Όταν ανέλαβε το πόστο της Υπουργού Δικαιοσύνης πριν μερικούς μήνες, η Κριστιάν Τομπιρά έγινε –εξαιτίας του φύλου και του χρώματός της– ο αγαπημένος στόχος της δεξιάς αντιπολίτευσης που δεν έχανε ευκαιρία να την κατηγορεί για «χαλαρότητα» απέναντι στο έγκλημα. Σήμερα οι βουλευτές της αντιπολίτευσης το σκέφτονται δυο φορές πριν προκαλέσουν την 61χρονη πολιτικό, με καταγωγή από τη Γαλλική Γουϊάνα (πρώην αποικία και σήμερα υπερπόντιο έδαφος της Γαλλίας στη Νότια Αμερική). Η πολιτικός που το 2001 συνέδεσε το όνομά της με τον νόμο που αναγνώριζε τη δουλεία ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και καθιέρωνε «ημέρα μνήμης» για τους σκλάβους που μαρτύρησαν στις γαλλικές αποικίες, έλαμψε με την παρουσία της στην Εθνοσυνέλευση κατά τη διάρκεια της συζήτησης για τον γάμο ζευγαριών του ίδιου φύλου.
Με έναν σμπάρο, δυο τρυγόνια: η Christiane Taubira κατάφερε να αντιστρέψει τους κανόνες του μιντιακού παιχνιδιού το οποίο μέχρι τότε μονοπωλούσαν οι αντιδραστικοί αντίπαλοι του μέτρου και να αναδειχθεί η ίδια ως «φωνή της συνείδησης» της γαλλικής αριστεράς στη μάχη για την ισότητα. Κατά τη διάρκεια των δύο εβδομάδων που κράτησε η συζήτηση στην ολομέλεια, οι γάλλοι είχαν την ευκαιρία να παρατηρήσουν έναν –σπάνιο για πολιτικό– συνδυασμό χιούμορ και μαχητικότητας, ρητορικής δεινότητας, τεχνοκρατικής επάρκειας και λογοτεχνικής καλλιέργειας. Τα εγκώμια για την κοινοβουλευτική παρουσία της δεν άργησαν: οι δημοσιογράφοι την προαλείφουν για μέλλουσα πρωθυπουργό και οι αναλυτές την συγκαταλέγουν στους ελάχιστους υπουργούς που διαθέτουν τέτοια προσωπική απήχηση και αναγνωρισιμότητα. Ο πρόεδρος Ολάντ την ευχαρίστησε δημόσια και οι βουλευτές της συμπολίτευσης σηκώνονται όρθιοι επευφημώντας τις παρεμβάσεις της με πρωτοφανή ενθουσιασμό. Στο πρόσωπό της η γκέι κοινότητα ανακάλυψε το καινούριο της ίνδαλμα και μπλουζάκια με το όνομά της κάνουν χρυσές δουλειές στο διαδίκτυο.
Η ομιλία με την οποία άνοιξε τη συζήτηση για τον γάμο ομοφύλων στις 29 Ιανουαρίου θα μνημονεύεται στα κοινοβουλευτικά χρονικά της Γαλλίας μαζί με την ιστορική παρέμβαση της Σιμόν Βέιγ για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων το 1975 και εκείνη του Ρομπέρ Μπατεντέρ για την κατάργηση της θανατικής ποινής το 1981. Μιλώντας για μισή ώρα χωρίς σημειώσεις και με το βλέμμα καρφωμένο στα έδρανα της αντιπολίτευσης, η Τομπιρά επιχειρεί μια αναδρομή στην ιστορία του γάμου, ενός θεσμού που στη μακροχρόνια εξέλιξή του κατάφερε να ενσωματώσει τα κοινωνικά προστάγματα της προόδου, της δικαιοσύνης και ισότητας. Για να καταλήξει με μερικούς στίχους που έγραψε ο συμπατριώτης της από τη Γουϊάνα Λεόν Νταμά.
"Καθώς σε αυτή την αίθουσα μας αρέσει τόσο να μνημονεύουμε τον πρύτανη Ζαν Καρμπονιέ* δεν θα παραβώ αυτό τον κανόνα. Το 1989 με την ευκαιρία της 200ής επετείου από τη Γαλλική Επανάσταση, ο πρύτανης είχε χαρακτηρίσει τον πολιτικό γάμο "κρυφή δόξα" της Επανάστασης. Αναφερόταν στις έντονες διαμάχες που συνόδευσαν την καθιέρωση του πολιτικού γάμου σχετικά με τη φύση του ως ελεύθερης συμφωνίας μεταξύ δύο μερών, αλλά και τη διάρκειά του, δηλαδή τη δυνατότητα διαζυγίου. Εκείνη την εποχή μόνο δύο δόγματα αναγνώριζαν το διαζύγιο, οι προτεστάντες και οι εβραίοι. Για το καθολικό δόγμα το οποίο πρέσβευε και η πλειοψηφία των γάλλων δεν υπήρχε δυνατότητα διάλυσης του γάμου όσο οι σύζυγοι βρίσκονταν εν ζωή. Για τον πρύτανη η καθιέρωση του πολιτικού γάμου στο Σύνταγμα του 1791 αποτελεί πραγματική επανάσταση. Ο πολιτικός γάμος φέρει τη σφραγίδα της Ισότητας. Αποτελεί ιδρυτική κατάκτηση της Δημοκρατίας μέσα στο γενικότερο πλαίσιο εκκοσμίκευσης της γαλλικής κοινωνίας.
Η κατάκτηση αυτή ήταν ζωτική για όσους ήταν μέχρι τότε αποκλεισμένοι από το θεσμό του γάμου. Μετά την ανάκληση του διατάγματος της Νάντης το 1685, οι προτεστάντες στη Γαλλία δεν μπορούσαν παρά να παντρεύονται κρυφά, σε συνεννόηση με τους πάστορές τους. Το κράτος δεν αναγνώριζε αυτούς τους γάμους και τα παιδιά τους στιγματίζονταν ως εξώγαμα. Αλλά ο θεσμός του γάμου απέκλειε και ορισμένα επαγγέλματα όπως το επάγγελμα του ηθοποιού, καθώς η εκκλησία είχε αρνηθεί να καθαγιάσει τις "διαβόητες" πρακτικές των καλλιτεχνών του θεάτρου. Ήταν μάλιστα ένας ηθοποιός του θεάτρου, ο Ταλμά, που προσέφυγε στη Συντακτική Συνέλευση όταν ο ιερέας του Αγίου Σουλπικίου αρνήθηκε να ευλογήσει την ένωσή του με μια κυρία "ελαφρών ηθών", όπως έλεγαν εκείνη την εποχή.
Ο συντακτικός νομοθέτης του 1791 καθιερώνει λοιπόν τον πολιτικό γάμο, ορίζει τον γάμο ως ελεύθερη σύμβαση και αναθέτει στη νομοθετική εξουσία την ευθύνη να αποφασίσει με ποιον τρόπο και από ποιους λειτουργούς του κράτους θα διαπιστώνονται και θα καταγράφονται ληξιαρχικά γεγονότα όπως οι γάμοι, οι γεννήσεις και οι θάνατοι. Η απλή διαπίστωση αντί της ελέω Θεού εξουσιοδότησης σηματοδοτεί ότι έχουμε περάσει πλέον στην επικράτεια της Ελευθερίας. Ο πολιτικός γάμος πλέον περιλαμβάνει τους πάντες ανεξαρτήτως δόγματος αλλά και όσους δεν ανήκουν σε κανένα δόγμα: Όλοι όσοι επιθυμούν να παντρευτούν διαθέτουν πλέον τα ίδια δικαιώματα και πρέπει να τηρούν τις ίδιες υποχρεώσεις.
Μια τέτοια σύλληψη του πολιτικού γάμου που φέρει τη σφραγίδα της Ισότητας, αποτελεί ταυτόχρονα και έκφραση της Ελευθερίας, αφού μαζί με τον πολιτικό γάμο αναγνωρίζεται και το διαζύγιο. Καθώς ο γάμος στηρίζεται στην ελεύθερη βούληση των δύο μερών και δεν αποτελεί πλέον έκφραση της θείας βούλησης και επειδή ο γάμος αποσυνδέεται στα μάτια του κράτους από το ιερό μυστήριο, μπορεί πλέον να εκφράσει τις δημοκρατικές αξίες και να αφομοιώσει προοδευτικά τις κοινωνικές εξελίξεις. Η καλύτερη έκφραση αυτού του πνεύματος της Ελευθερίας είναι το άρθρο 146 του αστικού κώδικα που παραμένει απαράλλακτο μέχρι τις μέρες μας και ορίζει ως προϋπόθεση του γάμου την αμοιβαία συναίνεση. Αν σκεφτούμε ότι κάποτε ο γάμος δεν αποτελούσε παρά ένωση ιδιοκτησιών και περιουσιών προαποφασισμένη από τις οικογένειες του ζεύγους, αυτή η ελευθερία αποτελεί μια σημαντική κατάκτηση που παραμένει στον αστικό κώδικα μέχρι σήμερα.
Η δυνατότητα του διαζυγίου συνοδεύει λοιπόν τον πολιτικό γάμο από την πρώτη στιγμή. Θα καταργηθεί το 1816 κατά την περίοδο της μοναρχικής παλινόρθωσης για να επανέλθει και πάλι στη δεκαετία του 1880 μαζί με άλλες δημοκρατικές κατακτήσεις όπως η ελευθερία του τύπου, η συνδικαλιστική ελευθερία και ο χωρισμός της Εκκλησίας από το κράτος. Η αλλαγή θα ολοκληρωθεί κατά τη δεκαετία του 1970 με την αναγνώριση του διαζυγίου "κοινή συναινέσει" και της ασυμφωνίας χαρακτήρων ως επαρκή λόγο διάλυσης ενός γάμου. Καθώς ο γάμος συνοδευόμενος από το διαζύγιο αποτελεί έκφραση της Ελευθερίας, ο νόμος δέχεται και την ελευθερία του ατόμου να μην συνάψει γάμο, αναγνωρίζοντας προοδευτικά τις οικογένειες εκτός γάμου και τα δικαιώματα των παιδιών που προέρχονται από τέτοιες ενώσεις.
Αυτή την εξέλιξη του θεσμού του γάμου προς ένα καθεστώς ολοένα και διευρυνόμενης Ισότητας, όπως αυτή προέκυψε μέσα από την εκκοσμίκευση της κοινωνίας και του οικογενειακού δικαίου, σκοπεύουμε να ολοκληρώσουμε σήμερα. Ένα καθεστώς διευρυνόμενης ισότητας που αφορά πρωτίστως τις γυναίκες, με τις αλλαγές που έγιναν στο οικογενειακό δίκαιο κατά τη δεκαετία του 1970 και κατάργησαν την αναφορά στον άνδρα ως "αρχηγό της οικογένειας". Μιλάμε για 40 χρόνια πριν: υπάρχουν ακόμα γυναίκες εν ζωή σήμερα που εκείνη την εποχή έπρεπε να έχουν την άδεια του συζύγου τους για να ανοίξουν έναν τραπεζικό λογαριασμό ή να υπογράψουν ένα συμβόλαιο.
Παρουσιάζοντας σήμερα αυτό το νομοσχέδιο που επιτρέπει τον γάμο και την υιοθεσία στα ζευγάρια ίδιου φύλου, η κυβέρνηση σκοπεύει να αναγνωρίσει σε αυτά τα ζευγάρια το δικαίωμα να περιληφθούν στον θεσμό και να αναγνωριστούν ως οικογένεια, είτε μέσω ελεύθερης ένωσης, είτε μέσω ενός συμβολαιογραφικού συμφώνου συμβίωσης, είτε μέσω του γάμου. Και όταν μιλάμε για πολιτικό γάμο, αναφερόμαστε στον θεσμό ακριβώς όπως ορίζεται στον αστικό μας κώδικα: Δεν μιλάμε για κάποιας μορφής "πολιτική ένωση", δεν μιλάμε για γάμο με εκπτώσεις, δεν μας ενδιαφέρουν τα κόλπα, δεν μας ενδιαφέρουν οι υπεκφυγές. Σκοπεύουμε να επεκτείνουμε στα ζευγάρια ίδιου φύλου τον γάμο με όλο το συμβολικό του φορτίο και όλες τις προϋποθέσεις που ορίζει η έννομη τάξη. Τις ίδιες προϋποθέσεις ως προς την ηλικία και την αμοιβαία συναίνεση, τις ίδιες απαγορεύσεις ως προς την αιμομιξία και την πολυγαμία, τις ίδιες αμοιβαίες υποχρεώσεις αλληλοστήριξης, σεβασμού και αφοσίωσης ανάμεσα στο ζευγάρι και μεταξύ γονέων και παιδιών.
Μάλιστα, ακριβώς αυτόν τον γάμο σκοπεύουμε να επεκτείνουμε στα ζευγάρια ίδιου φύλου. Ας μας εξηγήσει κάποιος για ποιο λόγο δύο άνθρωποι που γνωρίζονται, που αγαπιούνται, που γερνάνε μαζί θα πρέπει να συναινέσουν σε ένα καθεστώς αβεβαιότητας, σε ένα καθεστώς ανασφάλειας, σε ένα καθεστώς αδικίας, για ποιο λόγο να μην μπορούν να φτιάξουν τη ζωή τους ακριβώς όπως οποιοδήποτε άλλο ζευγάρι (Φωνές από τα έδρανα της αντιπολίτευσης: "Σιγά μην κλάψουμε! Φέρτε τα βιολιά!")
Τί πρόκειται να στερήσει ο γάμος ατόμων του ίδιου φύλου από τα ζευγάρια διαφορετικού φύλου; (Φωνές από τα έδρανα της συμπολίτευσης: "Τίποτα!") Αφού λοιπόν δεν πρόκειται να τους στερήσει απολύτως τίποτα, ας τολμήσουμε να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους: Ας μιλήσουμε για μια πανικόβλητη εκστρατεία ψεύδους σχετικά με τη δήθεν κατάργηση των λέξεων πατέρας και μητέρα από τον αστικό κώδικα. Ας μιλήσουμε για υποκρισία από τη μεριά εκείνων που κάνουν ότι δεν βλέπουν τις ομογονεϊκές οικογένειες και είναι διατεθειμένοι να αφήσουν τα παιδιά τους εκτεθειμένα στις ατυχίες της ζωής. Ας μιλήσουμε για εγωισμό από τη μεριά όσων φαντάζονται ότι ένας θεσμός της Δημοκρατίας μπορεί να παραμένει το προνόμιο μίας κατηγορίας πολιτών. Και τέλος ας μιλήσουμε για Αδελφοσύνη αφού με αυτή τη νομοθεσία, καμία διαφορά μεταξύ των ανθρώπων δεν μπορεί να αποτελεί πρόσχημα διακρίσεων σε βάρος τους από τη μεριά της Πολιτείας.
Μιλάτε για κάποιο υποτιθέμενο "δικαίωμα του παιδιού" το οποίο όμως δεν υφίσταται στον αστικό μας κώδικα. Και στο όνομα αυτού του υποτιθέμενου δικαιώματος διαμαρτύρεστε γιατί τα ζευγάρια ίδιου φύλου θα έχουν το δικαίωμα της υιοθεσίας με τους ίδιους ακριβώς κανόνες και προϋποθέσεις που ισχύουν για όλους. Στο όνομα αυτού του υποτιθέμενου δικαιώματος αρνείστε να έχουν τα ίδια δικαιώματα όσα παιδιά επιλέγετε να μην βλέπετε. Γνωρίζετε πολύ καλά ότι τίποτα δεν αλλάζει ως προς το καθεστώς υιοθεσίας στη χώρα μας και άρα οι αντιρρήσεις σας δεν έχουν καμία λογική βάση. Η μοναδική τους βάση είναι η αδυναμία σας να συμπεριλάβετε στις αναπαραστάσεις σας τα ζευγάρια ίδιου φύλου. Όμως τα παιδιά σας τους συμπεριλαμβάνουν ήδη και τα εγγόνια σας ακόμα περισσότερο. Μπορείτε να συνεχίσετε να κάνετε ότι δεν τους βλέπετε. Μπορείτε να συνεχίσετε να στρέφετε το βλέμμα σας προς το παρελθόν, αλλά ακόμα και εκεί θα βρείτε ίχνη επίσημης αναγνώρισης αυτών των ζευγαριών ακόμα και από την ίδια την Εκκλησία. Μπορείτε να συνεχίσετε να διαμαρτύρεστε, είναι δική σας υπόθεση. Εμείς θα παραμείνουμε περήφανοι για αυτό που κάνουμε σήμερα.
Τόσο περήφανοι που θα μου επιτρέψετε να κλείσω με τους στίχους του ποιητή Λεόν Νταμάς**: Η χειρονομία που έχουμε αναλάβει "είναι όμορφη όπως ένα ρόδο που ο πύργος του Άιφελ πολιορκημένος από τα χρώματα της αυγής το βλέπει για πρώτη φορά να ανοίγει τα πέταλά του. Είναι μεγάλη όπως η ανάγκη του ανθρώπου να αλλάξει τον αέρα που αναπνέει. Και είναι δυνατή όπως η οξεία που τονίζει μια κραυγή μέσα στο ατελείωτο σκοτάδι."
Aπαντώντας σε έναν βουλευτή που με αναφορές στην ιστορία της αποικιοκρατίας ισχυρίστηκε ότι ο γάμος ομοφύλων θα προκαλέσει πολιτικό ρήγμα ανάμεσα στη Γαλλία και τα υπερπόντια εδάφη της:
"Θα πρέπει να σας θυμίσω ότι τον καιρό της δουλείας, οι σκλάβοι δεν είχαν το δικαίωμα να παντρευτούν καθώς ανήκαν στην κινητή περιουσία του ιδιοκτήτη τους. Κανείς δεν αναγνωρίζει στα κινητά αγαθά όπως τα έπιπλα και η οικοσκευή, το δικαίωμα να παντρευτούν. Και ο λόγος για τον οποίο δεν τους έδιναν αυτό το δικαίωμα ήταν γιατί δεν τους αναγνώριζαν την ανθρώπινη ιδιότητα. Όσοι θέλουμε να διατηρούμε ζωντανές τις μνήμες εκείνης της εποχής, δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι υπάρχουν άνθρωποι στους οποίους αρνούμαστε αυτό το δικαίωμα, άνθρωποι των οποίων αμφισβητούμε ίσως την ανθρώπινη ιδιότητα. Στο ζήτημα της ελευθερίας δεν μπορεί να υπάρξει ρήγμα ανάμεσα στη Γαλλία και τα υπερπόντια εδάφη της γιατί στο όνομα της ελευθερίας οι σκλάβοι κατέστρεψαν το σύστημα της δουλείας ."
Ένα πραγματικό μάθημα για τη δημόσια ζωή στην Ελλάδα: Σε χώρες όπως η Γαλλία όπου οι θεσμοί λειτουργούν, οι πολίτες μπορούν να διαδηλώνουν με πάθος για αυτά που πιστεύουν. Όταν όμως έρχεται η ώρα του κοινοβουλευτικού διαλόγου, οι κραυγές του πεζοδρομίου ξεχνιούνται και το μόνο που μένει είναι τα επιχειρήματα και η επάρκεια όσων έχουν το καθήκον να νομοθετούν. Απόδειξη το τεράστιο ενδιαφέρον των πολιτών για την κοινοβουλευτική διαδικασία, με την τηλεθέαση του καναλιού της Βουλής τις δύο εβδομάδες που κράτησε η συζήτηση για τον γάμο να φτάνει στα ύψη και το Twitter να παίρνει καθημερινά φωτιά με εκατομμύρια μηνύματα. Όσο για τη χειμαζόμενη σοσιαλιστική κυβέρνηση της Γαλλίας, ο γάμος ομοφύλων αποδείχτηκε ότι όχι μόνο δεν αποτελεί "βαρίδι" αλλά αντίθετα χρυσή ευκαιρία για να βγει μπροστά και να επανασυνδεθεί στα μάτια των ψηφοφόρων με τις θεμελιώδεις πολιτικές αξίες του Διαφωτισμού και της Προόδου.
Το νομοσχέδιο για τον γάμο ομοφύλων ψηφίστηκε με μεγάλη πλειοψηφία από την Εθνοσυνέλευση την περασμένη Τρίτη. Τον Απρίλιο θα συζητηθεί στη γαλλική Γερουσία.
16°
