Καταλονία: πού τελειώνει όλο αυτό;

Η έμπνευση για σκέψη έρχεται συνήθως απροσδόκητα, συχνά όταν κανείς βρίσκεται μόνος. Αυτή τη φορά μου ήρθε ενώ οδηγούσα. Στο ραδιοφωνο δύο τύποι που δύσκολα θα χαρακτηρίζονταν νεαροί μιλούσαν για τα τεκταινόμενα στην Βαρκελώνη, με ύφος αυθεντίας και ήπιας συμπάθειας για τον αγώνα των κατοίκων της περιοχής. "Η Καταλονία πρέπει να κερδίσει την αυτονομία της, εαν τη θέλει" είπε ο ένας. "Ναι, αλλά να αποφευχθούν οι χοντράδες" απάντησε ο άλλος. Σύγχυση, σύγχυση,σύγχυση.

Προς ενημέρωση λοιπόν όσων από εσάς δεν το γνωρίζετε, η Καταλονία είναι μία από τις αυτόνομες Περιφέρειες της Ισπανίας ήδη από το 1979, στα πλαίσια του εκδημοκρατισμού μετά τον θάνατο του Φράνκο. Η τρέχουσα κρίση, με προβλεπόμενη (;) κορύφωση στην 1η Οκτωβρίου, έχει τις ρίζες της στο τοπικό δημοψήφισμα του 2006, όταν εγκρίθηκαν εξουσίες ασύμβατες με το ισπανικό σύνταγμα, τουλάχιστον κατά την άποψη του ανώτατου δικαστηρίου της χώρας. Βλέπετε, η Μαδρίτη δεν είναι πρωτεύουσα ενός ομοσπονδιακού κράτους, όπως το Βερολίνο ή η Ουάσιγκτον. Το εφαρμοζόμενο σύστημα διοίκησης προσφέρει σημαντική αυτοτέλεια και αυτοδιαχείριση για τις αυτόνομες περιοχές, δεν τις καθιστά όμως "κρατίδια" ή "πολιτείες".

Η τότε επίσημη αντίδραση προκάλεσε μια σταδιακή κλιμάκωση που κατάληξε στην προκήρυξη του προσεχούς δημοψηφίσματος, με αίτημα την πλήρη ανεξαρτησία, σαν εκείνο που πρόσφατα διεξήχθη στην επίσης αυτόνομη Σκωτία. Η κυβέρνηση Ραχόι αντιδρά μέσα στα πλαίσια της ισπανικής νομιμότητας, εφαρμόζοντας δικαστικές αποφάσεις, οι οποίες έχουν κρίνει παράνομη την διαδικασία. Λογικά σκεπτόμενη, επιλέγει να κλείσει το θέμα εν τη γενέσει του, προτού δηλαδή καταγραφεί κάποιο ανεπιθύμητο αποτέλεσμα. Στα πλαίσια της χρήσης των διαθέσιμων νόμιμων μέσων, απέστειλε και δύο χιλιάδες εθνοφύλακες (κάτι σα τους γάλλους Gendarmes) για την αποτροπή πραγματοποίησης της ψηφοφορίας, μίας πράξης θεωρούμενης ως εγκληματικής. Κι εδώ ξανά ανακύπτει το αιώνιο ζήτημα του χαρακτηρισμού ενός εγκλήματος ως ποινικού ή πολιτικού, ως τρομοκρατικού ή απελευθερωτικού.

Δε πιστεύω πως το όλο πράγμα θα "χοντρύνει", όπως άλλωστε δεν συνέβη ούτε στη Σκωτία. Οι ισπανοί κάθε τοπικής εθνοτικής ομάδας είναι αρκούντως ψύχραιμοι Ευρωπαίοι, ώστε να αποδέχονται -ενίοτε με δυσαρέσκεια- την επιβολή της κείμενης νομοθεσίας. Άλλωστε ακόμη και η ΕΕ παγίως διαμηνύει πως τυχόν απόσχιση συνεπάγεται εκ νέου διαδικασία ένταξης, θέτοντας ακόμη ένα αντικίνητρο. Οι Καταλανοί γνωρίζουν πολύ καλά πως σίγουρα δεν ζουν σε κάποια δικτατορία, όπως και το ότι η συμμετοχή τους στο Βασίλειο της Ισπανίας κατ' ουδένα τρόπο τους εμποδίζει να προστατεύουν και να αναδεικνύουν τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες τους. Βασικό κίνητρο όσων επιθυμούν απόσχιση μοιάζει πως είναι η τσιγκουνιά τους. Όπως και στις προαναφερθείσες περιπτώσεις, οι κάτοικοι κάποιων μάλλον οικονομικά ευρωστων περιοχών απαιτούν να μην πληρώνουν ως αλληλέγγυοι για τις φτωχότερες του ίδιου κράτους. Τσιγκουνιά που ομολογουμένως δεν επιδεικνύεται στις ΗΠΑ, στην Ελβετία και στην ΟΔΓ. 

Όμως, όπως προείπα, παραμένει το ζήτημα της οπτικής τέτοιων προσπαθειών, το οποίο επηρεάζει και την έκβασή τους στο μέλλον. Η ύπαρξη των ευρωπαϊκών "εθνικών" κρατών του δόγματος Γουίλσον θεωρούταν αυτονόητη κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η δε Συνθήκη του Ελσίνκι εγγυόταν και τα σύνορα τους. Η διάλυση της ΕΣΣΔ, της Τσεχοσλοβακίας και της Γιουγκοσλαβίας τερμάτισε αυτή την ασφαλή περίοδο, άσχετα αν εμείς οι... νικητές πιστέψαμε πως όλα αυτά αφορούσαν τους ηττημένους της αντιπαράθεσης. Όμως, η υιοθέτηση νόμων παγκόσμιας εφαρμογης έχει σχεδόν εξαφανίσει τις θεσμικές διαφορές, τουλάχιστον μεταξύ των χωρών του Δυτικού Βορρά. Τα παλιά έθνη-κράτη έχουν πλέον πολύ μικρή σημασία για τους σημερινούς κατοίκους τους, ειδικά τους νεώτερους, οι οποίοι θεωρούν την δημοκρατική λειτουργία, την συνοριακή ακεραιότητα και το ελεύθερο εξαγωγικό εμπόριο ως δεδομένα. Στα μάτια πολλών σε πολλά μέρη του κόσμου οι Καταλανοί εθνικιστές υστερούν σε θεσμική νομιμοποίηση, όμως διαθέτουν ηθική νομιμοποίηση. 

Οπότε είναι φυσική η απορία για το πού μπαίνει το φρένο σ' αυτή την τάση για όλο και περισσότερη αυτοδιαθεση. Εξαντλείται σε επίπεδο εθνοτήτων, όπως ισχύει για Βάσκους, Φλαμανδούς, Κοσοβάρους και Κορσικανούς; Τί γίνεται στην περίπτωση που οι αποσχιστές αποτελούν ψυχωμένη μα αριθμητική μειοψηφία, όπως συμβαίνει στην Ιρλανδία; Μήπως και τα θρησκευτικά κριτήρια είναι από μόνα τους αρκούντως ισχυρά, κατά το παράδειγμα της Βοσνίας; Ή η στάση της Lega Nord είναι το αυριανό πρότυπο, σύμφωνη μ' εκείνη που σταθερά επιδεικνύει ο... συνετός ευρωπαϊκός βορράς έναντι του... ασώτου νότου; Η απάντησή μου σε όλα αυτά είναι πως διάφοροι συνδυασμοί των παραπάνω αιτίων είναι δυστυχώς και πιθανοί και απολύτως ικανοί να μετατρέψουν την βαριεστημένη και επαναπαυμένη ήπειρο μας σε χάος. Ένα χάος απόρροια του σχετικισμού μέσω του οποίου αντιμετωπίζουμε τα πάντα.

Πριν χρόνια, πριν ακόμη τεθεί οποιοδήποτε θέμα Brexit, είχα διαβάσει ένα εκτενές ρεπορτάζ στο Economist, όπου αναπτυσσόταν επιχειρηματολογία υπέρ της ανεξαρτησίας του Λονδίνου από το υπόλοιπο ΗΒ, ώστε η μεγαλούπολη να αξιοποιήσει πλήρως τις αναπτυξιακές δυνατότητες της. Ίσως εκεί να μπαίνει το όριο, σε νέες πόλεις-κράτη, συνδεδεμένες χαλαρά με άλλες μικρές και μεγαλύτερες επικράτειες, σαν μια σύγχρονη Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους. Βολική εξέλιξη για όσους μεγάλους παίκτες μείνουν σχετικά αλώβητη από μια τέτοια τάση, και φυσικά θνησιγενής. Εμείς στην γωνιά μας ας έχουμε πάντα στο μυαλό μας τις διάφορες "αθώες" κουβέντες περί Αθηναϊκού Κράτους, Μουσουλμανικής Θράκης, Αδικημένης Μακεδονίας, Ανεξάρτητης Κρήτης και... Principautè de Mykonos.