Ευχαριστώ πολύ γιατρέ μου, αλλά δεν θα πάρω

Ερώτηση: Γιατί βάζουμε κάποιους ανθρώπους στο νοσοκομείο παρά την θέληση τους; Δηλαδή ενώ αυτοί δεν το θέλουν; Απάντηση: Για το καλό τους ή / καί για την προστασία άλλων. Σε όλες τις χώρες στον κόσμο που υπάρχει κάποιος σχετικός νόμος για αυτό, οι διατάξεις που ορίζουν πώς μπορεί κάποιος να εισαχθεί στο νοσοκομείο παρά τη θέλησή του είναι λίγο ή πολύ οι ίδιες. Τα κριτήρια είναι να έχει κάποια αναγνωρισμένη ψυχική διαταραχή, να είναι για το καλό της υγείας του, ή για την προστασία της ζωής του, π.χ. για να προληφθεί η αυτοκτονία ή/και για την προστασία των άλλων, για να μην κάνει κακό στους άλλους. Υπάρχουν κάποιες μικρές παραλλαγές εδώ κι εκεί, αλλά βασικά αυτά είναι τα κριτήρια, οι προϋποθέσεις για ακούσια νοσηλεία. 

Δεν μιλάμε για εκούσια νοσηλεία. Εκούσια νοσηλεία είναι, ας πούμε, να βασανίζομαι απο φωνές που μου λένε να πηδήξω απο τον τέταρτο, να πάω σε μια ψυχιατρική κλινική και να πω «παιδιά, δεν αντέχω άλλο, βοηθήστε με, δώστε μου ένα κρεβάτι, να νοσηλευτώ μέχρι να έρθω στα ίσια μου». Αλλο αυτό. Σήμερα θα μιλήσουμε για την ακούσια νοσηλεία. 

Αλλη μια φορά να το πούμε πολύ απλά, η ακούσια νοσηλεία είναι εκεί που μου λένε «πρέπει να σε νοσηλεύσουμε, δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα άλλο», κι ας φωνάζω εγώ «όχι, ευχαριστώ πολύ, δεν θα πάρω».

Λοιπόν στην Ελλάδα τα ποσοστά των ακουσίων νοσηλειών είναι πολύ ψηλά και αυτό είναι πολύ ανησυχητικό. Μια πολύ πρόσφατη σοβαρή έρευνα του καθηγητή Κοινωνικής Ψυχιατρικής Στέλιου Στυλιανίδη και της ομάδας του έχει βρει ποσοστά πάνω του 70%. Δηλαδή πάνω απο 7 στους δέκα που νοσηλεύονται σε ψυχιατρικές κλινικές, νοσηλεύονται ακούσια. 

Όμως δεν θα ασχοληθούμε με το τι γίνεται στην Ελλάδα σήμερα. Μπορεί να είμαστε, ή τέλος πάντων οι Δελφοί μας να είναι, ο ομφαλός της γης, αλλά ας αφήσουμε την ομφαλοσκόπηση για μια άλλη φορά.

Ακούσιες νοσηλείες γίνονται σ’ όλο τον κόσμο. Γιατί; Γιατί βάζουμε τους ανθρώπους με το ζόρι στο νοσοκομείο; Για να δούμε.

Μα για το καλό τους. Για να τους προσφέρουμε φροντίδα και θεραπεία να μη βασανίζονται από τους δαίμονες της κατάθλιψης, της σχιζοφρένειας, της διπολικής διαταραχής και τέλος πάντων τους δαίμονες όλων των ψυχικών διαταραχών που περιγράφονται αναλυτικά στα διαγνωστικά εγχειρίδια που έχουμε, δηλαδή τα βιβλιαράκια που περιέχουν όλες τις διαγνώσεις. Το αμερικάνικο DSM, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, μάλιστα έχουμε και το φρέσκο και ανανεωμένο, το νούμερο 5. Και σε όσους δεν αρέσουν οι αμερικανιές, έχουμε το ICD, International Classification of Diseases. Και οι Κινέζοι έχουν τη δική τους βερσιόν που εκδίδεται στα αγγλικά, το CCMD, Chinese Classification of Mental Disorders και στα κινέζικα βέβαια, 中国精神疾病分类方案与诊断标准. Αυτοί έχουν λοιπόν την δική τους βερσιόν, γιατί υπάρχουν καμιά σαρανταριά ψυχικές διαταραχές που τις παθαίνουν μόνο οι Κινέζοι. Παρεμπιπτόντως, καλό είναι να αρχίσουμε να εξοικειωνόμαστε σιγά-σιγά με τα κινέζικα. 

Ωραία, αλλά τι γίνεται αν εγώ δεν θέλω με το ζόρι φροντίδα και θεραπεία. Πες ότι έχω κόλλημα με το ηλεκτροσόκ και με τα ψυχοφάρμακα. Κάπως με χαλάνε. Πιο πολύ απ’ όλα όμως, έχω κόλλημα με την ελευθερία μου. Δεν μου αρέσει να μου κάνουν πράγματα με το ζόρι ακόμα κι ας είναι για το καλό μου. Πες ότι είμαι τζαναμπέτης, πεισματάρης.  Αν έχω καρκίνο, δεν με βάζει κανείς αναγκαστικά στο νοσοκομείο να μου κάνει χημειοθεραπεία με το ζόρι. Μου το προτείνουν κι αν εγώ αρνηθώ για τους δικούς μου λόγους, καλούς ή κακούς, δεν μπορούν να με μπουζουριάζουν. Μπορεί εγώ να θέλω να περάσω τους τελευταίους μήνες της ζωής μου εδώ στο σπιτάκι μου δίπλα στη θάλασσα, κάτω από τα πεύκα. Ατενίζοντας τον λατρεμένο μου Ευβοϊκό με θέα τους Πεταλιούς, πίνοντας κοκτεϊλάκια, mojito, caipirinha και φυσικά και  ένα σκασμό οπιοειδή που θα μου ’χουν γράψει για τον πόνο. Αυτά θα τα πάρω, αλλά επιλέγω να τα πάρω. 

Γιατί λοιπόν αν έχω σχιζοφρένεια πρέπει να είναι διαφορετικά; Εδώ η απάντηση που συνήθως δίνεται είναι ότι αν έχω σχιζοφρένεια κατά πάσα πιθανότητα δεν καταλαβαίνω τι είναι για το καλό μου. Οκ, ας πούμε ότι συμβαίνει αυτό. Και; Ουτε το να καπνίζω 40 τσιγάρα την ημέρα είναι για το καλό μου, αλλά αν εγώ είμαι πεισματάρης και βλάκας και θέλω να παίρνω το ρίσκο, ή ακόμα αν βρίσκομαι σε άρνηση και λέω, μπα ενας θειος μου στο χωριό κάπνιζε μέχρι τα ενενήντα έξι του, πάλι κανείς δεν μπορεί να με χώσει μέσα και να με υποχρεώσει να σταματήσω το κάπνισμα. 

Γιατί λοιπόν ντε και καλά για το καλό μου πρέπει να με πάτε μέσα με το ζόρι; 

Ναι, έρχεται η ανταπάντηση, αλλά άλλο να σαι πεισματάρης και βλάκας και να είσαι σε άρνηση και άλλο να έχεις σχιζοφρένεια. Αν έχεις σχιζοφρένεια ο εγκέφαλός σου δυσλειτουργεί σε τέτοιο βαθμό που ο τρόπος που αντιλαμβάνεσαι την πραγματικότητα, η κρίση σου και η ελεύθερη βούληση, πάνε περίπατο. Πώς να το κάνουμε; 

Για σταθείτε, ρε παιδιά, γιατί θα με τρελάνετε, ή αν είμαι ήδη τρελός θα με αποτρελάνετε. Πρώτον δεν έχουμε βρει μέχρι σήμερα που μιλάμε ούτε έναν, ούτε μισό βιολογικό δείκτη για τη σχιζοφρένεια. Δεύτερον οι απεικονιστικές μελέτες που συγκρίνουν τους εγκεφάλους αυτών που έχουν σχιζοφρένεια και αυτών που δεν έχουν είναι τουλάχιστον μπερδεμένες και δεν έχουν καταλήξει ακόμα σε κάτι. Ερευνες που δείχνουν αλλοιώσεις στον εγκέφαλο αυτών που έχουν διάγνωση σχιζοφρένειας έχουν αμφισβητηθεί από άλλες έρευνες που δείχνουν ότι οι αλλοιώσεις προέρχονται από χρόνια χρήση ψυχοφαρμάκων. Σας παρακαλώ πολύ ρίξτε μια ματιά στην βιβλιογραφία. Κάντε ένα γρήγορο google την Joanna Moncrieff, βρετανίδα ψυχίατρο και ερευνήτρια. Υπάρχουν κι άλλοι πολλοί σοβαροί ερευνητές, αλλά να, έχω αδυναμία στην Τζοάννα που την ξέρω από τα χρόνια μου στο βροχερό Λονδίνο.

Όπως και να ’χει, το πώς αντιλαμβάνομαι την πραγματικότητα είναι δική μου δουλειά και δικό μου κουσούρι. Κι αν το κουσούρι μου είναι να πιστεύω ότι είμαι πρώτος ξάδελφος του Θεού (και ζητώ συγγνώμη για τη βλασφημία, δεν θέλω καθόλου να προσβάλω τους πιστούς) ή ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η σωτηρία της Ελλάδας, της Ευρώπης και της υφηλίου, ή ότι με παρακολουθούν μέσα από την τηλεόραση και δη ότι με παρακολουθεί ο Μαρινάκης μέσα από το MEGA, ή ότι με κυνηγάει η CIA γιατί τους έχω κλέψει τα μυστικά τους, δεν μπορείτε να με χώσετε μέσα με το ζόρι.

Αν θέλετε όντως να με βοηθήσετε, η ακούσια νοσηλεία και η ακούσια αγωγή με φάρμακα δεν είναι και ο καλύτερος τρόπος. Ο κόσμος το ’χει τούμπανο πια και τα απανταχού ψυχιατρικά συστήματα κρυφό καμάρι. Η νοσηλεία με το ζόρι δεν είναι ακριβώς θεραπευτική παρέμβαση.  Είναι μια εξαιρετικά τραυματική και βίαιη εμπειρία. Βρέστε άλλους τρόπους να με βοηθήσετε. Υπάρχουν πολλοί τρόποι. Κι αν εγώ είμαι αγύριστο κεφάλι και δεν θέλω τη βοήθειά σας, αφήστε με στην τρέλα μου. 

Μα θα μου πείτε, κι αν είσαι επικίνδυνος για τους άλλους; Ωπα, basta. Να το ξεκαθαρίσουμε κι αυτό. Αν πειράξω κάποιον μέσα στην τρέλα μου, θα πρέπει να αντιμετωπίσω τις συνέπειες των πράξεών μου, είτε μ’ αρέσει είτε δεν μ’ αρέσει. Αν διαπράξω κάποιο ποινικά κολάσιμο αδίκημα, θα πρέπει να επιληφθεί ο νόμος. Αν πάω και μαχαιρώσω κάποιον θα πρέπει να μπω φυλακή, όπως προβλέπει ο νόμος. Στη φυλακή μπορούν να με ρωτήσουν αν θέλω φάρμακα ή ψυχοθεραπεία ή οτιδήποτε άλλο κι αν δεχτώ, καλώς. Αν δεν δεχτώ, πάλι καλώς. Κι αν είμαι στα κάγκελα και δεν συμμορφώνομαι με τους κανόνες της φυλακής, πάλι θα πρέπει να υποστώ ό,τι προβλέπει ο νόμος. 

Αλλά προσέξτε. Βεβαίως στερήστε μου την ελευθερία μου και βάλτε με μέσα (στη φυλακή) αν έχω κάνει κάτι που επιφέρει ποινή φυλάκισης. Αλλά δεν μπορείτε να μου στερήσετε την ελευθερία μου και να με βάλετε μέσα (στο ψυχιατρείο) αν δεν έχω παραβεί κάποιον νόμο, έτσι μόνο και μόνο από μια εκτίμηση ότι δυνητικά είμαι επικίνδυνος, συν την διάγνωση. Ασε που αυτές οι ψυχιατρικές εκτιμήσεις επικινδυνότητας, όπως έχει αποδειχτεί από έρευνες και μετα-αναλύσεις, είναι, αν όχι ψιλοάχρηστες, πάντως σίγουρα πολύ προβληματικές ως προς την ακρίβεια των προβλέψεων που υποτίθεται ότι παρέχουν. Και άσε και το άλλο, δηλαδή ότι αν έχεις διάγνωση σχιζοφρένειας ο κίνδυνος να προβείς σε βίαιες πράξεις είναι μεγάλος. Είναι πολύ πιο πιθανό να είσαι θύμα βίας παρά θύτης, παρά τις σκανδαλιστικές και σκανδαλοθηρικές αναπαραστάσεις στα ΜΜΕ.

Για να μην το κουράζω πολύ.  Η ακούσια νοσηλεία είναι ηθικά και θεραπευτικά απραράδεκτη και επιζήμια και πρέπει να καταργηθεί. Τώρα, μπορεί κάποιος να μου πει. Παραληρείς, καημένε μου. Καλά, εγώ μπορεί να παραληρώ. Μήπως παραληρεί και ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών; Οι κατευθυντήριες οδηγίες της Επιτροπής για τα Δικαιώματα Ατόμων με Αναπηρίες (Committee on the Rights of Persons with Disabilities) για το Αρθρο 14 της Σύμβασης Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα Ατόμων με Αναπηρίες (United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities) που υιοθετήθηκαν κατά την 14η συνεδρία της Επιτροπής τον Σεπτέμβριο του 2015, προτρέπουν εμφατικά τα κράτη μέλη να καταργήσουν την ακούσια νοσηλεία, χωρίς καμία εξαίρεση, αναφέροντας ρητά ότι ούτε και η εκτίμηση επικινδυνότητας δεν αποτελεί εξαίρεση. “The involuntary detention of persons with disabilities based on risk or dangerousness, alleged need of care or treatment or other reasons tied to impairment or health diagnosis is contrary to the right to liberty, and amounts to arbitrary deprivation of liberty.” Δηλαδή, πολύ απλά η ακούσια νοσηλεία καθιστά αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας. Επίσης τονίζει εμφατικά ότι τα κράτη μέλη έχουν την υποχρέωση να απαιτούν από επαγγελματίες ψυχικής υγείας (ψυχιάτρους και άλλους) να λαμβάνουν την ελεύθερη και πληροφορημένη συναίνεση των ασθενών πριν προβούν σε οποιαδήποτε παρέμβαση (φαρμακευτική αγωγή κ.λπ.). Η δικαιολογία ότι π.χ. αν έχεις σχιζοφρένεια δεν είσαι σε θέση να παρέχεις ελεύθερη και πληροφορημένη συναίνεση, είναι άθλια και οδηγεί σε βάναυση καταπάτηση των πιο βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σκέφτομαι ένα πρόσφατο περιστατικό όπου σε μια ψυχιατρική κλινική εδώ στην Αθήνα, που είναι και πανεπιστημιακή και θεωρείται πρότυπο κιόλας, έκαναν δώδεκα ηλεκτροσόκ σε ένα παλικαράκι 20 χρονών χωρίς ποτέ, όχι μόνο να τον ενημερώσουν, να τον ρωτήσουν, ούτε καν να του το πουν. Σου λέει, μη το τρομάξουμε το παιδί. Για το καλό του το κάναμε. Τραγικό και απαράδεκτο. Όχι το ηλεκτροσόκ, αλλά το ότι του το κάνανε χωρίς να του πουν τίποτα. Είχαμε μια ασθενή στο Camden στο βόρειο Λονδίνο η οποία αφού είχε δοκιμάσει όλα τα αντικαταθλιπτικά και δεν την πιάναν, ζήτησε η ίδια ηλεκτροσπασμοθεραπεία. Κανένας δεν την πίεσε. Το ήθελε η ίδια και της προσφέρθηκε. Αν της έκανε καλό ή όχι, αυτό είναι μια άλλη ιστορία. 

Η συζήτηση δεν τελειώνει βέβαια εδώ. Υπάρχουν πολλά επιχειρήματα τα οποία δεν εξέτασα εδώ για να μην καταργηθεί τελείως η ακούσια νοσηλεία, π.χ., ότι πρώτα πρέπει να αναπτυχθούν επαρκώς εναλλακτικές υπηρεσίες, ότι δεν μπορεί να καταργηθεί τελείως γιατί σε κάποιες περιπτώσεις, έστω και λίγες, δεν υπάρχει εναλλακτική λύση και πραγματικά μπορούν να σώσουν ζωές, κοκ. Θεωρώ ωστόσο (και ευτυχώς δεν είμαι μόνος) ότι όλα τα επιχειρήματα μπορούν να απαντηθούν ικανοποιητικά και έχουν απαντηθεί εν μέρει. Δυστυχώς όμως η συζήτηση, που βεβαίως δεν τελειώνει εδώ, θεωρείται ακόμα κάτι σαν ταμπού. Εκτιμώ ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ψυχιάτρων, μια σημαντική πλειοψηφία  άλλων επαγγελματιών ψυχικής υγείας αλλά και του κόσμου θα αντιδρούσε σθεναρά σε οποιαδήποτε προσπάθεια προς την κατεύθυνση της κατάργησης των νόμων που διέπουν τις ακούσιες νοσηλείες. Υπάρχουν επίσης και ασθενείς που έχουν υποστεί ακούσιες νοσηλείες οι οποίοι είναι αντίθετοι με την απόλυτη κατάργηση των ακουσίων νοσηλειών. Σέβομαι τη γνώμη τους αλλά διαφωνώ μαζί τους. 

Το θέμα δεν είναι να μειώσουμε τις ακούσιες νοσηλείες από το 70% στο 30% ή στο 5%, αλλά να τις καταργήσουμε τελείως. Αν πραγματικά μας κόφτει σαν κοινωνίες και σαν επαγγελματίες ψυχικής υγείας ο ψυχικός πόνος των ανθρώπων, ας σηκώσουμε τα μανίκια μας να βρούμε τρόπους να απαλύνουμε τον πόνο, σεβόμενοι την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και το ύψιστο αγαθό της ελευθερίας.

Ο μακαρίτης ο Thomas Szasz συνόψισε τις βασικές φιλοσοφικές τους αρχές πάνω στο θέμα, στην ετήσια συνάντηση του Βασιλικού Κολλεγίου Ψυχιάτρων (Royal College of Psychiatrists) στο Εδιμβούργο το 2010, με την δήλωση «Η Ελευθερία είναι πιο σημαντική από την Υγεία» (“freedom is more important than health”). 

Ακούγεται προκλητικό αλλά όχι πιο προκλητικό από το δικό μας «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή».