πρώην δεξί χέρι του Μουγκάμπε και στο παρελθόν συνέβαλε στη βίαιη δίωξη των αντιφρονούντων. Οι τηλεοπτικές εικόνες χαράς ίσως να είναι μια βραχύβια άνοιξη – αφρικανικού τύπου. Μετά την αραβική, άλλωστε, στο άκουσμα της λέξης «άνοιξη» κουμπώνομαι…
Έχει κυλήσει πολύ νερό από το 1979/1980. Στη γειτονική Νότιο Αφρική, δεν υπάρχει πλέον το ρατσιστικό καθεστώς απαρτχάιντ: κυβερνάει το κόμμα του Μαντέλα, οι ντόπιοι αφρικανοί επίγονοί του. Αλλά αν προσέξει κανείς τους δείκτες οικονομικής ανισότητας, όχι μόνον παραμένουν πολύ υψηλοί, αλλά αυξάνουν κιόλας – θεαματικά. Αντίστοιχα συνέβησαν και στη Ζιμπάμπουε: παρά την αρχική βελτίωση στην εκπαίδευση, το κράτος-λάφυρο λειτούργησε όλο και πιο αντι-αναπτυξιακά, ως μέσο σώρευσης προσωπικού πλούτου για τον Μουγκάμπε και τους συν αυτώ. Για τους πολλούς όμως, ανεργία και υπερπληθωρισμός – ανεξέλεγκτος όπως και στην εξίσου «αντι -νεοφιλελεύθερη» Βενεζουέλα. Αντίθετα, εν πολλοίς χάρη στη συνετή υποδειγματική διακυβέρνηση, η Μποτσουάνα, νοτίως της Ζιμπάμπουε, ευημερεί – η διαφορά στην εξέλιξη του κατά κεφαλήν εισοδήματος είναι εντυπωσιακή.
Τι θα είχε συμβεί, άραγε, αν είχε επικρατήσει ο ξεχασμένος Νκόμο ή πάντως αν δεν είχε υποστεί διώξεις, ο ίδιος και η παράταξή του; Δεν το γνωρίζω. Διαβάζω στη Wikipedia ότι, έχοντας δραπετεύσει το 1983 από τη χώρα του, θα συναινέσει το 1987 στην ενοποίηση των δύο κομμάτων (ZANU και ZAPU) – υπό την απόλυτη κυριαρχία του Μουγκάμπε: θα επιστρέψει ως υποταγμένος κομπάρσος, στο περιθώριο της εξουσίας και της ιστορίας, ως το θάνατό του το 1999.
Γιατί κάθομαι και γράφω γι’ αυτή τη μακρινή εξωτική χώρα με τα περίεργα ονόματα πολιτικών; Απλούστατα, επειδή αναπολώ και αναστοχάζομαι: θυμάμαι τον Ρούσσο που έφυγε νωρίς, νοσταλγώ μια αριστερά με οράματα, διαπιστώνω σε όλα σχεδόν τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη το μείγμα αναποτελεσματικότητας, ιδεοληψίας, κυνισμού και εξουσιομανίας που χαρακτηρίζει συνήθως την υπαρκτή κυβερνώσα αριστερά. Τέλος, ας μη κρυβόμαστε, σκέφτομαι τα νιάτα μου.
3°
