«Παραδοσιακά, η ιθαγένεια συνδεόταν με νομικά δικαιώματα και υποχρεώσεις. Στις μέρες μας, χρειάζεται να συνδεθεί με όλα όσα αφορούν το φαντασιακό, την ταυτότητα, την αναγνώριση και το ανήκειν»
Nick Stevenson, Cultural Citizenship, Cosmopolitan Questions
Στο τελευταίο βιβλίο του Γκίντερ Γκρας με τίτλο «Ιστορίες σκοτεινού θαλάμου», η Μαρούλα λέει για την παλιά φωτογραφική μηχανή της, που έχει τη δύναμη να αποτυπώνει τις σημαντικές πραγματικότητες: «Το κουτί μου βγάζει φωτογραφίες που δεν υπάρχουν. Και βλέπει πράγματα που δεν υπήρξαν.΄Η φανερώνει άλλα που ούτε στα όνειρά σας βλέπετε».
Άραγε, τι συμβαίνει στο δικό μας σκοτεινό θάλαμο αυτής εδώ της χώρας; Πώς θα συμμαζέψουμε τα ανυπολόγιστα ελλείμματα και το ασύμμετρο περίσσευμά μας, την οικονομία και τις πεποιθήσεις μας; Πώς θα αναδιατάξουμε στο διανοητικό μας σχέδιο το παρελθόν και τα μελλούμενα, τις μεγάλες ιδέες, τους φόβους, τον πληγωμένο εγωισμό και τις επαπειλούμενες καταστροφές; Πού θα βρούμε μια δική μας Μαρούλα να στήσει το φακό της για να αποτυπώσει αυτό που είμαστε, που έχουμε, που θέλουμε, που μπορούμε, που επιθυμούμε, χωρίς να καεί το φιλμ;
Στις σημερινές συνθήκες τεκτονικής οικονομικής κρίσης, αναλογίζεται κανείς με δέος τις κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές εκρήξεις που απειλούν να πλήξουν την κοινωνία μας. Τα μέτωπα των συγκρούσεων και των ανατροπών προβάλλουν τώρα σε τρισδιάστατες συναρμολογήσεις. Πέρασαν οι εποχές που μιλούσαμε για μεταρρυθμίσεις, εκσυγχρονιστικές αλλαγές, σύγκρουση προόδου και συντήρησης. Μια νέα υβριδική πραγματικότητα αναγγέλλεται για την κοινωνία μας, πιο σκληρή από κάθε άλλη φορά για τους πιο αδύναμους. Το διακύβευμα της κρίσης είναι πόσο θα προσπαθήσουμε και θα πετύχουμε να την κατανοήσουμε, να διατυπώσουμε λόγο γι’ αυτήν. Με μια λέξη, πόσο θα υπερασπιστούμε την ιθαγένειά μας, όχι την περιορισμένη ιθαγένεια που αρνούμαστε στους μετανάστες, αλλά αυτή που έχει νόημα στις μέρες μας, καθώς περιλαμβάνει και κινητοποιεί το φαντασιακό, τη συμμετοχή και την ενεργοποίηση του πολίτη, προϋποθέτει αξιοπρέπεια και αξιοκρατία, συνδέει την ταυτότητα του πολίτη με την αναγνώριση της διαφορετικότητας και με την κοινωνική δικαιοσύνη.
Ακούγοντας ειδήσεις και διαβάζοντας άρθρα και δηλώσεις, ένας καταιγισμός εξελίξεων που εμφανίζονται ως εξωγενείς και μοιραίες συσκοτίζει το υπέρμετρο κόστος που θα αντιμετωπίσουν οι πιο ευαίσθητες κατηγορίες συμπολιτών μας, όπως είναι οι άνεργοι, οι συνταξιούχοι, οι χαμηλόμισθοι, εκείνοι ανάμεσά μας που ζουν ήδη κάτω από το όριο της φτώχειας. Ασφαλώς, η μικρή μείωση των βουλευτικών αποζημιώσεων, των υπερωριών και μετακινήσεων των δημοσίων υπαλλήλων, η φορολόγηση δεκάδων προνομιούχων επαγγελματικών κλάδων και η είσπραξη του φόρου από χιλιάδες φοροφυγάδες δεν πρέπει να μπαίνουν στην ίδια ζυγαριά με την περικοπή του επιδόματος των ανέργων ή του δώρου των συνταξιούχων. Για τους μεν τα νέα μέτρα αποτελούν υποφερτή και, σε πολλές περιπτώσεις, δίκαιη προσαρμογή που έπρεπε να έχει γίνει από χρόνια, ενώ για τους τελευταίους συνεπάγονται την αδυναμία στοιχειώδους επιβίωσης. Η εσωτερική διευθέτηση του βάρους που προκύπτει από την κρίση πρέπει να είναι όσο το δυνατόν κοινωνικά δικαιότερη αν δεν θέλουμε ως κοινωνία να μπει σε κίνδυνο η κοινωνική συνοχή μας και να μετατραπούμε σε ζούγκλα. Είναι μια δύσκολη προσπάθεια που απαιτεί από τους πολίτες συνειδητοποίηση της κοινωνικής ευθύνης, άλλοι το αποκαλούν πατριωτισμό, συλλογικό πνεύμα ή αλληλεγγύη, ενώ είναι σίγουρα πιο εύκολο να εξαντλείς τη ρητορική σου στους μετανάστες που περισσεύουν, στους Ευρωπαίους που είναι σκληροί με τον πτωχεύσαντα μεσογειακό συγγενή, στους επιθετικούς γείτονες που σε επιβουλεύονται. Την απόσταση ανάμεσα στην πραγματικότητα και την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας την πληρώσαμε ακριβά κι αλίμονο αν συνεχίσουμε να την καλλιεργούμε με κόστος ψηλότερο κι από τα επιτόκια των δανείων.
Η οικονομική κρίση προοιωνίζεται καθολική κρίση καθώς συμπλέκεται με το επίπεδο ευημερίας της χώρας, με το πόσο Ευρωπαίοι είμαστε και το πόσο οι άλλοι μας θεωρούν, με τα σκάνδαλα εκατομμυρίων που συζητιούνται στις επιτροπές της Βουλής και το ένοχο παρελθόν του πολιτικού και κομματικού συστήματος, με την εκπαίδευση και το μοντέλο ανάπτυξης, με τις εργασιακές σχέσεις, τους μετανάστες, την ανεργία, με την υγεία και το ασφαλιστικό. Στην τρισδιάστατη οθόνη της πραγματικότητάς μας, η δημοσιονομική κρίση δείχνει την κρίση του πολιτικού συστήματος και την αδυναμία του να τη διαχειριστεί. Δεν είναι μόνο η ελληνική οικονομία που καταρρέει, είναι η ελληνική πολιτική που βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα. Στις διεθνείς προβλέψεις των εμπειρογνωμόνων, στις αναλύσεις των μεγάλων οικονομικών εφημερίδων, στο διεθνή τζόγο και στα στοιχήματα, η πολιτική διακυβέρνηση είναι αυτή που μετράει πάνω στην οικονομία. Τι σημαίνει αυτό; Πως η λεγόμενη προσπάθεια δημοσιονομικής τακτοποίησης δεν είναι ανεξάρτητη, κάθε άλλο μάλιστα, από ζητήματα που σχετίζονται με την κυβερνητικότητα, την κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά και τις πεποιθήσεις, τις στάσεις ζωής και τις νοοτροπίες στο εσωτερικό της κοινωνίας μας. Με λίγα λόγια, η ανόρθωση της οικονομίας θα προκαλέσει δραματικές κοινωνικές απώλειες αν δεν ανανεώσουμε γρήγορα και ριζικά την ατζέντα της εθνικής μας ζωής, αν δεν συμμετάσχουμε υπεύθυνα στη διαμόρφωση της νέας μας ιθαγένειας, των νέων νοημάτων της ζωής μας. Είναι ανάγκη να μπούμε στο σκοτεινό θάλαμο για να εμφανίσουμε τις δημόσιες και ιδιωτικές φωτογραφίες μας ασπρόμαυρες και σκοτεινές, χωρίς ρετούς, ώστε να συμφιλιωθούμε με τις ορατές και αόρατες εικόνες του παρελθόντος και του μέλλοντός μας, τις πολλές όψεις της κοινότητάς μας, των δημοκρατικών μας πεποιθήσεων και ελλειμμάτων, της κουλτούρας μας. Είναι ανάγκη να συλλογιστούμε ότι «η ανάδειξη της κουλτούρας ως αρένας έντονης πολιτικής σύγκρουσης είναι μία από τις πιο αινιγματικές πτυχές της σημερινής μας κατάστασης» (Seyla Benhabib, The Claims of Culture).
13°
