Ο περίγυρος μέσα μας

Όταν οι περισσότεροι άνθρωποι μιλούν για το περιβάλλον, εννοούν συνήθως τον φυσικό περίγυρο, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι το περιβάλλον δεν συνίσταται αποκλειστικά από το τοπίο που φαίνεται από το παράθυρό μας, από έναν ανεξάρτητο χώρο, δηλαδή, τον οποίο ατενίζουμε από μακριά. Περιβάλλον είναι και το οικονομικό, το πνευματικό και το πολιτιστικό πεδίο, και όλοι οι άνθρωποι που δραστηριοποιούνται σε αυτό. Πρόκειται για ένα ενιαίο σύστημα το οποίο περιλαμβάνει ανθρώπους και ‘τόπους’. Ακόμα και το διαδίκτυο, με το πλέγμα συνδέσεων, σχέσεων κι επαφών που δημιουργεί, αποτελεί σήμερα αναπόσπαστο μέρος του περιβάλλοντός μας.

Αν υιοθετήσουμε αυτόν τον συλλογισμό, δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε ότι ο χώρος μέσα στον οποίο βιώνεται η καθημερινότητά μας επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τόσο τις δυνατότητες εξέλιξής μας, όσο και την ποιότητα της ζωής μας. Η εργασία μας, η διάθεση και η ψυχική μας ισορροπία εξαρτώνται άμεσα από την αισθητική του φυσικού και κοινωνικού πλαισίου.

Τα βουναλάκια από απορρίμματα που, λόγω της απεργίας της ΠΟΕ-ΟΤΑ -που αν και έχει πια λήξει- συνεχίζουν, εν μέσω καύσωνα, να καλύπτουν τις γωνίες των δρόμων, προσβάλλοντας αρχικά την όσφρηση και αμέσως μετά την αισθητική μας, δημιουργούν την κατάλληλη ευκαιρία για να αντιληφθούμε γιατί οι διαφορετικές κοινωνικές ομάδες που ζουν σε αυτή την πόλη αισθάνονται ότι κινούνται σε ένα εχθρικό περιβάλλον από το οποίο επιχειρούν διαρκώς να προστατευτούν ή να «δραπετεύσουν για το σαββατοκύριακο».

Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, λόγω της έξαρσης της πολιτικής βίας και της κοινής εγκληματικότητας, αλλά και της εγκατάστασης μεγάλου αριθμού μεταναστών σε κεντρικές συνοικίες χωρίς να υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές για την αξιοπρεπή διαβίωσή τους, πολλοί κάτοικοι των πόλεων αντιλαμβανόμαστε το δημόσιο χώρο ως κάτι εχθρικό, και προσπαθούμε να κλείσουμε το περιβάλλον έξω από τη ζωή μας. «Άβατο» δεν είναι μόνο η  δαιμονοποιημένη Πλατεία Εξαρχείων, ή τμήμα του Μενιδίου, αλλά και το τετράγωνο που καταλαμβάνει το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, στην καρδιά της πόλης.

Ίσως θα πρέπει να αναθεωρήσουμε την αντίληψη ότι σε μία μεγαλούπολη όλοι οι άνθρωποι κυκλοφορούν το ίδιο άνετα κι ελεύθερα στις γειτονιές της πόλης τους, και να καταλάβουμε ότι αυτό δεν αποτελεί παρά ένα ιδεώδες – ή, πιθανόν, μια ψευδαίσθηση. Παραδοσιακά, ο λευκός, ετεροφυλόφιλος άντρας νιώθει περισσότερο ελεύθερος να κινηθεί, να διασκεδάσει, να εξερευνήσει το περιβάλλον από οποιαδήποτε άλλη κατηγορία πολιτών.

Οι υπόλοιπες ομάδες υφίστανται σε μικρό ή μεγάλο βαθμό κάποιου είδους αποκλεισμό ή γκετοποίηση: ο περιορισμός των λευκών γυναικών της μεσαίας τάξης, για παράδειγμα, είναι ήπιας μορφής, ενώ ο περιορισμός των μουσουλμάνων γυναικών που ζουν στα Ευρωπαϊκά κέντρα, μπορεί να πάρει την ακραία μορφή τής κατ’ οίκον απομόνωσης.

Άνθρωποι διαφορετικού χρώματος, κουλτούρας και εθνικότητας επιλέγουν χώρους στους οποίους έρχονται σε επαφή με ανθρώπους με κοινά γνωρίσματα ούτως ώστε να τονίσουν την ιδιαιτερότητα της γλώσσας και της πολιτισμικής τους ταυτότητας, και να προστατευτούν από ξεσπάσματα επιθετικότητας και ρατσισμού από άλλες φυλετικές και κοινωνικές ομάδες.

Η διαβίωση σε χώρους περιορισμένους, χωρίς επαρκές φως και αέρα, και ταυτόχρονα αποξενωμένους τόσο από τη φύση όσο κι από την τέχνη, χώρους όπου η έλλειψη ασφάλειας και η σωματική ή λεκτική βία τείνουν να γίνουν ο κανόνας, οδηγεί στην απόκτηση μιας σειράς συμπτωμάτων που χαρακτηρίζουν συχνά τους κατοίκους των μεγάλων πόλεων.

Κάποια μόνο από τα συμπτώματα αυτά, εύκολα αναγνωρίσιμα από όλους μας, είναι ο μόνιμος εκνευρισμός, το άγχος χωρίς συγκεκριμένη αιτία, η διαρκής αίσθηση σωματικής και ψυχικής κόπωσης, η απαισιοδοξία, η περιορισμένη δημιουργικότητα, οι φοβίες, η επιθετικότητα.

Πρόκειται για συμπτώματα μιας ψυχικής διάθεσης που, κάθε καλοκαίρι σχεδόν, βρίσκει το αισθητικό της αντίστοιχο στα βουναλάκια από σκουπίδια.