Ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Ευάγγελος Βενιζέλος μίλησε στην εκδήλωση του Κύκλου Ιδεών με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου του «Μύθοι και Αλήθειες για το Δημόσιο Χρέος. 2012-2017».
Ομιλητές ήταν επίσης ο Γιώργο Προβόπουλος πρώην Διοικητής της ΤτΕ, ο Γκίκας Χαρδούβελης, πρώην Υπουργός Οικονομικών. Την συζήτηση συντόνισε ο δημοσιογράφος Παντελής Καψής
Ο Βενιζέλος ξεκίνησε την ομιλία του αναφέροντας τους ανθρώπους που ήταν στην κυβέρνηση την περίοδο 2011-2012 και συνέχισε μιλώντας για το PSI.
Συγκεκριμένα είπε:
«Αυτή όλη η μεγάλη προσπάθεια του PSI, PSI+, OSI, ανήκει στην ιστορία του Έθνους. Έτυχε να σηκώσω το βάρος της οργάνωσης, του συντονισμού, της διαπραγμάτευσης, της εφαρμογής, της κοινοβουλευτικής και πολιτικής υποστήριξης. Όχι επειδή είναι μία προσωπική μου υπόθεση, αλλά γιατί ο μεγάλος αγώνας είναι πάντα ο αγώνας της αλήθειας και της κοινής λογικής».
Και νομίζω ότι το μεγάλο πρόβλημα της χώρας τώρα είναι ότι δεν μπορεί να αποκαταστήσει η κοινωνία τη σχέση της με την αλήθεια και την κοινή λογική. Γι’ αυτό αποφάσισα να προβώ στην έκδοση αυτών των κειμένων, αυτού του βιβλίου. Κορμός είναι η κοινοβουλευτική παρουσίαση της υπόθεσης που λέγεται επέμβαση στο χρέος, την οποία επεδίωξα και στην οποία επέμενα και η οποία έγινε μόλις στις 20 Δεκεμβρίου του 2016, αλλά τώρα αυτή παρουσιάζεται με πλήρη υπομνηματισμό και με την τεκμηρίωση στην οποία ήταν καθοριστική η συμβολή του κυρίου Γιώργου Στρατόπουλου, ο οποίος μας είχε υποστηρίξει και πέρυσι στην αντίστοιχη εκδήλωση με τον Daniel Cohen και τον Chris Kazarian και τον ευχαριστώ θερμότατα για τις αναλύσεις του και κυρίως για τα διαγράμματα. Αλλά υπάρχει κι ένα πολύ σημαντικό παράρτημα εγγράφων, γιατί ήθελα όλα όσα αναφέρω στο βιβλίο να τα έχει συνομολογήσει και να τα έχει υπογράψει με τη μορφή απαντήσεων σε κοινοβουλευτικές ερωτήσεις, ο νυν Υπουργός Οικονομικών, ο κ.Ευ. Τσακαλώτος. Και τα έγγραφα αυτά του κ. Τσακαλώτου, θα τα δείτε στο παράρτημα εγγράφων του βιβλίου.
Κυρίες και κύριοι, όπως γράφω και στην εισαγωγή του βιβλίου, το χρέος είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας πράγματι, όχι όμως πρωτίστως οικονομικό, αλλά πολιτικό και νοοτροπιακό, όπως επεσήμανε στην εισήγησή του και ο Γιώργος Προβόπουλος. Πιστεύω όμως βαθιά ότι το δημόσιο χρέος, από βάρος του παρελθόντος έχει τη δυνατότητα να καταστεί το κλειδί του μέλλοντος για τη χώρα. Είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο οδηγηθήκαμε στην κρίση χρέους -ελλείμματος -ανταγωνιστικότητας, αλλά είναι και η δίοδος μέσα από την οποία η χώρα μπορεί να εξέλθει από το Μνημόνιο και να εισέλθει σε μία φάση ανάταξης, ανάκαμψης, ανόρθωσης για να χρησιμοποιήσω τον όρο του 1909-1910.
Τι το παρεμποδίζει αυτό; Γιατί δεν κάνουμε κάτι που φαίνεται αυτονόητο όταν το λέμε σε μία κλειστή αίθουσα; Το παρεμποδίζουν οι μεταμορφώσεις και οι αντιστάσεις του δημοσιονομικού εθνικολαϊκισμού. Αυτές πληρώνουμε πανάκριβα δυόμισι χρόνια τώρα και το κόστος αυξάνεται δυστυχώς γεωμετρικά. Ο εθνικολαϊκισμός έχει πολλές όψεις, η χειρότερη, αυτή που προκαλεί το μεγαλύτερο κόστος είναι η δημοσιονομική. Ιστορικά, για να είμαι δίκαιος, θα έλεγα ότι η χειρότερη είναι αυτή που συνδέεται με την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας. Αλλά η δεύτερη, εξίσου σημαντική, είναι η δημοσιονομική, γιατί άλλωστε η κατάσταση της οικονομίας είναι και παράμετρος εθνικής ισχύος, επηρεάζει κατά βάθος και την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας. Γι’ αυτό έχει καθοριστική σημασία να καταρριφθούν οι πολιτικοί και κοινωνικοί μύθοι που συνδέονται με τις θεωρίες της συνωμοσίας, με την απλούστευση, με τη δημαγωγία, δηλαδή με τον πυρήνα τον γνωσιολογικό του εθνικολαϊκισμού. Πρέπει να ξεκινήσουμε από την αλήθεια των αριθμών σε σχέση με το χρέος, αλλά, βλέπετε, αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο.
Θέλω να αρχίσω την παρέμβασή μου από τις τελευταίες εξελίξεις, από αυτό που συνέβη χθες στο Eurogroup. Χθες δεν έκλεισε καν η αξιολόγηση. Ας είμαστε αισιόδοξοι, θα κλείσει στην επόμενη συνεδρίαση εφόσον συμπληρωθούν οι καταγεγραμμένες δράσεις. Δεν αποφασίστηκε καν η εκταμίευση της δόσης που είναι κρίσιμη για τις λήξεις του Ιουλίου, ας ελπίσουμε ότι αυτό θα γίνει στις 15 Ιουνίου στο Λουξεμβούργο. Υπάρχει πράγματι περιθώριο, πολλές φορές έχουμε λάβει δόση λίγες ημέρες, ίσως και ώρες πριν από τη λήξη. Άλλωστε μιλάμε για πολύ μικρές δόσεις, η δόση που συνδέεται με την εφαρμογή της επέμβασης του 2012 στο χρέος ήταν εφάπαξ δόση 75 δισεκατομμυρίων Ευρώ, για να έχετε μία αίσθηση των μεγεθών. Μας έδωσαν μία ημέρα 75 δισεκατομμύρια Ευρώ συγκεντρωμένα για να οργανώσουμε την επέμβαση στο χρέος και να αντιμετωπίσουμε όλα όσα έπρεπε να έχουν επιλυθεί εκ προοιμίου για το δεύτερο πρόγραμμα.
Χθες θα είδατε την ανακοίνωση και θα είδατε και τις δηλώσεις, τη συνέντευξη του κ. Dijsselbloem, του κ. Moscovici και του κ. Regling. Δεν αναλήφθηκαν ούτε καν γενικόλογες πολιτικές δεσμεύσεις για πρόσθετες παραμετρικές επεμβάσεις στο χρέος. Τονίστηκε, αντιθέτως, με έμφαση στη συνέντευξη ότι όλα θα κινηθούν στο πλαίσιο των αποφάσεων του Eurogroup του Μαΐου του 2016 που εξειδικεύτηκαν τεχνικά, ως ένα βαθμό, το Νοέμβριο του 2016, με τη μορφή των λεγομένων βραχυπροθέσμων μέτρων, απόδοσης ονομαστικά, σε απόλυτους αριθμούς, 45 δισεκατομμυρίων το 2060, έτσι έχει πει επισήμως ο ESM. Και τονίστηκε ότι οι πρόσθετες παραμετρικές επεμβάσεις, εφόσον είναι αναγκαίες, θα εφαρμοστούν σε κάθε περίπτωση μετά το τέλος του προγράμματος, δηλαδή μετά τον Αύγουστο του 2018. Εφόσον είναι αναγκαίες, τότε. Κατέστη επίσης προφανές ότι διεξάγεται μία διαπραγμάτευση, όχι όμως μεταξύ της Ελλάδος και των πιστωτών, αλλά μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ευρωζώνης για την ακρίβεια και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Ο Klaus Regling που στο εξώφυλλο του βιβλίου εμφανίζεται στη φωτογραφία του Μαρτίου του 2012 να υπογράφει μαζί μου το μεγάλο δάνειο του δευτέρου προγράμματος (177 δισεκατομμύρια είναι το δεύτερο αυτό δάνειο), υπογράμμισε, γιατί ξέρει, αυτός είναι ο πραγματικός δανειστής και αυτόν βαραίνει η μελλοντική αναδιάρθρωση, ότι βάση όλης της συζήτησης είναι η παρέμβαση που έγινε το 1012 στο χρέος και η οποία, όπως τόνισε, περιλαμβάνει το PSI, το ονομαστικό κούρεμα του κατεχόμενου από ιδιώτες τμήματος του ελληνικού δημοσίου χρέους, αλλά και τη σημαντική μείωση της παρούσης αξίας του χρέους, λόγω ευνοϊκών όρων δανεισμού από τον επίσημο τομέα (OSI). Αυτή η επέμβαση προσδιορίζεται από τον ίδιο τον ESM σε αλλεπάλληλες εκθέσεις του στο 49% του ΑΕΠ του 2013, δηλαδή περίπου στα 100 δισεκατομμύρια.
Πάμε λοιπόν τώρα για τις 15 Ιουνίου του 2016. Έναν Ιούνιο πήγα κι εγώ για πρώτη φορά στο Eurogroup στο Λουξεμβούργο, όπου γίνονται τον Ιούνιο τα Συμβούλια. Στις 19 Ιουνίου του 2011 ξεκίνησε αυτή η προσπάθεια.
Ερώτημα, θα ισχύσει η ρήτρα Πεκίνου για το χρέος; Η ρήτρα Πεκίνου, σας θυμίζω, είναι η δήλωση του κ. Τσίπρα στο Πεκίνο, πριν από λίγες ημέρες, ότι δεν θα εφαρμόσουμε τα δημοσιονομικά μέτρα, εάν δεν μας δοθούν τα μέτρα για το χρέος. Θα εφαρμοστεί αυτό; Αυτό είναι μία καταπληκτική ταυτολογία, είναι μία μεταμοντέρνα vérité de La Palice, o Μαρκήσιος ζούσε έως ότου πέθανε. Πράγματι, πιθανότατα δεν θα εφαρμοστούν τα πολλά και βαριά δημοσιονομικά μέτρα του 2019, 2020, 2021, 2022, εάν δεν εφαρμοστούν μέτρα για το χρέος μετά τη λήξη του προγράμματος, δηλαδή μετά το 2019. Αυτό προφανώς εννοεί ο Πρωθυπουργός. Άρα λέει κάτι το οποίο είναι εξαρχής αποδοχή αυτού που ήδη έχει αποφασιστεί στο επίπεδο της Ευρωζώνης: «εάν είναι αναγκαίες οι παραμετρικές επεμβάσεις με τα δεδομένα του 2018, θα δώσουμε κάποιες πρόσθετες μεταβολές, παραμετρικές, που αφορούν τη διάρκεια, το επιτόκιο, την περίοδο χάριτος, εξομαλύνσεις των τόκων και των χρεολυσίων, αλλά αυτό θα γίνεται σταδιακά υπό διαρκή έλεγχο, άρα με ένα Μνημόνιο εις το διηνεκές». Το πέμπτο Μνημόνιο, το οποίο θα είναι το Μνημόνιο χωρίς τέλος.
Η κρίσιμη μικρή φράση είναι «αν είναι αναγκαίο». Αυτή ειπώθηκε χθες στη συνέντευξη των Θεσμών πάνω από δεκαπέντε φορές. Αυτό είναι το κόστος της εθνικής ανευθυνότητας και του ψεύδους, το οποίο διογκώνεται με γεωμετρική πρόοδο.
Ποιος είναι ο νέος εγκλωβισμός; Ο νέος εγκλωβισμός είναι το μεγάλο πρωθύστερο. Η κυβέρνηση συμφώνησε ήδη σε πολύ υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα, τουλάχιστον μέχρι και το 2022, αλλά υψηλά θα είναι και μετά, μικρότερα αλλά υψηλά, καθώς η συζήτηση κινείται στη ζώνη μεταξύ 2% και 2,6% του ΑΕΠ. Θα δούμε πού θα καταλήξει αυτό τον Ιούνιο, και εύχομαι να καταλήξει όσο γίνεται καλύτερα. Δέχθηκε λοιπόν εκ προοιμίου τα εμπροσθοβαρή υψηλότατα πρωτογενή πλεονάσματα που στραγγαλίζουν την οικονομία και λειτουργούν αντιαναπτυξιακά με τη νεοταξική θεωρία των αντιμέτρων, την οποία την προσδιόρισε ο ίδιος ο κ. Τσίπρας στη Βουλή με μία άλλη φόρμουλα, την οποία ακούσατε να λέει με έμφαση: 3,5% πρωτογενές πλεόνασμα, συν 1% υπερβάλλον του υπερβάλλοντος πλεονάσματος, μείον 1% τα αντίμετρα, ίσον 3,5% πρωτογενές πλεόνασμα, στην καλύτερη περίπτωση. Σας θυμίζω ότι, με βάση τα κριτήρια του προγράμματος, το πλεόνασμα που επιτεύχθηκε το 2016 είναι 4,2% του ΑΕΠ, ενώ το προβλεπόμενο από το πρόγραμμα ήταν 0,5%. Για να καταλάβετε τι έχει γίνει εις βάρος της πραγματικής οικονομίας, αυτό προήλθε από το σκέλος των εσόδων, την υπερφορολόγηση, όχι από το σκέλος των δαπανών ή από την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου και της φοροδιαφυγής. Από τη υπερφορολόγηση οποιουδήποτε κινείται ή υπάρχει απλώς και αναπνέει, οτιδήποτε συνιστά εισόδημα ή περιουσία, ακόμη και αν δεν αποδίδει καμία υπεραξία και κανένα εισόδημα, υπερ φορολογείται για να γίνει μία αναδιανομή η οποία αφορά ποιους; Ένα ιδεατό εκλογικό κοινό του ΣΥΡΙΖΑ, το οποίο θα γοητευόταν από μία επιδοματική πολιτική. Η αναδιανομή της μιζέριας, όπου πληρώνει όποιος είναι πάνω από το αφορολόγητο όριο, το οποίο κατέρχεται πια δραστικά.
Αντί λοιπόν να ακολουθηθεί η λογική σειρά και λογική σειρά είναι διαμορφώνω ένα σχήμα για το χρέος μέσα από τις μελέτες βιωσιμότητας –θα σας πω την άποψή μου γι’ αυτές– και στη συνέχεια προσπαθώ να διαμορφώσω έτσι τις παραμετρικές επεμβάσεις, ώστε να απαιτείται να εμφανίζω ένα λογικό πρωτογενές πλεόνασμα, δεσμεύεται η κυβέρνηση στην πιο σημαντική παράμετρο, αυτή που αφορά τον αριθμητή του κλάσματος «χρέος προς ΑΕΠ», που είναι τα επιδιωκόμενα πρωτογενή πλεονάσματα, αδιαφορώντας για τον παρονομαστή, ανεξαρτήτως ρυθμού ανάπτυξης του ΑΕΠ, με απλές υποθέσεις θεωρητικές σε σχέση με το ρυθμό ανάπτυξης. Και τώρα οι άλλοι λένε στην κυβέρνηση ότι αφού επιτυγχάνεις ούτως ή άλλως υπό συνθήκες ύφεσης, γιατί υπάρχουν συνθήκες ύφεσης το 2016, πρωτογενή πλεονάσματα 4,2%, είσαι σπουδαίος, μπορείς να πετυχαίνεις επί μακρόν τέτοια πλεονάσματα και αυτά βεβαίως ασκούν μία επιρροή στην προβολή του χρέους ως ονομαστικού βάρους και αυτό διευκολύνει όσους λένε ότι μπορεί να χρειαστούν ή και να μη χρειαστούν επεμβάσεις.
Σε μία συζήτηση η οποία γίνεται με ονομαστικούς όρους, σε μία συζήτηση η οποία έχει πολύ μικρή σημασία για την Ελλάδα, γιατί η βασική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στην Ελλάδα και τις άλλες χώρες της Ευρωζώνης όλες, είναι ότι σε όλες τις χώρες (αναφέρθηκε στην μελέτη αυτή των Γερμανών οικονομολόγων που δημοσιεύτηκε πριν από δύο χρόνια, ο Γκίκας Χαρδούβελης προηγουμένως), η απόσταση μεταξύ ονομαστικής τιμής και παρούσας αξίας είναι το πολύ 5 μονάδες του ΑΕΠ. Στην ελληνική περίπτωση είναι 80 μονάδες του ΑΕΠ. Άρα έχουμε μία συγκλονιστική ιδιομορφία. Τι σημαίνει ονομαστική τιμή του χρέους για την Ελλάδα, όταν η Ελλάδα έχει παρούσα αξία μικρότερη κατά 80%; Κι αυτό πού φαίνεται; Στους τόκους. Πώς είναι δυνατόν το δημόσιο χρέος της Ιταλίας να είναι μικρότερο από το ελληνικό, αλλά η Ιταλία να πληρώνει ετήσιους τόκους μεγαλύτερους; Αυτό συμβαίνει, το εξηγώ στα διαγράμματα, τα παρουσιάζει πολύ ωραία ο Γιώργος Στρατόπουλος, ότι το πραγματικό χρέος το ελληνικό είναι μικρότερο από το ιταλικό.
Εάν δεν υποκατασταθεί το χρέος, εάν η αναχρηματοδότηση γίνει με δάνεια των εταίρων μας με τους ίδιους όρους που ισχύουν σήμερα, δεν υπάρχει καμιά χρονιά μέχρι το 2060 που οι χρηματοδοτικές ανάγκες για τόκους και χρεολύσια υπερβαίνουν όχι το 15% του ΑΕΠ, αλλά το 10% του ΑΕΠ. Το γεγονός ότι έφυγε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο από τις μελέτες βιωσιμότητας του χρέους που βασιζόντουσαν στην ονομαστική τιμή του χρέους και πήγε στις μικτές χρηματοδοτικές ανάγκες, είναι στην πραγματικότητα μία κατ’ ανάγκην προσχώρηση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στη λογική της παρούσας αξίας.
Λέει λοιπόν το ΔΝΤ, εντάξει, κάνω μία ανάλυση βασισμένη στην προβολή της ονομαστικής τιμής, αλλά αυτό που με ενδιαφέρει τελικά είναι η προβολή των μικτών χρηματοδοτικών αναγκών, για να πληρώνετε τόκους και χρεολύσια. Αλλά σου λέει, θα βγείτε στις αγορές, θα υποκαταστήσετε σταδιακά το χρέος που έχετε πάρει με εξαιρετικά ευνοϊκά επιτόκια, από τους Ευρωπαίους κατά βάση, από τους θεσμούς και από τους εταίρους, άρα θα δανείζεστε από την αγορά με 6% όπως είπε ο κ. Προβόπουλος προηγουμένως, ενώ η Πορτογαλία δανείζεται με 4%. Εγώ υπολόγισα την προβολή του PSI-OSI σε τιμές 2060 και το έβγαλα 1τρις 350 δις Ευρώ με επιτόκιο 4%, όσο είναι το πορτογαλικό το σημερινό επιτόκιο των δεκαετών ομολόγων. Άρα έχει γίνει μία μετατόπιση η οποία είναι πάρα πολύ σημαντική προς την παρούσα αξία.
Υπάρχουν και πολλά άλλα στοιχεία όμως, τα οποία θα τα πούμε καθ’ οδόν. Η δέσμευση λοιπόν σε υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα πριν τη συμφωνία για το σχήμα του χρέους και ανεξαρτήτως ρυθμού ανάπτυξης, είναι ο εγκλωβισμός της χώρας.
Παρουσιάστηκαν με πολύ γενναιοδωρία από τους ομιλητές αυτά που συνέβησαν το 2012, το ονομαστικό κούρεμα και η αναδιάρθρωση που έχει μεγαλύτερη σημασία, γιατί έχουμε μία μέση διάρκεια του χρέους τώρα με βάση το τελευταίο, το προχθεσινό δελτίο δημοσίου χρέους του ΟΔΔΗΧ, 18,5 χρόνια, από εκεί που ήταν 6 χρόνια το 2012, πριν την επέμβαση. Έχουμε τη μεγαλύτερη μέση διάρκεια. Το μέσο επιτόκιο, με την ευκολία των κυμαινομένων ευνοϊκών επιτοκίων τώρα, για το δάνειο της Ευρωζώνης είναι λιγότερο από 1%. Δημοσιεύθηκε προχθές μία μελέτη ενός Ισπανού οικονομολόγου, του Pablo Triana, η οποία εντυπωσίασε τις γερμανικές εφημερίδες, που εξηγεί με διάφορους υπολογισμούς, δεν θα σας κουράσω, ότι το επιτόκιο με το οποίο δανειζόμαστε είναι αρνητικό τελικά, ότι μας πληρώνουν και 0,5% επιτόκιο για το δάνειο που μας έχουν δώσει. Έτσι υποστηρίζει ο επιστήμων, ο οποίος ενδιαφέρεται πάρα πολύ για την ισπανική περίπτωση και αντλεί διδάγματα από την ελληνική περίπτωση.
Έχουμε δεκαετή περίοδο χάριτος που έληξε τώρα, γι’ αυτό είναι πολύ κρίσιμη η χρονιά 2022, λήγει το 2022, 2012-2022, κρατήστε τη χρονιά αυτή, είναι πολύ κρίσιμη, και βέβαια ήταν η δραστική μείωση των τόκων. Οι εισηγητικές εκθέσεις του προϋπολογισμού πέρυσι και φέτος αναπέμπουν ύμνους στο PSI, γιατί πληρώνουμε τόκους, το 40% των τόκων του 2011. Αυτή είναι η πραγματική μείωση, η πραγματική μείωση φαίνεται στο επίπεδο του ετήσιου κόστους εξυπηρέτησης.
Εξήγησαν και ο Γιώργος Προβόπουλος και ο Γκίκας Χαρδούβελης, γιατί αυξήθηκε ονομαστικά το χρέος και λέει ο κ. Τσίπρας τώρα, μα πήρατε το χρέος στο 127% και τώρα είναι 180% προφανώς λόγω της συσσωρευμένης ύφεσης και λόγω των συσσωρευμένων ελλειμμάτων που παράγει η χώρα μέχρι και τώρα. Το θέμα είναι πού θα ήταν το χρέος αν δεν είχε γίνει η επέμβαση και αν δεν είχε γίνει η αναδιάρθρωση.
Τα βασικά ερωτήματα του βιβλίου τα εξέθεσε με πολύ μεγάλη επιμέλεια και φιλία ο Γκίκας Χαρδούβελης, δεν θα τα επαναλάβω, θα μείνω σε κάποια άλλα ερωτήματα, τα οποία είναι κατά τη γνώμη μου επείγοντα και επίκαιρα.
Μπορούσε να γίνει OSI, δηλαδή αναδιάρθρωση του χρέους με ευνοϊκούς όρους, με μεγάλη διάρκεια, με χαμηλό επιτόκιο, χωρίς να έχει προηγηθεί το PSI; Μπορούσαμε να πάμε και να πούμε το 2012, μη μας κόβετε ονομαστικά το χρέος, μη θίγετε το χρέος το κατεχόμενο από τους ιδιώτες, τράπεζες, ασφαλιστικά ταμεία διεθνώς, όχι μόνο τα ελληνικά, κυρίως τα ξένα ταμεία, ασφαλιστικές εταιρίες κ.λπ., αλλά δώστε μας καλά δάνεια από τον EFSF, έτσι ώστε να κάνουμε μία αναδιάρθρωση με μεγάλη διάρκεια και μικρό επιτόκιο και περίοδο χάριτος; Δεν μπορούσε να γίνει αυτό. Αυτό γίνεται επειδή υποκαταστήσαμε το χρέος μας προς τον ιδιωτικό τομέα, από ένα χρέος προς τον επίσημο τομέα, τον διεθνή, με ευνοϊκούς όρους. Εάν δεν μεσολαβούσε το ονομαστικό κούρεμα, δεν μπορούσε να γίνει αναδιάρθρωση.
Η δυναμική της αναδιάρθρωσης είναι αυτό που κρίνεται τώρα. Τι κάνει η κυβέρνηση τώρα; Αφού ανέκοψε και αντέστρεψε τη δυναμική της αναδιάρθρωσης, επιβαρύνοντας την καμπύλη, τινάζοντας δηλαδή στον αέρα το σχήμα, όπως φαίνεται από τις διαδοχικές εκθέσεις βιωσιμότητας του χρέους που έχει κάνει το ΔΝΤ, τώρα ψάχνει να ξαναβρεί τη συνέχεια της αναδιάρθρωσης του 2012.
Σήμερα λοιπόν μιλάμε γι’ αυτά που είχαμε πάρει ως δεσμεύσεις το 2012 και αυτά δεν μπορούμε να τα αποκτήσουμε, διότι δεν υπάρχει πολιτική εμπιστοσύνη, αλλά και διότι φοβούνται μην τυχόν και, έστω έμμεσα, επιβαρυνθούν δημοσιονομικά οι χώρες που μας έχουν δανείσει. Προσέξτε, το πρόβλημα δεν είναι η Γερμανία, το πρόβλημα είναι οι μικρές χώρες. Η μαλτέζικη συμμετοχή στο ελληνικό δάνειο ισοδυναμεί με το 4,5% του ΑΕΠ της Μάλτας. Μπορεί η συμμετοχή της Μάλτας να είναι μηδαμινή σε απόλυτους αριθμούς, αλλά για το ΑΕΠ της Μάλτας είναι πάρα πολύ σημαντική. Άρα γινόμαστε εσωτερικό θέμα γιατί και η Μάλτα έχει εκλογές, δεν έχει μόνον η Γερμανία εκλογές, δεν είχε μόνον η Γαλλία εκλογές.
Έχει λοιπόν πολύ μεγάλη σημασία να απαντήσουμε στο ερώτημα που ήδη υπογράμμισε ο κ. Χαρδούβελης, η δημοσιονομική κυριαρχία, και δεν είναι τυχαίο ότι το χρέος το δημόσιο διεθνώς ονομάζεται κυρίαρχο, είναι το sovereign debt, πότε θίγεται; Όταν σε δανείζουν εταίροι σου πολιτικοί με ευνοϊκούς όρους ή όταν πας στις αγορές με δύσκολους όρους και σε αξιολογούν οι αγορές και σε βαθμολογούν οι αγορές; Η αλήθεια είναι ότι το φυσιολογικό είναι να έχεις πρόσβαση στις αγορές, ακόμη και με κάπως μεγαλύτερο κόστος. Τα δάνεια της ανεξαρτησίας ήταν πανάκριβα, χάθηκαν καθ’ οδόν παραπάνω από το 60% της ονομαστικής αξίας, όμως ως πράξη αναγνώρισης του επαναστατημένου έθνους, ήταν πάρα πολύ σημαντική η χορήγηση δανείων στην αγγλική χρηματαγορά. Έχει λοιπόν πολύ μεγάλη σημασία να έχεις μία γραμμή αμύνης και προστασίας με θεσμικούς πιστωτές όταν είσαι εκτός αγορών, αλλά να μπορέσεις κάποια στιγμή να γυρίσεις στις αγορές με ορθολογικούς όρους, όχι όσο-όσο, γιατί με 9% επιτόκιο ή με 10% επιτόκιο μπορούσαμε να δανειστούμε για κάποιες εβδομάδες και το 2010, δεν σημαίνει όμως τίποτα αυτό.
Έχει λοιπόν πολύ μεγάλη σημασία να εκτιμήσουμε αυτό που έγινε και να το εκτιμήσουμε και από μία άλλη οπτική γωνία, την οποία δεν την έχουμε συνειδητοποιήσει στην Ελλάδα. Θα υπήρχε προοπτική αντιμετώπισης των κόκκινων δανείων, του ιδιωτικού χρέους −επιχειρηματικών, στεγαστικών και καταναλωτικών δανείων− εάν δεν είχε μεσολαβήσει το PSI; Το ιδιωτικό χρέος, τα κόκκινα δάνεια, τα δημιούργησε το PSI; Όχι. Η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών έγινε επειδή κουρέψαμε τα ομόλογά τους μόνο; Όχι, έγινε επειδή κουρέψαμε τα ομόλογά τους ενώ η αιμομικτική σχέση κράτους-τραπεζών είχε οδηγήσει σε συσσωρευμένα κέρδη τις τράπεζες τις προηγούμενες δεκαετίες, αλλά την ανακεφαλαιοποίηση την κάναμε −το ξέρει πάρα πολύ καλά η Τράπεζα της Ελλάδος− λόγω των κακών χαρτοφυλακίων. Τα κακά χαρτοφυλάκια ήταν ένα φαινόμενο πριν το 2010 κυρίως. Τώρα, εάν δεν είχαμε τον μηχανισμό της ανακεφαλαιοποίησης, εάν δεν είχαν ληφθεί προβλέψεις από τις τράπεζες, θα υπήρχε το περιθώριο να γίνουν δραστικές παρεμβάσεις στα κόκκινα δάνεια, τις οποίες δεν μπορεί να τις οργανώσει η κυβέρνηση, νομοθετικά, διοικητικά και δικαστικά; Ψηφίζει διατάξεις οι οποίες είναι ανεφάρμοστες, όπως το άρθρο 65 του τελευταίου νόμου για το τέταρτο μνημόνιο, αλλά σκεφθείτε ότι μία παρέμβαση στο ιδιωτικό χρέος, στα κόκκινα δάνεια, που πρέπει να αφορά με κάποιον τρόπο και τα εξυπηρετούμενα, γιατί αλλιώς θα νιώθουν τελείως ηλίθιοι αυτοί που έχουν εξυπηρετούμενα δάνεια, μία συνολική αναδιάρθρωση του ιδιωτικού χρέους είναι εφικτή, με κάποιον τρόπο που έχει ευφυΐα και πρωτοτυπία, επειδή έχει προηγηθεί η δραστική επέμβαση στο δημόσιο χρέος. Αυτή μας επέτρεψε να χρηματοδοτήσουμε την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών η οποία θα ήταν αναγκαία κατά ένα μεγάλο μέρος λόγω χαρτοφυλακίων, ακόμη και αν δεν είχαμε ανακεφαλαιοποίηση λόγω PSI.
Ούτως ή άλλως, στην αποτίμηση με βάση τους κανόνες των λογιστικών προτύπων έπρεπε να περικοπούν οι τιμές αυτές προ πολλού, αυτό ήταν το πρώτο μικρό PSI του Ιουλίου του 2011. Η περικοπή κατά 21% ήταν αντίστοιχη με την περικοπή που ούτως ή άλλως έπρεπε να επιβληθεί στις τράπεζες με βάση τα λογιστικά πρότυπα τα οποία ίσχυαν εκείνη τη στιγμή. Δεν μπορούσαν να κάνουν αποτίμηση σε ονομαστική αξία. Το λέω για όλους αυτούς που λένε, μα θα πληρωνόμασταν τα ομόλογα. Ποιος θα τα πλήρωνε τα ομόλογα; Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος, δηλαδή η ασύντακτη χρεωκοπία τι θα σήμαινε; Ότι δεν μπορεί να πληρώσει τα ομόλογά του το κυρίαρχο κράτος που τα εξέδωσε και για αυτό τα ελληνικά, ευρωπαϊκά και διεθνή δικαστήρια δικαίωσαν την επέμβαση του 2012 σε αντίθεση με ό,τι έχει γίνει σε όλες τις χώρες, κυρίως στο χαρακτηριστικό παράδειγμα της Αργεντινής.
Το θέμα μας λοιπόν είναι ότι υπάρχει μία καμπύλη αφήγησης περί χρέους των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, που είναι η καμπύλη του δημοσιονομικού εθνικολαϊκισμού. Τι λέγανε; Θα έρθουμε, θα το διαγράψουμε μονομερώς το χρέος με διεθνή διάσκεψη όπως έγινε για τη Γερμανία το 1953. Επιτροπή αλήθειας για το χρέος, επονείδιστο χρέος. Επονείδιστο χρέος είναι το χρέος των δικτατοριών που έχει χρησιμοποιηθεί από τους δικτάτορες για προσωπικό πλουτισμό. Το χρέος το ελληνικό έχει συσσωρευτεί, σας εξήγησε προηγουμένως ο κ. Προβόπουλος, για διάφορους λόγους, πρωτίστως λόγω κακής λειτουργίας του ασφαλιστικού συστήματος .
Μετά επέστρεψαν τα 11 δισεκατομμύρια που είχαν περισσέψει στο ΚΠΣ, για να παρακαλάμε να τα ξαναπάρουμε, ήταν η συμφωνία της 20ης Φεβρουαρίου του 2015.
Μετά έχασαν την επιστροφή τόκων του Ευρωσυστήματος από τα ελληνικά ομόλογα που έχει , του προγράμματος SMP και AMFA, τουλάχιστον 6 δισ. απώλεια, αγωνιζόμαστε να την ξαναπάρουμε.
Διόγκωσαν το βραχυπρόθεσμο φανερό και κρυφό χρέος, το οποίο τώρα φτάνει τα 35 δισ., δηλαδή περίπου 18% του ΑΕΠ, είναι ένα μεγάλο βάρος γιατί ένα μέρος μόνο από αυτό, όπως εξηγεί συνεχώς ο Γιώργος Προκοπάκης σε διάφορες αναλύσεις του, μπορεί να μεταβληθεί σε μεσομακροπρόθεσμο χρέος.
Συγκέντρωσαν τα αποθεματικά των Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου και των κρατικών Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου.
Απώλεσαν τη δυναμική του χρέους και την ονομαστική και με βάση τον δείκτη των μικτών χρηματοδοτικών αναγκών.
Και με τη συμφωνία της 12ης Ιουλίου του 2015, 17 ώρες διαπραγμάτευσης, αποκλείστηκε το νέο ονομαστικό κούρεμα και προσδιορίστηκαν οι παραμετρικές αλλαγές, ακριβώς όπως το έκαναν οι πιστωτές και τον Μάιο του 2016 και το Νοέμβριο του 2016 και θα το κάνουν και τον Ιούνιο του 2017.
Σημειωτέον ότι, όπως ορθά ειπώθηκε από τον Γκίκα Χαρδούβελη προηγουμένως, ο ESM κάνει σταδιακή εφαρμογή των βραχυπροθέσμων μέτρων για να μην έχει κόστος, διότι πρέπει να δανείζεται από τις αγορές για να λύνει ορισμένα προβλήματα re-profiling του ελληνικού χρέους. Αυτό πρέπει να γίνει με πολύ μεγάλη προσοχή και ευελιξία και, ας το πούμε, με ντελικάτο τρόπο, διότι αλλιώς μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα στο ίδιο το αξιόπιστο και αξιόχρεο του ESM.
Και βέβαια δεν θα επαναλάβω ότι εδώ έχουμε την πλήρη αντιστροφή του δημοσιονομικού εθνικολαϊκισμού σε σχέση με το πρωτογενές πλεόνασμα. Από τα κακά πρωτογενή πλεονάσματα, που ήταν αποτέλεσμα ιδρώτα και αίμα και των αυτοκτονιών του ελληνικού λαού, πήγαμε στο, «δοξάστε μας, γιατί έχουμε μεγάλα πρωτογενή πλεονάσματα ,επειδή θα δώσουμε και κάποια αντίμετρα». Προσέξτε ποιο είναι το χειρότερο τώρα, είναι ότι έτσι έχουμε προσχωρήσει στη σκληρότερη γερμανική λογική. Δεν χρειάζεται άλλο επιχείρημα το γερμανικό Υπουργείο Οικονομικών από το επιχείρημα που παρουσιάζει η ίδια η ελληνική κυβέρνηση σε σχέση με τα πρωτογενή πλεονάσματα.
Εάν έπρεπε να τα συνοψίσω όλα αυτά, και με μερικές μικρές διαφοροποιήσεις από τους συνομιλητές μου, τεχνικού κυρίως χαρακτήρα, θα μπορούσα να απαντήσω στο ερώτημά σας το υποθετικό, το ρητορικό, τι πρέπει και τι μπορεί να γίνει έστω και τώρα, εν όψει της 15ης Ιουνίου όπου ελπίζω να καταλήξουμε σε μία συζήτηση.
Κατά τη γνώμη μου λοιπόν, το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι μία μελέτη βιωσιμότητας του χρέους, η οποία βεβαίως θα λαμβάνει υπόψη την τεχνογνωσία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, αλλά θα έχει και τη σφραγίδα του ESM, ο οποίος έχει το προσόν να είναι ο πραγματικός δανειστής, αυτός που κάνει τους χειρισμούς στην αγορά τώρα για την εφαρμογή των βραχυπροθέσμων μέτρων, αυτός που καλείται να εφαρμόσει τα μεσομακροπρόθεσμα μέτρα. Τι πρέπει να συμβεί με αυτήν τη μελέτη βιωσιμότητας; Πρέπει από το δειλό βήμα που έκανε ήδη το ΔΝΤ να ψάχνει να βρει το όριο αντοχής των μικτών χρηματοδοτικών αναγκών, να πάμε συνολικά στην ορθή απεικόνιση του χρέους σε παρούσα αξία και να δούμε πραγματικά, επί του πεδίου, χρονιά-χρονιά, ποιο είναι το ύψος των τόκων και των χρεολυσίων του μεσομακροπρόθεσμου χρέους, δηλαδή αυτού του χρέους που είναι πάνω από ένα έτος η διάρκειά του και που πρακτικά απορρέει από τα ομόλογα και τα δάνεια. Να το δούμε αυτό με βάση τον πραγματικό ρυθμό υποκατάστασης των δανείων με του επίσημου τομέα με δανεισμό από την αγορά και ένα επιδιωκόμενο επιτόκιο δανεισμού, με βάση την υποστήριξη της Ελλάδας μέσω προληπτικής πιστωτικής γραμμής, όταν βγει στις αγορές. Άρα, θα δούμε ότι θα κατέβει το επίπεδο αυτό, καταρχάς γιατί θα έχουμε διαχωρίσει το βραχυπρόθεσμο από το μεσομακροπρόθεσμο χρέος. Το λέω αυτό γιατί το βραχυπρόθεσμο χρέος, κατά το μέτρο που είναι λογικό και δεν είναι τεχνητό, πολιτικά σκόπιμο δηλαδή, ανακυκλώνεται ούτως ή άλλως. Αυτό που έγινε το 2012 με την επαναγορά ομολόγων ήταν η μία λύση, η άλλη λύση ήταν να μειώσουμε τα έντοκα γραμμάτια. Η αρχική σύλληψη, του Φεβρουαρίου του 2012, ήταν να χρησιμοποιήσουμε 10 δισ. για να μειώσουμε τον όγκο των εντόκων γραμματίων. Μετά έγινε η επιλογή να χρησιμοποιήσουμε 10 δισ. για να μειώσουμε τα post-PSI ομόλογα, τα ευρισκόμενα στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών. Το πρώτο, λοιπόν, είναι αυτό.
Το δεύτερο είναι ότι πρέπει να γίνει προσδιορισμός της καμπύλης των τόκων και να παρέμβουμε στην κρίσιμη περίοδο. Η καμπύλη των τόκων εκτινάσσεται εκεί που σταματά το υψηλό πρωτογενές πλεόνασμα. Δηλαδή, η κυβέρνηση δέχεται ένα υπερβολικά και παράλογα υψηλό πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% μέχρι το 2022 και το 2022 έχουμε τεχνητή λογιστική εκτίναξη των τόκων στα 18 δισ., ενώ φέτος είναι 5.5 δισ.. Γιατί; Γιατί σωρεύονται λογιστικά οι τόκοι της περιόδου χάριτος των δέκα ετών, 2012-2022, και έχουμε μία εκτίναξη 2022, 2023, 2024. Μιλούν συνεχώς για το πρωτογενές πλεόνασμα μέχρι το 2022 και το πιο βραχυπρόθεσμο μέτρο, το οφθαλμοφανώς, που βγάζει μάτι, ότι πρέπει να δούμε τι θα κάνουμε με την εκτίναξη των επιτοκίων τις τρεις χρονιές, δεν αντιμετωπίζεται, το δεύτερο που πρέπει να γίνει.
Το τρίτο είναι, όπως σας είπα, η ορθή προβολή των χρηματοδοτικών αναγκών για τόκους και χρεολύσια και αυτό θα μας επιτρέψει να συζητήσουμε σοβαρά για εξομάλυνση τοκοχρεολυσίων, πιθανή παράταση λήξεων και αυτό που η Τράπεζα της Ελλάδος λέει τώρα, παράταση της σταθμισμένης μέσης διάρκειας και του σταθμισμένου μέσου κόστους, που μπορεί να γίνει σχετικά εύκολα. Δεν θέλω να μπω στις τεχνικές λεπτομέρειες, όποιος έχει διάθεση μπορούμε να το συζητήσουμε μετά.
Και το τέταρτο είναι η παρέμβαση στο σύνολο των επισήμων δανείων. Εδώ κατά ένα μαγικό τρόπο συζητάμε μόνο για το δάνειο του 2012, συζητάμε μόνο για το δάνειο που μας έδωσε ο EFSF το 2012. Τα βραχυπρόθεσμα μέτρα αφορούν μόνον αυτό. Δεν μιλάμε για το πρώτο δάνειο, που ήταν διακυβερνητικό, το λεγόμενο Greek Loan Facility, και δεν μιλάμε και για το τρίτο δάνειο, που είναι δάνειο του ESM. Το λιγότερο που πρέπει να γίνει είναι να γίνει ένα pull που αφορά όλα τα δάνεια. Δηλαδή μεγαλύτερη σημασία από το να αγοράσει ο ESM το δάνειο, το προνομιούχο ούτως ή άλλως του ΔΝΤ, είναι να ενωθεί στον ESM το δάνειο GLF, το οποίο έχει την ιδιορρυθμία ότι ακουμπά στους προϋπολογισμούς και τα δημοσιονομικά στοιχεία των κρατών-μελών, διότι δεν παρεμβάλλεται ο ενδιάμεσος φορέας, μόνο η Γερμανία μετέχει με ενδιάμεσο φορέα, η Γερμανία δεν μετέχει η ίδια, μετέχει η KfW, η Αναπτυξιακή Τράπεζα η γερμανική. Αυτό της επιτρέπει να λειτουργεί ως εγγυήτρια, δεν είναι πρωτοφειλέτρια, οι άλλες χώρες όμως είναι πρωτοφειλέτριες με τους προϋπολογισμούς τους. Έχει πολύ μεγάλη σημασία να επεκταθεί αυτή η δεξαμενή σε όλα τα δάνεια του επίσημου τομέα.
Αυτό θα μας επιτρέψει να καταλάβουμε πού βρισκόμαστε, να κάνουμε μία σωστή διαπραγμάτευση για το ύψος του πρωτογενούς πλεονάσματος, το οποίο δεν μπορεί να μείνει έτσι όπως το συμφώνησε η κυβέρνηση και να δεσμεύσει τη χώρα έτσι, δηλαδή μιλάμε για ένα δημοσιονομικό αδιέξοδο, το οποίο δεν επιτρέπει να πάμε στην ανταλλαγή τη σωστή που είναι fiscal space versus reforms. Να πάρουμε χώρο αναπνοής δημοσιονομικό, δηλαδή μικρά πρωτογενή πλεονάσματα τώρα που πρέπει να γίνει αναπτυξιακή εκτίναξη έναντι μεταρρυθμίσεων και έτσι θα μπορούσαμε να δώσουμε έμφαση στον παρονομαστή του κλάσματος «δημόσιο χρέος προς ΑΕΠ».
Όλα τα σενάρια για το ρυθμό ανάπτυξης ούτως ή άλλως είναι σενάρια τα οποία είναι πάρα πολύ μετριοπαθή, διότι το καλύτερο σενάριο θεωρεί ότι η Ελλάδα θα έχει ρυθμό ανάπτυξης ίσο με τον μέσο όρο του ρυθμού ανάπτυξης της Ευρωζώνης. Μα η Ελλάδα που έχει τέτοιο συμπιεσμένο δυναμικό, που έχει υποστεί αυτά που υπέστη, θα κινείται στον μέσο όρο ή κάτω από τον μέσο όρο; Αν δεν καταφέρουμε να είμαστε επάνω από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης, αυτό είναι ένα θέμα, σοβαρό. Πέραν του ότι, όπως ορθά είπε ο κ. Χαρδούβελης προηγουμένως, εμείς είχαμε στο τραπέζι επάνω την έννοια του κυκλικά προσαρμοσμένου πρωτογενούς πλεονάσματος, όπου η Ελλάδα είναι η πρώτη παγκοσμίως εδώ και χρόνια. Κυκλικά προσαρμοσμένο λαμβανομένης υπόψη τη συσσωρευμένης ύφεσης και του ποσοστού ανεργίας. Και του διαρθρωτικού πρωτογενούς πλεονάσματος, δηλαδή του κυκλικά προσαρμοσμένου plus εφάπαξ μέτρα. Με αυτούς τους ορισμούς, το ελληνικό πρωτογενές πλεόνασμα είναι παραπάνω από τη Σιγκαπούρη που είναι η καλύτερη στις επιδόσεις πρωτογενούς πλεονάσματος, πολύ παραπάνω, αλλά αυτό συμβαίνει από το 2013.
Στηρίζουμε την προσπάθεια της κυβέρνησης, της Ελληνικής Κυβέρνησης, στο όνομα της Ελληνικής Δημοκρατίας, όποια κι αν είναι αυτή, να πετύχει ξανά αυτό που είχαμε αποσπάσει το Φεβρουάριο-Νοέμβριο 2012 και το χάσαμε. Χαιρετίζουμε, και εγώ προσωπικά χαιρετίζω την δραματικά καθυστερημένη προσχώρηση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ στη λογική της παρέμβασης του 2012 και στη στρατηγική μας, μόνο που αυτό γίνεται πολύ αργά, με μεγάλο κόστος, ατελώς, με συνεχή λάθη. Αλλά πάλι καλά, σε σχέση με τον κίνδυνο απόλυτης καταστροφής με τον οποίο φλέρταρε κατ’ επανάληψη η χώρα.
Δεν αρκεί όμως ούτε αυτό, χρειάζεται συνολική στρατηγική εξόδου της χώρας από την κρίση και επανόδου στην κανονικότητα και την ισοτιμία μιας χώρας μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης. Ελπίζω όμως να έχει γίνει κατανοητό ότι θεμέλιο της στρατηγικής εξόδου της χώρας από την κρίση είναι μία ολοκληρωμένη στρατηγική διαχείρισης του δημοσίου χρέους.
19°
