«Ποτέ δεν μπόρεσα να καταλάβω πώς μπορεί κάποιος να αγαπά τους πλησίον του. Ειδικά τους πλησίον του είναι αδύνατο να τους αγαπά, μόνον τους μακρινούς του. (...) Για να αγαπήσεις έναν άνθρωπο θα πρέπει να είναι αόρατος, αλλιώς, με το που θα φανερωθεί, η αγάπη εξαφανίζεται».*
Οι παραπάνω φράσεις ανήκουν στον μεσαίο από τους αδελφούς Καραμάζοφ, τον Ιβάν. Λέγονται στη διάρκεια μιας μεγάλης κουβέντας που έχει με τον μικρότερο, τον Αλιόσα, σχετικά με το αν υπάρχει ή όχι Θεός. Με μια πρώτη ματιά μοιάζουν με λόγια ενός μισάνθρωπου. Όμως δεν είναι ακριβώς έτσι. Ο Ιβάν, ο οποίος εμφορείται από φιλελεύθερες ή ίσως και σοσιαλιστικές ιδέες (τότε αυτά τα δύο θεωρούνταν πολύ κοντινά), αγαπά τους ανθρώπους, αρκεί βέβαια να μη συγχρωτίζεται μαζί τους. Τους βλέπει σαν σύμβολα, σαν υπάρξεις που βασανίζονται από την τυφλή πίστη σε έναν σκληρό και, τελικά, ανύπαρκτο Θεό. Ο Αλιόσα, αντίθετα, πιστεύει ακράδαντα στην ύπαρξη του Θεού −ή έστω στην ανάγκη να πιστεύουμε στην ύπαρξή του− και είναι έτοιμος να θυσιαστεί για να απαλύνει τον πόνο του πλησίον του.
Ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι δεν παίρνει σαφή θέση στη διαφωνία. Τουλάχιστον όχι σε αυτό το σημείο του μυθιστορήματος. Δεν διέθετε, φαίνεται, τη δική μας οξυδέρκεια η οποία μας επιτρέπει να καταλήγουμε σε χρόνο μηδέν σε πλήρως κατασταλαγμένες απόψεις επί παντός επιστητού. Μια πρόσφατη τέτοια δημόσια συζήτηση −λίγο αφότου ξεπετάξαμε το θέμα της Καταλονίας− ξεκίνησε με αφορμή το μακελειό στο Λας Βέγκας. Η πορεία της ήταν λίγο πολύ αναμενόμενη: Αφού βρήκαμε ο καθένας τον φταίχτη που μας ταιριάζει, προχωρήσαμε στο επόμενο θέμα της επικαιρότητας.
Παρ' όλα αυτά, η ιστορία του Λας Βέγκας άφησε πίσω της μια ρωγμή, μια αίσθηση δυσερμήνευτου. Ακόμη και οι Αμερικανοί που έχουν βιώσει ξανά ανάλογες καταστάσεις, την αντιμετωπίζουν με αμηχανία. Οι πολιτικοί τους παραμένουν λιγομίλητοι. Η περίφημη αποφασιστικότητά τους περιορίστηκε στο να απαγορέψουν την πώληση των bump stocks, ενός εξαρτήματος που επιτρέπει στις σφαίρες να φεύγουν ταχύτερα. Δίχως αυτό, λένε οι ειδικοί, ο αριθμός των νεκρών θα είχε περιοριστεί σε δεκαπέντε ή είκοσι...
Για ετούτη την αμηχανία ίσως να ευθύνεται ο τόπος του εγκλήματος. Το Λας Βέγκας έχει συνδεθεί με κραιπάλες τύπου «Hangover» και χαρωπή παραβατικότητα τύπου «Ocean's Eleven». Εκεί οι απώλειες οφείλονται συνήθως σε αυτοκτονίες χρεοκοπημένων, σε τιμωρητικούς φόνους από τη μαφία ή σε εμφράγματα χαράς έπειτα από ένα ανέλπιστο γύρισμα της τύχης. Είναι ένα σημείο της Γης μακριά από το βάρος της ιστορίας και τις κάθε είδους ιδεολογικές αντιπαραθέσεις. Ένας τόπος με τον τρόπο του πνευματικός, αφού εκεί κυριαρχούν το όνειρο και η προσδοκία.
Επιπλέον, σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής στοιχεία –και παρότι το ISIS έσπευσε, κατόπιν εορτής, να τον στρατολογήσει− ο 64χρονος δολοφόνος δεν είχε κάποιο οικονομικό, πολιτικό, θρησκευτικό ή φιλοσοφικό πρόταγμα. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να οργανώσει μεθοδικά την πράξη του, να οπλιστεί σαν αστακός και να προμηθευτεί χιλιάδες σφαίρες και από ένα bump stock για την κάθε καραμπίνα, ώστε να δολοφονήσει όσο πιο επαγγελματικά μπορούσε άγνωστους ανθρώπους. Κάποιοι έγραψαν ότι τους θύμισε τη σκηνή με το «δολοφόνο ποιητή» στο «Φάντασμα της ελευθερίας» του Μπουνιουέλ, όπου ένας άντρας ανεβαίνει στην ταράτσα ενός ουρανοξύστη και πυροβολεί από εκεί τυχαίους περαστικούς. Συλλαμβάνεται, δικάζεται και αφού καταδικάζεται σε θάνατο αφήνεται ελεύθερος.
Εδώ όμως δεν έχουμε να κάνουμε με τέχνη. Τα θύματα δεν ήταν κομπάρσοι, ήταν άνθρωποι με όνομα και παρελθόν, που έτυχε να βρίσκονται εκεί. Όπως ακριβώς συνέβη και με τα θύματα στο Μπατακλάν ή στις άλλες πρόσφατες μαζικές δολοφονίες. Η μόνη διαφορά είναι πως εκεί οι δολοφόνοι είχαν, υποτίθεται, ένα πολιτικό κίνητρο. Απεχθές βέβαια και παράλογο, αλλά εντός ενός γνωστού πλαισίου.
Έχει όμως πραγματική σημασία αυτό; Μάλλον όχι. Άλλωστε οι ομοιότητες είναι περισσότερες. Θα μπορούσε κανείς να πει πως σε όλες τις περιπτώσεις συναντάμε μια αντιστροφή των σκέψεων του μεσαίου αδελφού Καραμάζοφ, με το μίσος στη θέση της αγάπης. Μίσος, όχι για τον πλησίον τους −αυτόν ίσως θα μπορούσαν να τον αγαπήσουν ή έστω να μην τον μισήσουν θανάσιμα− αλλά για τον άνθρωπο σαν σύμβολο, σαν ιδέα.
«Σκέφτομαι πως αν ο διάβολος δεν υπάρχει και άρα είναι δημιούργημα του ανθρώπου, τότε αυτός τον έφτιαξε κατ' εικόνα του και ομοίωση», λέει αργότερα στη συζήτηση ο Ιβάν.
12°
