Κάνουμε συστηματικά την πάπια

Αν η διπλωματία είναι η επιστήμη των διαπραγματεύσεων και η τέχνη των διεθνών σχέσεων, αυτή η επιστήμη και αυτή η τέχνη μάς διαφεύγουν. Μπορεί να πει κανείς με χαρακτηριστική ελληνική μεμψιμοιρία: μα, εδώ δεν έχουμε οικονομία, πώς να έχουμε διπλωματία; Σε μια χώρα που θεωρείται περιβόητη για την κακή της διαχείριση και τις χαμηλές της αποδόσεις, η διπλωματία φαίνεται χλιδή και περιττότητα. Αλλά δεν είναι.

Το ότι διατηρούμε τα σύνορά μας, τα ακριβοπληρωμένα και αυθαίρετα όπως τα περισσότερα σύνορα στον κόσμο, πρέπει να θεωρείται καθαρή τύχη: παρά τους τέσσερις αιώνες ως τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας (πιθανώς και εξαιτίας αυτής της προσάρτησης), δεν μάθαμε, ούτε από τους Τούρκους, ούτε από τις λεγόμενες «προστάτιδες δυνάμεις», την αξιοπρέπεια και τους ελιγμούς της συμπεριφοράς που διακρίνουν ένα ανεξάρτητο κράτος από ένα υπεξούσιο. Για παράδειγμα, οι Οθωμανοί, μέχρι τον 19ο αιώνα, δεν έστελναν εκπροσώπους τους στο εξωτερικό: περίμεναν να έρθουν οι ξένοι στην Ισταμπούλ. Και έρχονταν τρέχοντας: οι Γενοβέζοι, οι Βενετοί, οι Ρώσοι τσακίζονταν για να συνάψουν ευνοϊκές σχέσεις με τους Τούρκους. Πράγμα που συμβαίνει και σήμερα. Κανείς δεν τσακίζεται να συνάψει ευνοϊκές σχέσεις με την Ελλάδα.

Τι φταίει; Όχι, δεν φταίει το μέγεθός μας∙ φταίει η πολιτική μας και η εικόνα που προβάλλουμε στον διεθνή χώρο. Μετά από ανεπίσημη επίσκεψή του στην Ελλάδα ο Νικολά Σαρκοζί δήλωσε ότι «εξεπλάγη ευχάριστα από τις γνώσεις των (ιθαγενών) υπουργών για τα διεθνή θέματα». Το «ιθαγενών» είναι δική μου επισημείωση μιας και ο κ. Σαρκοζί είδε τους  Έλληνες υπουργούς ως φυλάρχους κάποιας σκότιας φυλής των τροπικών. Και τους επαίνεσε όπως επαινεί κανείς έναν πυγμαίο που, παρά την έλλειψη γραπτού λόγου στον πολιτισμό του, σκαρώνει στιχάκια.

Κοντολογίς, φταίει η ξιπασιά και η γενοτυφία των «άλλων», φταίει και το ότι αποτελούμε παρωδία του εαυτού μας. Το ζήτημα των Σκοπίων έπρεπε να έχει λυθεί –χωρίς φωνασκίες– εδώ και δεκαπέντε χρόνια∙ το ζήτημα των υφαλοκρηπίδων, της τουρκικής επιθετικότητας, των παραβιάσεων κ.τ.λ. έπρεπε να έχει τεθεί στο ΝΑΤΟ με διπλωματικά εκβιαστικό τρόπο∙ ας μην αναφερθούμε σε όσα συνέβησαν στην Κύπρο. Αν το ΝΑΤΟ έχει χαϊδεμένα παιδιά και αποπαίδια, τότε τα αποπαίδια οφείλουν να αποχωρήσουν. Έτσι κι αλλιώς, η αποχώρηση από το ΝΑΤΟ ήταν και παραμένει το πιο καίριο ζήτημα της εξωτερικής μας πολιτικής (δηλαδή του κενού της): αν η Ελλάδα σεβόταν λιγάκι τον εαυτό της θα είχε φύγει από την Ατλαντική συμμαχία∙ αν τον σεβόταν περισσότερο δεν θα είχε προσχωρήσει ποτέ. Αλλά, κάτι τέτοιο ανήκει στην πολιτική φαντασία, όχι στη Realpolitik.

Ωστόσο, ούτε Realipolitik διαθέτουμε. Είμαστε φοβικοί και γλείφτες∙ δεν εξασκούμε ούτε εκείνο το είδος χαμέρπειας που θα μπορούσε να μας προσδώσει ιδιότητες μαλαγάνας: καμιά φορά, στη διπλωματία, η μαλαγανιά λειτουργεί∙ οπωσδήποτε, δεν είναι η καλύτερη δυνατή συμπεριφορά. Τι χρειαζόμαστε και δεν έχουμε: προσωπικότητα, αξιοπρέπεια, επιμονή, στρατηγική. Για παράδειγμα, ποια είναι, επιτέλους, η στάση της Ελλάδας στην ένταξη ή τη μη-ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Και γιατί αυτή η στάση δεν είναι ξάστερη; Φοβόμαστε πραγματικά ότι ο τουρκικός στρατός θα μας επιτεθεί; Κι αν φοβόμαστε γιατί δεν έχουμε επιτύχει ατράνταχτες συμμαχίες που να μπορούν να μας προστατέψουν (αφού είμαστε «μικροί»);

Ο τελευταίος κόλαφος από τον Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος, όπως οι περισσότεροι Αμερικανοί πολιτικοί, δεν έχει την παραμικρή ιδέα περί Βαλκανίων, οφείλεται σε όλα τα παραπάνω, καθώς βέβαια και στο γεγονός ότι οι ΗΠΑ πουλάνε περισσότερα όπλα στην Τουρκία παρά στην Ελλάδα. Αυτά είναι γνωστά. Να όμως ένα ακόμη ερώτημα: γιατί η Ελλάδα αφήνει τους παπάδες –πατριάρχες και τσιράκια πατριαρχών– να ασκούν τη διπλωματική της πολιτική; Τι καραγκιοζιλίκια είναι αυτά; Συναπαντήματα του Αμερικανού προέδρου με παπάδες; Δεν υπάρχουν διπλωμάτες καριέρας που να ζητήσουν επίσημη συνάντηση με τον Αμερικανό πρόεδρο και να θέσουν σε λειτουργία τους μηχανισμούς διαπραγματεύσεων για τα προβλήματα που μας απασχολούν; Και επιπλέον να εκφράσουν τις επίσημες και αμετακίνητες απόψεις της Ελλάδας για διεθνή ζητήματα όπως π.χ. το παλαιστινιακό;

Σε όλα αυτά προσθέτω την πλήρη απουσία πολιτιστικής διπλωματίας: στον διεθνή χώρο, η ελληνική γλώσσα, η τέχνη, η λογοτεχνία έχουν τη θέση μιας γραφικής υποσημείωσης∙ για μια ακόμα φορά, η «εξαγωγή» και η διάδοση ελληνικών πολιτιστικών προϊόντων επαφίενται στους εθνικιστικούς και εκκλησιαστικούς θεσμούς. Καθώς και στα χυδαιότερα media. Δεν είναι να απορεί κανείς για το ότι, ως χώρα, μοιάζουμε ακόμα με το παλιό αναγνωστικό της πρώτης δημοτικού: συλλαβίζουμε, «η για-γιά τη-γα-νί-ζει ψά-ρια», «η Λι-λή και η ση-μαί-α». Εκτός του ότι μας λείπει η λεγόμενη hard power, μας λείπει και η soft power. Κάνουμε συστηματικά την πάπια: αλλά όταν κάνεις την πάπια, σου φέρονται σαν να είσαι πάπια.