Η πολιτική βία είναι πάντοτε συντηρητική

Το Φεβρουάριο του 1917 στην Αγία Πετρούπολη, λίγους μόλις μήνες πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση, ένα επτάχρονο παιδί γίνεται μάρτυρας ενός περιστατικού που θα σφραγίσει τη μνήμη του καθ’ όλη τη διάρκεια της μετέπειτα ενήλικης ζωής του. Ένας αστυνομικός σύρεται έξω από την κρυψώνα του από ένα πλήθος που τον οδηγούν προς άγνωστη κατεύθυνση. Η κατάληξη του περιστατικού δεν έγινε ποτέ γνωστή, η ανάμνηση όμως του κάτωχρου προσώπου του συλληφθέντος αστυνομικού ήταν αρκετή ώστε να καθορίσει τον τρόπο με τον οποίο θα προσέγγιζε τα πράγματα τα κατοπινά χρόνια. Το νεαρό παιδί ήταν ο Αζάια Μπερλίν, ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές των πολιτικών ιδεών του περασμένου αιώνα, και η αναζήτηση λειτουργικών τρόπων συνύπαρξης των αντιτιθέμενων συμφερόντων και αξιών των ατόμων αποτέλεσε τον πυρήνα του φιλοσοφικού έργου του.

Αναμφίβολα, σήμερα ζούμε ταραγμένους, ανησυχαστικούς καιρούς. Όχι βέβαια ανάλογης σημασίας και έντασης με την εποχή της επαναστατημένης Ρωσίας, σίγουρα πάντως με τη δική τους δραματικότητα. Σε τέτοιες στιγμές όπου οι πολιτικοί θεσμοί βρίσκονται σε ολοφάνερη κρίση, δηλαδή σε προφανή λειτουργική ανισορροπία, η βία δεν είναι δυνατό να απουσιάζει.

Χωρίς να υποβαθμίζεται η ηθική διάσταση της πολιτικής βίας – ήτοι, οι καταστροφικές συνέπειές της στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των ατόμων, είναι σημαντικό να αναδειχθεί η πολιτική διάστασή της. Εάν υπάρχει κάτι για το οποίο είμαστε βέβαιοι είναι ότι ο κόσμος μας είναι γεμάτος αντιφάσεις, αβεβαιότητες και δύσκολες επιλογές. Σε ένα περιβάλλον όπου τα άτομα κάνουν τις δικές τους ιεραρχήσεις σκοπών και αξιών, ο πλουραλισμός καθίσταται αναγκαία συνθήκη ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αρμονικής κοινωνικής συμβίωσης, πολιτικής ανάπτυξης και κοινωνικής ευημερίας. Αντίθετα, οι αθεμελίωτες βεβαιότητες και οι ιδεοληπτικοί δογματισμοί, περιορίζουν τον ορίζοντα των πιθανών εναλλακτικών επιλογών των ανθρώπινων κοινωνιών. (Ο Καντ θέλοντας να περιγράψει τα αδιέξοδα της μονιστικής σκέψης στην ανθρώπινη ιστορία έκανε λόγο για «το στρεβλό ξύλο της ανθρωπότητας από το οποίο τίποτε ίσιο δεν βγήκε ποτέ»). Κατά συνέπεια, η πολιτική βία είναι μια βαθύτατα συντηρητική πολιτική πράξη, η οποία αποτρέπει την επιτυχή αναζήτηση της αλήθειας, που είναι πάντοτε μια συνεχής και μη-γραμμική διαδικασία.

Σήμερα, το απεχθές πρόσωπο της βίας δεσπόζει στην πολιτική και κοινωνική μας ζωή. Τούτο διόλου δεν πρέπει να μας παραξενεύει. Η ελληνική κοινωνία διέθετε από καιρό ένα σημαντικό απόθεμα βίας, το οποίο είχε κρυφτεί πίσω από το πέπλο του ευδαιμονισμού των τελευταίων πολλών ετών. Σήμερα, με σπασμένα τα «θεσμικά» φρένα επιταχύνουμε στον κατηφορικό δρόμο της πολιτικής και κοινωνικής παρακμής. Γνωρίζουμε ότι ιστορικά, κάθε μορφή πολιτικής βίας αναζητά την ιδεολογική της νομιμοποίηση, προκειμένου να δικαιολογήσει τις αποτρόπαιες πράξεις της. Η ελληνική πολιτική βία δεν αποτελεί εξαίρεση. Ποικίλων αποχρώσεων και προέλευσης ιδέες επιστρατεύονται προκειμένου να προσδώσουν νομιμοποίηση σε πολιτικές ακρότητες. Και δυστυχώς εκμεταλλεύονται πτυχές της πολιτικής μας κουλτούρας. Στη βάση της νεοελληνικής πολιτικής κουλτούρας συναντάται ο πολιτικός δογματισμός. Ειδικότερα, ένας αντι-φιλελεύθερος δογματισμός, στον οποίο συγκλίνουν τα διαφορετικά πολιτικά άκρα.

Ο Μπερλίν συνόψισε τη συντηρητική φύση του πολιτικού δογματισμού με τα παρακάτω εξαιρετικά λόγια:

«Οι κοινωνίες –είπε ο Μπερλίν– μπορούν να παρακμάσουν ως αποτέλεσμα ύπνου στο βολικό κρεβάτι του αδιαμφισβήτητου δόγματος. Εάν θέλουμε η φαντασία να επιταχυνθεί, εάν θέλουμε η διάνοια να δουλέψει, εάν δε θέλουμε η πνευματική ζωή να βουλιάξει στη χαμηλή άμπωτη, και η αναζήτηση της αλήθειας (ή της δικαιοσύνης, ή της αυτο-εκπλήρωσης) δε θέλουμε να πάψουν, τότε πρέπει να προκαλούμε επαρκώς τις βεβαιότητες, προκειμένου να διατηρήσουμε την κοινωνία κινούμενη».

Υπό αυτό το πρίσμα, κάθε πράξη αντίστασης στην πολιτική βία (ανεξαρτήτως προέλευσης και κατεύθυνσης) δίνει μια ευκαιρία στην κοινωνική εξέλιξη και την αλλαγή. Και αντίστροφα, κάθε πράξη ανοχής στη βία (γιατί και η παθητικότητα είναι μια μορφή πράξης) μας φέρνει, όχι μόνο ένα βήμα κοντύτερα στην ανθρώπινη εξαχρείωση, αλλά και ένα βήμα μακρύτερα από την κοινωνική πρόοδο. Και αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να ξεχνάμε σήμερα στη χώρα μας.