Η παράλογη ιστορία της αποτέφρωσης στην Ελλάδα

Όλα άρχισαν όταν χρειάστηκε να διαχειριστώ την κηδεία του παππού μου. Είχαν γίνει τα πάντα ξαφνικά και βίαια. Εγκεφαλικό το πρωί της Δευτέρας. Θάνατος το Σάββατο. Ήταν η πρώτη μου επαφή με τα διαδικαστικά ενός θανάτου και δεν ήταν καλή. Θα έχετε ακούσει για τις κάρτες με τα τηλέφωνα των γραφείων τελετών που κυκλοφορούν στα κομοδίνα των δύσκολων περιπτώσεων στα νοσοκομεία. Δεν παν' να λένε πως η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία..., για τους εργολάβους κηδειών το ρητό είναι ένα «Των φρονίμων τα παιδιά πριν πεινάσουν μαγειρεύουν». Γιατί... μπορεί να θες να στείλεις τον παππού στο χωριό. Πώς θα το κάνεις, κοπελιά; Θα τον φορτώσεις στο smart; Πρέπει να έχεις φροντίσει γι’ αυτό από νωρίς. Τέλος πάντων, δεν υποτιμώ τη δουλειά τους. Αντιθέτως υπάρχουν εξαιρετικοί επαγγελματίες που διαχειρίζονται αυτά τα πράγματα διακριτικά και υπεύθυνα. Είναι μια εξαιρετικά δύσκολη δουλειά. Είναι η καθημερινή τριβή με τον θάνατο.

Τα διαδικαστικά θέματα της κηδείας του παππού μου κανονίστηκαν μέσα σε μια ώρα. Ο υπεύθυνος του γραφείου τελετών ήρθε στο σπίτι μας. Φορούσε μαύρη γραβάτα. Εμείς πάλι δεν είχαμε καν προλάβει να βγάλουμε τα μαύρα ρούχα απ’ τις ντουλάπες να αεριστούν. Έχουμε και λέμε... με τον εργολάβο κηδειών κανονίσαμε τα πάντα. Από ληξιαρχικές πράξεις θανάτου μέχρι τον καφέ στο κυλικείο του νεκροταφείου. Για να μην σας κουράσω με το στόρι, αναφέρω επιγραμματικά: Εκκλησία νεκροταφείου ή ενορία θανόντος και μεταφορά παρευρισκόμενων με πούλμαν; Όλα τα φώτα αναμμένα στον ναό ή κάποια; Χορωδία ή τον ψάλτη, ή και χορωδία και ψάλτη; Στολισμός εκκλησίας. Στεφάνια. Ποιότητα φέρετρου. Στολισμός νεκρού. Ζώνη ταφής. Αυτό το τελευταίο έγινε αφορμή έντασης ανάμεσα σ’ εμένα και τη μητέρα μου. Ούτε η ώρα ήταν ούτε το χρειαζόμασταν αλλά συνέβη. Αφορμή της διένεξης η ερώτησή μου. «Γιατί να πληρώσει κανείς για καλύτερη ζώνη ταφής;». Επικράτησε η μητέρα. Θα ήταν και πιο λειτουργικό μιας και οι πρώτες θέσεις βρίσκονται πλησιέστερα στην είσοδο του νεκροταφείου.

Η κηδεία έγινε και η καθημερινότητα με το νεκροταφείο ειδικά τον πρώτο καιρό ήταν για εμένα σαν να παρακολουθώ ντοκιμαντέρ. Η παραβατικότητα στα νεκροταφεία είναι –πιστέψτε με– μεγάλο θέμα. Δεν μιλώ μόνο για τις χαζοκλοπές του κουβά που χρησιμοποιείς για να πλύνεις το μνήμα και τον οποίο στο τέλος αναγκάζεσαι να στερεώσεις με λουκέτα και αλυσίδες, μάταια βέβαια αφού κλέβεται μια χαρά εύκολα αφαιρώντας την πλαστική λαβή! Μιλώ για ολόκληρα κυκλώματα που ξεριζώνουν μέχρι και φυτά που έχεις μόλις μια μέρα πριν φυτέψει για να τα μεταφυτέψουν σε γλάστρες και να τα ξαναπουλήσουν. Σβησίματα καντηλιών –μια ώρα μετά το άναμμά τους και σε πλήρη άπνοια– για να έχεις τύψεις και να υποχρεωθείς να πληρώνεις κάποιον να κρατά το καντήλι αναμμένο, και άλλα τέτοια λίγο ως πολύ γνωστά. Θα θυμάστε τις εικόνες με τα κομμάτια από σάβανα και άλλα προϊόντα εκταφών που πρόχειρα υπήρχαν πεταμένα στο νεκροταφείο του Σχιστού και τα οποία κατέβηκαν στο δρόμο εξαιτίας μιας νεροποντής. Τέλος πάντων, τρία χρόνια μετά έπρεπε να κανονίσουμε την εκταφή και να αποφασίσουμε τι θα κάνουμε τα οστά του παππού. Να τα κρατήσουμε σε οστεοφυλάκιο ή να τα ρίξουμε στο χωνευτήρι; Ένας από τους λόγους που η Εκκλησία δεν επιτρέπει την αποτέφρωση των νεκρών είναι ότι τιμά τα λείψανα των Αγίων... Τι πιθανότητες είχε ο παππούς μου να αναγνωριστεί ως Άγιος; Όχι πολλές. Αυτό, λοιπόν, το θέμα της εκταφής το σκεφτόμασταν ως εφιάλτη ήδη από τα 2 χρόνια. Έναν ολόκληρο χρόνο λέγαμε «Ωχ, πλησιάζει» και αρρωσταίναμε. Οι ιστορίες δε που μας έλεγαν για περιπτώσεις όπου... «δεν πήγαν όλα καλά με την εκταφή» ήταν ανατριχιαστικές. Εκεί ακριβώς ήταν που άρχισαν οι εφιάλτες. Μια μέρα ξύπνησα και είπα «Άμα πεθάνω, κάψτε με»... και άρχισα να το ψάχνω.

Όπως γνωρίζετε, στην Ελλάδα δεν λειτουργούν αποτεφρωτήρια. Κάποιος που θα επιλέξει την αποτέφρωση θα πρέπει να έχει συμπληρώσει δήλωση του Ν 1599/86 ότι επιθυμεί την αποτέφρωση της σορού του ή να το πράξουν οι συγγενείς πρώτου βαθμού. Στη συνέχεια η σορός μεταφέρεται στο εξωτερικό, πλησιέστερα στη Βουλγαρία... Το θέμα στη χώρα μας τέθηκε για πρώτη φορά μεταξύ του 1986 και 1988 όταν οι Δήμοι Καλλιθέας, Αγίου Δημητρίου και Ζωγράφου τάχθηκαν υπέρ της αποτέφρωσης και ζήτησαν από το Υπουργείο Εσωτερικών να συνδράμει για την κατασκευή αποτεφρωτηρίου. Η απάντηση ήταν αρνητική καθώς δεν υπήρχε νομοθετικό πλαίσιο. Ο Μιλτιάδης Έβερτ, Δήμαρχος Αθηναίων το 1987, επανέφερε το θέμα ζητώντας από την Ιερά Σύνοδο και την πολιτεία να επιτραπεί η αποτέφρωση των θυμάτων του καύσωνα (1.300 επισήμως καταγεγραμμένα - 115 στην Αθήνα) στις περιπτώσεις που οι οικείοι των θυμάτων το επιθυμούσαν. Η Εκκλησία απέρριψε το αίτημα. Πέρασαν σχεδόν 2 δεκαετίες ως το 2006 όταν επετράπη και στην Ελλάδα με την ψήφιση σχετικού νόμου (3448/2006, άρθρο 35) η αποτέφρωση. Στη Γαλλία η αποτέφρωση των νεκρών επιτρέπεται με διάταγμα από το 1789 ενώ ρυθμίστηκε με σχετικό νόμο το 1887. Στη Γερμανία διασφαλίζεται με διατάξεις ο σεβασμός στη βούληση του αποθανόντος και με νόμο που υπεγράφη το 1934 η αποτέφρωση των νεκρών εξισώνεται με την ταφή. Στην Ισπανία το ζήτημα ρυθμίστηκε το 1945 και στη Βρετανία το 1884. Τα ποσοστά που καταγράφει η αποτέφρωση στην Ευρώπη είναι υψηλά. Στη Γερμανία το ποσοστό φτάνει το 55%, στην Τσεχία 70%, στη Μεγάλη Βρετανία 75%, Ελβετία, Σουηδία, Νορβηγία, Ολλανδία, Δανία ξεπερνούν το 50%... Για τα 3 πρώτα χρόνια της λειτουργίας αποτεφρωτηρίου στην Ελλάδα εκτιμάται ότι θα πραγματοποιούνται 3.000-5.000 αποτεφρώσεις ετησίως αφού, σύμφωνα με έρευνα της ICAP, το 51% των Ελλήνων προτιμά την αποτέφρωση. Γιατί από το 2006 δεν προχωράμε λοιπόν;

Όπως έδειξε η συνέχεια των πραγμάτων, η ψήφιση του σχετικού νόμου έγινε και η αρχή ενός φαύλου κύκλου γραφειοκρατικών και άλλων διαδικασιών. Οι νομοθετικές ρυθμίσεις που προέκυψαν μετά την ψήφιση του νόμου κράτησαν 4 ολόκληρα χρόνια ενώ το προεδρικό διάταγμα (κείμενο των 2 σελίδων) έκανε 4 χρόνια (!) να εκδοθεί. Το 2010, όταν και ολοκληρώθηκε η ΚΥΑ 20532/32.01.2010, οι Δήμοι Ζωγράφου, Αθηναίων και Θεσσαλονίκης αποφάσισαν τη δημιουργία Κέντρου Αποτέφρωσης Νεκρών. Το πρώτο θα λειτουργούσε στο κοιμητήριο Ζωγράφου, το δεύτερο στο Γ’ κοιμητήριο Αθηνών στη Νίκαια και το τρίτο στο κοιμητήριο της Αναστάσεως στην Πυλαία της Θεσσαλονίκης. Τι δεν πήγε καλά; Ο Δήμος Ζωγράφου διαπίστωσε ότι δεν έχει τίτλους ιδιοκτησίας για το νεκροταφείο, ο Δήμος Αθηνών διαπίστωσε ότι το Α’ κοιμητήριο Αθηνών είναι χώρος πρασίνου και ιστορικής μνήμης και όχι νεκροταφείο... ενώ και το Γ’ κοιμητήριο στη Νίκαια είναι χώρος κοινωνικών δραστηριοτήτων (!). Στην περίπτωση δε της δημιουργίας αποτεφρωτηρίου στο κοιμητήριο της Αναστάσεως στην Πυλαία Θεσσαλονίκης φρένο έβαλε ο Δήμος Πυλαίας που δεν συναινούσε στην απόφαση. Τη σκυτάλη πήρε ο Δήμος Μαρκόπουλου. Ο Δήμαρχος Σωτήρης Μεθενίτης εισήγαγε στο Δημοτικό Συμβούλιο την ίδρυση αποτεφρωτηρίου σε ιδιόκτητο χώρο του Δήμου, όμορο του κοιμητηρίου. Το Δημοτικό Συμβούλιο συμφώνησε ομόφωνα. Όχι όμως και ο Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος ο οποίος απέστειλε εγκύκλιο στους φορείς της περιοχής. Κάπως έτσι σε επόμενο δημοτικό συμβούλιο το θαύμα έγινε και οι σύμβουλοι άλλαξαν γνώμη (19 κατά - 7 υπέρ) και η απόφαση ακυρώθηκε.

Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι στη μεγάλη αυτή διαδρομή είναι αξιοσημείωτη η προσπάθεια της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης που δεν σταματά να ανακινεί με πείσμα το θέμα και να «κυνηγά» τις διαδικασίες. Στο site τους cremation.gr μπορείτε να βρείτε αναλυτικές πληροφορίες για τη δίχως τέλος διαδρομή της αποτέφρωσης στην Ελλάδα. (Και για να είμαι εντάξει μαζί σας, δεν είμαι μέλος της επιτροπής και ούτε έχω ενημερώσει ότι έχω γράψει μια ταινία σχετικά με την αποτέφρωση.) Στη συνέχεια, λοιπόν, έγιναν ενέργειες ώστε τα αποτεφρωτήρια να χωροθετούνται εκτός κοιμητηρίων. Το 2014 κατατέθηκε στη Βουλή τροπολογία που είχαν ετοιμάσει ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Νίκος Αλιβιζάτος και η νομικός Λούσυ Κιουσοπούλου. Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου πέρασε ο σχετικός νόμος 4177 άρθρα 48, 49, 50, 51... Από τότε ως σήμερα ο χώρος ακόμη ψάχνεται. Προτάσεις υπάρχουν αλλά οι ρυθμίσεις καθυστερούν. Τον Οκτώβρη του 2015 ολοκληρώθηκε το θεσμικό πλαίσιο για την ίδρυση αποτεφρωτηρίων με απόφαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Αρχές του Μάρτη του 2017 μαθαίναμε πως είναι υπό διαβούλευση ένα τελευταίο προεδρικό διάταγμα...

Η ταινία ήταν κάτι που δούλευα στο μυαλό μου για καιρό. Στόχος δεν είναι τα βάλουμε με την Εκκλησία. Μάλιστα, ενώ το σενάριο ήταν έτοιμο αρκετά πριν από το Πάσχα, προτιμήσαμε να μην το δημοσιεύσουμε εκείνες τις μέρες για να μην πουν ότι το κάνουμε στοχευμένα. Μια αφορμή για διάλογο είναι αυτή η ταινία και τίποτα περισσότερο. Όσοι βάζουν το χέρι τους ώστε να μη δημιουργηθούν αποτεφρωτήρια στην Ελλάδα ας φέρουν για λίγο τον εαυτό τους στη θέση της Sky (πρωταγωνίστρια της ταινίας) και ας επιστρέψουν μετά στις πεποιθήσεις τους. Μεταξύ μας, δεν πρέπει να είναι μόνο θρησκευτικές πεποιθήσεις. Όπως δεν είναι και συμφέροντα με τον τρόπο που απλοϊκά τα σκεφτόμαστε. Εγώ προσωπικά δεν πιστεύω ότι η Εκκλησία θέλει να συντηρεί το κύκλωμα «κοιμητήριο» με ό,τι αυτό συνεπάγεται– για οικονομικά οφέλη. Κατέχει πολλά περισσότερα. Τούτα είναι ψιλικά μπροστά στην εκκλησιαστική περιουσία... Αλλού είναι το θέμα. Στο ποιος αποφασίζει... Και αυτό είναι ανεκτίμητο.

Για να ξεκινήσει ο διάλογος ζήτησα απόψεις με τη δέσμευση ότι θα δημοσιευθούν όλες και ευχαριστώ πολύ για τη συμμετοχή σ’ αυτόν τον διάλογο. Ελπίζω να τα καταφέρουμε και η ταινία «Sky on fire» από σενάριο στο χαρτί να πάρει... σάρκα και... οστά!

«Κάθε φορά που ακούω τη λέξη αποτεφρωτήριο νομίζω ότι ανεβαίνει η πίεσή μου. Η δημιουργία του ήταν από τα πρώτα μελήματα όταν αναλάβαμε ως Διοίκηση του Δήμου το 2011, τον Ιανουάριο. Από τότε χορτάσαμε υποκρισία, αδιαφορία και αναποτελεσματικότητα του ελληνικού κράτους. Και φυσικά, φανατική και λυσσαλέα θα ’λεγα αντίδραση από την εκκλησία (όχι από όλους τους Ιεράρχες). Από το 2011 και μέχρι τελευταία έβγαιναν με το «τσιγκέλι» νόμοι και αποφάσεις που όριζαν τις διαδικασίες για την ίδρυση. Η τελευταία από όλες δίνει τη δυνατότητα και σε ιδιώτες (υπό όρους πάντα...) να κάνουν αποτεφρωτήρια. Το κερασάκι στην τούρτα είναι ότι το Υπουργείο Εσωτερικών κατηγορεί ουσιαστικά τους Δήμους ότι δεν δραστηριοποιήθηκαν (!!!) για τα αποτεφρωτήρια και γι’ αυτό έβγαλε την απόφαση –. Πέθανε προχθές ο γιος, 50 χρονών, ενός φίλου μου. Η Μητρόπολη απαγόρευσε σε όλους τους ιερείς της Μητρόπολης να τελέσουν εξόδιο ακολουθία. Τίποτε άλλο». Γιάννης Μπουτάρης, Δήμαρχος Θεσσαλονίκης

«Η διαδικασία της Αποτέφρωσης αποτελεί έκφραση του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος των πολιτών (κυρίως ετερόθρησκων και ετερόδοξων) για την –σε απόλυτα εθελοντική βάση– τελική αυτοδιάθεση του σώματός τους. Είναι γεγονός ότι η Αποτέφρωση αποτελεί παγκοσμίως τον πλέον συνήθη τρόπο διαχείρισης των νεκρών. Σε συνδυασμό δε με την ύπαρξη του τεράστιου προβλήματος της εκταφής, που αποτελεί πραγματικό εφιάλτη για πολλούς πολίτες, και την ανυπαρξία χώρων ταφής στα υφιστάμενα κοιμητήρια θεωρώ πως είναι ανεπίτρεπτη η ανύψωση εμποδίων και η επιβολή περιορισμών ή απαγορεύσεων στην άσκηση συνταγματικά κατοχυρωμένων ατομικών δικαιωμάτων, διότι τότε ανοίγουν επικίνδυνες και αντιδημοκρατικές "Κερκόπορτες"!

Γι’ αυτό άλλωστε και υπήρξα μέχρι τέλους θερμός υποστηρικτής της θέσεως περί χωροθέτησης και κατασκευής Κέντρου Αποτέφρωσης Νεκρών (ΚΑΝ) και Οστών στον Δήμο Μαρκοπούλου, έργο το οποίο δεν ευδοκίμησε λόγω της μη ύπαρξης της ευρύτερης αναγκαίας συναίνεσης της τοπικής κοινωνίας, σεβόμενος πάντα τη γνώμη των συμπολιτών μου. Πιστεύω, ωστόσο, ότι είναι καιρός να αφήσουμε όλοι πίσω μας φοβίες και δεισιδαιμονίες και να εξασφαλίσουμε στην πράξη το θεμελιώδες και αυτονόητο δικαίωμα του κάθε ανθρώπου, να διαθέτει το νεκρό σώμα του όπως επιθυμεί». Σωτήρης Ι. Μεθενίτης, Δήμαρχος Μαρκοπούλου Μεσογαίας

«Στη Βουλγαρία δεν πάνε μόνο επιχειρήσεις που ελπίζουν να μείνουν ζωντανές αλλά και σοροί ανθρώπων που δεν το ήλπιζαν. Που έβλεπαν το σώμα τους σαν κιβωτό που εκπλήρωσε την αποστολή της και δεν ήθελαν να τη βουλιάξουν στο χώμα για να περιμένει την ανάσταση νεκρών αλλά να την κάνουν στάχτη και να τη σκορπίσουν στον αέρα ή οπουδήποτε αλλού. Γούστο τους και δικαίωμά τους να έχουν τη δυνατότητα επιλογής, που έχουν όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες, να αυτοδιατεθούν μετά θάνατον. Ποιος λογικός άνθρωπος έχει αντίρρηση; Εδώ και πάνω από δέκα χρόνια υπάρχει νόμος που το επιτρέπει και όλο ακούμε για τη χωροθέτηση των τόπων αποτέφρωσης από τους δημάρχους της χώρας – γιατί ακόμα οι συμπολίτες μας πάνε τα αγαπημένα τους νεκρά σώματα σε μακάβρια ταξίδια;

 Ο λόγος είναι ο ίδιος που βρίσκεις πίσω από πολλές παθογένειες στον τόπο μας: κάποιοι ιερωμένοι που πάντα έχουν γνώμη για τις ζωές και τους θανάτους των άλλων. Λες και τους εμπόδισε κανείς να διδάσκουν το ποίμνιό τους να στριμώχνεται στα κορεσμένα νεκροταφεία και να αφήσουν ήσυχη την πολιτεία να δημιουργεί τις προϋποθέσεις ελεύθερης επιλογής για τους υπόλοιπους. Ποτέ δεν τους έφτανε αυτό – πάντα η πρόθεση της εκκλησίας είναι η χειραγώγηση όλης της κοινωνίας.

Όμως το κράτος είναι υποχρεωμένο να σπεύσει. Όλο και περισσότεροι πολίτες πια επιθυμούν την καύση και η γη μας δεν είναι ανεξάντλητη ώστε να συνεχίσει να δέχεται απεριόριστα σορούς χωρίς κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Η λατρεία του λειψάνου που έχει η ορθόδοξη πίστη δεν μας αφορά όλους». Ανδρέας Πετρουλάκης, γελοιογράφος

«Πολύ μικρή πίστευα πως η ταφή ήταν θάνατος από ασφυξία κι ότι ο κοιμώμενος νεκρός, όταν ξυπνήσει, ματαίως θα προσπαθεί να διώξει το χώμα από τα μάτια και τα ρουθούνια του. Αυτή θα ήταν η ποινή του γιατί παραμεγάλωσε ή γιατί δεν πήγε εγκαίρως στον γιατρό. Παρακολουθώντας την εκταφή αγαπημένων προσώπων, ποτέ δεν δέχτηκα ότι κάτω από ένα κουρελιασμένο μπατζάκι υπήρχε μόνον ένα μισολιωμένο μηριαίο. Γι' αυτό και με εξοργίζει αυτή η μπίζνα πένθους με τα νεκροταφεία και τα προχείρως συγκολλημένα μαρμαράκια που δεν σέβονται το σώμα και το τιμωρούν με τη σήψη. Ας τελειώνει αυτό το μετά θάνατον μαρτύριο. Είναι θέμα σεβασμού και αγάπης». Ρούλα Γεωργακοπούλου. Δημοσιογράφος, συγγραφέας

«Μια σειρά δικαιωμάτων, που στο δυτικό κόσμο έχουν ήδη κατακτηθεί εδώ και ένα ή δύο αιώνες (κατά περίπτωση), είναι ακόμη ζητούμενα στη χώρα μας. Μεταξύ αυτών και το δικαίωμα στη μετά θάνατο καύση. Η περιστολή αυτονόητων δικαιωμάτων είναι σίγουρα οδυνηρή υπόθεση. Και η υποψία εμφιλοχώρησης διαχρονικών συντεχνιακών συμφερόντων που ντύνονται διάφορους θρησκευτικούς και ιδεολογικούς μανδύες προκειμένου να περιστείλουν τα δικαιώματά μας την καθιστούν οδυνηρότερη». Στράτος Φαναράς, Αναλυτής - Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος Metron Analysis

«Στα τέλη του 2011, στο Μαρκόπουλο Μεσογαίας, είχες πολλές πιθανότητες να δεις πορείες ανθρώπων που φώναζαν ακατάληπτα συνθήματα. Ήταν κάτοικοι τους οποίους είχε ενεργοποιήσει η Μητρόπολη της περιοχής μετά από μια ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου για δημιουργία αποτεφρωτηρίου. Ήταν ο πρώτος Δήμος που πήρε μια τέτοια απόφαση. Λίγο μετά ακυρώθηκε από τους ίδιους δημοτικούς συμβούλους! Οι ιεράρχες δεν θέλουν (κυρίως για λόγους οικονομικής ιδιοτέλειας) να διαχειριζόμαστε όπως θέλουμε ούτε τη ζωή μας ούτε τον θάνατό μας. Αποτεφρωτήριο δεν υπάρχει στη χώρα. Οι ιεράρχες αντιδρούν, πολιτικοί και δήμαρχοι υπακούουν. Μοναδικό ενδεχόμενο να λειτουργήσουν αποτεφρωτήρια είναι να περιληφθεί σχετική υποχρέωση σε κάποιο μνημόνιο!». Γιάννης Παντελάκης, Δημοσιογράφος

«Εγώ είμαι κοντά στην Εκκλησία. Ή μάλλον, προσπαθώ να είμαι. Αν κάποιος με ρωτήσει γιατί, θα δυσκολευτώ να το εξηγήσω – οι απαντήσεις είναι βαθιά μέσα μου. Μία από αυτές έχει να κάνει και με το ότι κανείς δεν με υποχρέωσε να είμαι. Ούτε και με άγγιξαν τόσο, τελικά, οι «υποχρεωτικές καθοδηγήσεις» των παιδικών μου χρόνων, αφού και αυτές αλλόκοτες ήταν. Βαφτίστηκα σε Ορθόδοξη Εκκλησία αλλά στο αγγλικό σχολείο που φοιτούσα, οικότροφος, στην Αφρική, λειτουργίες της Αγγλικανικής παρακολουθούσα. Άμα δεν ατροφήσει το μυαλό σου από "προκαθορισμένες αλήθειες" έρχεται στιγμή που μόνος σου κρίνεις και αποφασίζεις. Και εδώ, η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν μου άσκησε ποτέ καμία πίεση. Έχει τους κανόνες της και εσύ έχεις την ελευθερία να επιλέξεις εάν θα τους εφαρμόσεις ή όχι. Τάσσεται εναντίον της αποτέφρωσης των πτωμάτων μας όταν πεθάνουμε και εξηγεί το γιατί – ότι, φερειπείν, "το σώμα είναι ναός του Αγίου Πνεύματος" άρα "είναι λάθος να το καίμε". Εγώ μπορεί να συμφωνώ με τη συμβολική, για μένα, επιχειρηματολογία της αλλά σε καμία περίπτωση δεν συμφωνώ ότι αυτό πρέπει να το δεχτούν όλοι – εκκλησιαζόμενοι ή μη. Όπως σέβεται, λέει, την ελευθερία του καθένα να αποφασίσει εάν θέλει να είναι κοντά στην Εκκλησία ή όχι, πρέπει να σέβεται και το δικαίωμά του να μην "πειθαρχήσει" στην ταφή των νεκρών και να επιλέξει την αποτέφρωση. Και νομίζω πως η γενναιοδωρία της Εκκλησίας δεν πρέπει να στερήσει την ευχή της από κάποιον που πιστεύει και που θα διαλέξει αυτήν την "τακτοποίηση" της σορού του. Εννοείται ότι δεν έχει και κανέναν λόγο η Εκκλησία να αντιδράσει στην επιλογή όσων δεν πιστεύουν στον Χριστό. Αφού η ίδια διακηρύττει συνεχώς ότι ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο την ελευθερία να επιλέξει όποιον δρόμο θέλει να πάρει». Χρήστος Μιχαηλίδης, Δημοσιογράφος

«Είναι αδιανόητο στην Ελλάδα του 2017, αν και έχει νομοθετηθεί, η κατασκευή και η λειτουργία των Κέντρων Αποτέφρωσης Νεκρών να παραμένει δέσμια νομοθετικών παραλείψεων, γραφειοκρατικών καθυστερήσεων και αναχρονιστικών αντιλήψεων. Αφορά ανθρώπινα δικαιώματα που δεν πρέπει να καταστρατηγούνται μένοντας απλώς στα χαρτιά, καθώς έχουν να κάνουν με το σεβασμό της αποτέφρωσης ως επιλογή η οποία, προσκρούοντας σε αντιδράσεις, ωθεί συνανθρώπους μας να καταφεύγουν στο εξωτερικό. Αν πραγματικά επιδιώκουμε ένα σύγχρονο κράτος, είναι υποχρέωσή μας να διασφαλισθεί το ατομικό αυτό δικαίωμα απαντώντας σε όλες τις ανάγκες για τη δημιουργία και τη λειτουργία των αποτεφρωτηρίων». Θανάσης Θεοχαρόπουλος, Πρόεδρος της ΔΗΜΑΡ, Κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της Δημοκρατικής Συμπαράταξης

«Είναι απορίας άξιον πώς έχουμε καταφέρει να μετατρέψουμε και την καύση των νεκρών σε ένα ακόμα ζήτημα αντιπαράθεσης, σχεδόν εμβληματικής, μεταξύ όσων πιστεύουν στα ατομικά δικαιώματα και όσων αντιθέτως θέλουν την εκκλησία να ορίζει τις επιλογές μας και στην προσωπική μας ζωή. Μαρτυρά ασφαλώς πόσο τα αυτονόητα στην Ελλάδα ποτέ δεν είναι αυτονόητα». Παντελής Καψής, Δημοσιογράφος

«Από τη μια είναι ο στίχος του Καρυωτάκη "θέλω να γίνω μια χρυσή σκόνη μες στον αιθέρα, απλό στοιχείο, ελεύθερο, γενναίο", κι όσοι έχουμε περάσει ώρες και μέρες και χρόνια επαναλαμβάνοντάς το βλέπουμε πως ο δρόμος προς την κατάκτησή του είναι πράγματι η αποτέφρωση. 

Από την άλλη όμως είναι το ποτάμι της εξόδιου ακολουθίας το "πάντα ονείρου απατηλότερα" που είναι βέβαιο ότι θα μας στερήσει η επίσημη Εκκλησία αν διαλέξουμε να γίνουμε τέφρα. Γι' αυτό κοιτάω με άλλο μάτι τις τοσοδούτσικες φαιές πεταλουδίτσες του νεκροταφείου και ελπίζω ότι στα φτερά τους έχει ακουμπήσει και μπόλικη από τη χρυσή σκόνη του ποιητή μου. Ταφή θέλω, δεν μπορώ να αποχωριστώ τα κείμενα». Αναστασία Λαμπρία, Εκδότρια «Ποταμός»

«Η αυτοδιάθεση του ελεύθερου ανθρώπου συνεχίζεται και μετά θάνατον, με την αυτόβουλη διάθεση και του σώματός του. Η ελευθερία είναι μία και ενιαία!». Νίκος Δήμου, Συγγραφέας

«Πιστεύω στο δικαίωμα της επιλογής στα πάντα. Ο θάνατος είναι το μέγιστο γεγονός, μετά τη γέννηση, και μας αφορά όλους. Θα ήθελα, όποιος θέλει να αποτεφρωθεί το σώμα του να μπορεί να το κάνει με την ίδια ευκολία που σκάβεται ένας τάφος. Προσωπικά, η φωτιά δεν μου είναι καθόλου ευχάριστη και δεν θα την επέλεγα. Το χώμα που ανακυκλώνει τα πάντα και μας τρέφει όσο είμαστε στον πλανήτη το αγαπώ και μου φαίνεται πιο οικείο». Άρης Δαβαράκης, Στιχουργός

«Το τελευταίο πράγμα στη λίστα των προβλημάτων μου είναι αν θα με κάψουν, θάψουν, φυτέψουν ή ταΐσουν στα πιράνχας. Πιο παγερά αδιάφορη νομίζω ότι δεν γίνεται να είμαι. Θα προτιμούσα κάτι ανέξοδο – για να μείνουν μετά λεφτά για το πάρτι. Το ότι οι άνθρωποι όχι μόνο σκυλοτσακώνονται αλλά προσπαθούν με το ζόρι να πείσουν τους άλλους τι είναι σωστό και τι όχι για του καθενός το λείψανο, μου προκαλεί απλώς κακαριστά γέλια. Δεν το χωράει ο νους μου, δηλαδή, δεν έχει καμία λογική όλο αυτό, ό,τι νομίζει ο καθένας ας το κάνει. Αν δεν διαθέσεις και το σαρκίο σου όπως θέλεις, τι μένει γα το τέλος; (Το πάρτι. υποθέτω – να μην ξεχνιόμαστε)». Ρίκα Βαγιάννη, Δημοσιογράφος

«Ο θάνατος είναι θάνατος και δεν ξέρουμε τίποτα για αυτόν. Ωστόσο, οτιδήποτε μέχρι τη στιγμή του θανάτου ανήκει στη σφαίρα της ζωής. Επομένως και η απόφαση κάποιου να θέλει να αποτεφρωθεί το σώμα του μετά θάνατον ανήκει δικαιωματικά στις εν ζωή αποφάσεις του. Το ότι σήμερα ακόμη κάνουμε αυτή την κουβέντα σημαίνει ότι ήρθε επιτέλους η ώρα της αμοιβαίας χειραφέτησης του Κράτους και της Εκκλησίας». Γιώργος Αμυράς, Βουλευτής Β’ Αθηνών - Το Ποτάμι

«Παπάδες κράτος 25-0. Άλλη μια περιφανής νίκη έχουν καταγάγει οι ιερωμένοι της χώρας μας, αυτή τη φορά στο θέμα της καύσης των νεκρών. Ένα αίτημα ώριμο από πολλών ετών, που το προβλέπει η νομοθεσία μας από το 2006, που στηρίζεται από την τοπική αυτοδιοίκηση σε πολλές περιοχές της χώρας, με έναν τρόπο μαγικό αποτελεί ακόμα ανεκπλήρωτη ευχή. Και έρχεται να προστεθεί σαν χάντρα στο κομπολόι των αυτονόητων εκσυγχρονιστικών μεταρρυθμίσεων που η Εκκλησία υπονομεύει και ορισμένοι εκπρόσωποί της τορπιλίζουν συστηματικά, όπως η αναγνώριση του δικαιώματος των ομόφυλων ζευγαριών να παντρεύονται και να έχουν παιδιά, η αλλαγή διδασκαλίας των Θρησκευτικών, η ανέγερση μουσουλμανικού τεμένους, η κατάργηση της προσευχής στα σχολεία και πολλά ακόμα που τα γνωρίζουμε όλοι και καταδυναστεύουν το κοσμικό μας κράτος, το σφιχταγκαλιασμένο με την Ιερά Σύνοδο. Έτσι, άλλο ένα δικαίωμα του πολίτη, αυτό της ελευθερίας επιλογής και αυτοδιάθεσης του σώματός του μετά θάνατο, μετατίθεται διαρκώς για το μέλλον για να μας θυμίζει ότι δε μοιάζουμε με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες (επίσης χριστιανικές), αλλά έχουμε εκχωρήσει στους παλαιοημερολογίτες το ημερολόγιο της ανάπτυξης.

Στο μεταξύ, τα νεκροταφεία των αστικών κέντρων και της επαρχίας ξεχειλίζουν (κάποια όμως θησαυρίζουν), η γη μας επιβαρύνεται διαρκώς και σε πολλές οικογένειες δεν επιτρέπεται να αποχαιρετήσουν για πάντα τα αγαπημένα τους πρόσωπα με τον τρόπο που έχουν επιλέξει και ίσως τους ηρεμεί». Λίνα Παπαδάκη, Διευθύντρια Γραφείου Τύπου του Ποταμιού

«Έχει άραγε σημασία αν το άψυχο σαρκίο μου θα μεταβληθεί σε στάχτη που θα γεμίσει μια τεφροδόχο ή θα γίνει λίπασμα για τα γύρω από τον τάφο μου δενδρύλλια; Προσωπικά, με αφήνει αδιάφορο. Αυτός όμως που για δικούς του λόγους ενδιαφέρεται, πρέπει να μπορεί να διαλέξει. Αφού δεν υπάρχει λύση, ας υπάρχει τουλάχιστον επιλογή». Δημήτρης Καμπουράκης, Δημοσιογράφος

«"Ειλικρίνεια σημαίνει το δικαίωμα να αποτεφρώνεις τον εαυτό σου" είχε πει ο Γιόζεφ Μπρόντσκι, μιλώντας προφανώς ποιητικά και μεταφορικά. Αλλά γιατί να μην μπορεί ο καθένας να αποχαιρετήσει τα εγκόσμια μετατρέποντας αυτό που υπήρξε σε μια χούφτα στάχτη, αν αυτή είναι η τελευταία επιθυμία του; (Η δική μου ειλικρινής επιθυμία είναι να μην πεθάνω καν, αλλά ok δεν γίνεται, το ξέρω). Η κυβέρνηση, πάντως, που από τον διαχωρισμό πηγαίνει για "διάκριση" με την επιεικώς συντηρητική Εκκλησία συναγωνίζονται ποιος διαθέτει τους πιο ταλαντούχους υποκριτές. Καταλάβαμε: ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Κάλπη ή φέρετρο, σε ξύλινα κουτιά πέφτει ο οβολός. Φαίνεται μακάβρια η σύγκριση; Όχι περισσότερο από μια εκταφή...». Γιούλα Ράπτη, Δημοσιογράφος

«Αποτέφρωση των νεκρών. Άλλο ένα θέμα στο οποίο η Εκκλησία εναντιώνεται, όπως κατά καιρούς έχει εναντιωθεί σε κάθε αλλαγή που έχει να κάνει με τον εκσυγχρονισμό του οικογενειακού δικαίου: πολιτικός γάμος, αυτόματο διαζύγιο, σύμφωνο συμβίωσης. Ή η περίφημη "μάχη" για τις ταυτότητες. Κι ας μην συνδέεται ή προσκρούει η καύση των νεκρών σε κάποιο δόγμα. Νόμος υπάρχει και μάλιστα από το 2006 αλλά αποτεφρωτήριο δεν υπάρχει μια και "ο νόμος" δεν προέβλεπε τους όρους ίδρυσης "αποτεφρωτηρίου". Γιατί καθυστερούν άραγε 11 χρόνια τώρα οι σχετικές τροπολογίες; Μα φυσικά επειδή οι εκάστοτε κυβερνώντες ξέρουν ότι θα χρειαστεί να συγκρουστούν με την Εκκλησία και υπολογίζουν το πολιτικό κόστος. Κι έτσι το δικαίωμα και ο σεβασμός στη βούληση του αποθανόντος να διαθέτει το σώμα του όπως θέλει μετά θάνατον πάει περίπατο». Δημήτρης Φραγκιόγλου, Ηθοποιός, σκηνοθέτης

«Η νομοθεσία για την καύση των νεκρών δεν εφαρμόζεται εξαιτίας της αδράνειας των Δήμων με σκοπό την οργάνωση κατάλληλων προς αυτό χώρων. Έτσι, πολλοί πολίτες αναγκάζονται να καταφύγουν σε λύσεις ιδιαίτερα ακριβές "εξάγοντας" τα οστά των προσφιλών τους προσώπων προς καύση σε άλλες χώρες όπως η Βουλγαρία. Η διαδικασία αυτή στοιχίζει πανάκριβα και φυσικά δε λύνει το πρόβλημα της απροθυμίας των δημάρχων για εφαρμογή του νόμου». Δημήτρης Μάρδας, Βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Β' Θεσσαλονίκης

«Εγώ δεν θέλω να με κάψουν, θέλω να με θάψουν. Είναι η ψευδαίσθηση της συγκατοίκησης με τους προγόνους μου, στον ίδιο τάφο που έχει ήδη το όνομά μου γραμμένο (του παππού μου, δηλαδή), η αυταρέσκεια της συνέχειας, ότι από κάπου έρχομαι και κάπου πηγαίνω. Είναι και το αστείο ότι με την κλωνοποίηση και με την αποθήκευση της μνήμης μου σε κάποιο ψηφιακό μέσο θα πετύχω την αθανασία. Ξεκάθαρα, φοβάμαι το θάνατο και η καύση μοιάζει να είναι μία μη αναστρέψιμη ρήξη με τη ζωή, περισσότερο από ό,τι η ταφή. Είμαι, λοιπόν, ένοχος ύβρεως (ή βλασφημίας, αν το δει κανείς χριστιανικά – η μετά θάνατον ζωή δεν αναφέρεται στη βιολογική μας υπόσταση). Ας έχει ο καθένας το δικαίωμα να υπηρετεί τη δική του ύβρη, τις δικές του ψευδαισθήσεις». Πάνος Πολυζωίδης, Δημοσιογράφος

«Προτιμώ να λιώσω αργά. Να με φάνε τα σκουλήκια, τα μυρμήγκια, τα σκαθάρια, να σαπίσω, να με φάει η γη. Προτιμώ να μπω δίπλα στον σκελετό του πατέρα μου, μπας και τον γνωρίσω. Και κυρίως δε θέλω να πάω στη Βουλγαρία. Δε μ' αρέσει η Βουλγαρία. Ούτε οι Βούλγαροι. Ούτε η βία της φωτιάς. Έτσι το νιώθω εγώ. Άλλος πάλι το νιώθει αλλιώς» Γιάννης Βαλτής, Σκηνοθέτης, παραγωγός στη διαφήμιση.

«Τα του "θεμελιωδώς αναπόφευκτου" από τη φύση τους είναι υπερβατικά. Οι συζητήσεις γι’ αυτά ατελέσφορες. Η μετά θάνατον τύχη του σώματός μου είναι η ακροτελεύτια και πιο ουσιαστική δήλωση αυτοδιάθεσης. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί έκφραση του εγωκεντρισμού που διαφεντεύει τα ανθρώπινα.  Πέρα από τον Αχέροντα υπάρχει το "όλον". Καμία έννοια ελευθερίας ή αυτοδιάθεσης δεν έχει νόημα. Ελπίζω μόνο το αγωνιώδες του αποχωρισμού να κυριαρχείται από την αγαλλίαση της επιστροφής στο πρωταρχικό. Ο Χόκινγκ ισχυρίζεται πως ό,τι είμαστε, ό,τι βλέπουμε και αισθανόμαστε δεν είναι παρά η αστρική σκόνη εκείνης της "πρώτης μεγάλης έκρηξης". Καλή επάνοδο λοιπόν!». Βασίλης Σπηλιωτόπουλος, Αρθρογράφος

«Εδώ και 10 χρόνια σχεδόν δεν εφαρμόζεται, όπως θα έπρεπε να εφαρμοστεί, ο νόμος για τη δημιουργία χώρου καύσης νεκρών. Η Εκκλησία, οι πολιτικοί προστάτες της (στην Κυβέρνηση, στο Κοινοβούλιο, στην Κεντρική Διοίκηση και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση) κάνουν ό,τι μπορούν να εμποδίσουν ή έστω να αποθαρρύνουν. Και έχουν πετύχει τον σκοπό τους. Έχουν πολλαπλασιάσει το κόστος αυτής της εναλλακτικής "ανάπαυσης" για τα άτομα που το προτιμούν. Προσοχή! Δεν είναι περιθωριακό ζήτημα. Είναι ένα ζήτημα που συνδέεται με τον πυρήνα των δικαιωμάτων μας. Όλοι αυτοί δεν σέβονται, περιφρονούν, προσβάλλουν ένα πολύτιμο ανθρώπινο δικαίωμα: το δικαίωμα να διαχειρίζεσαι το σώμα σου, έστω και μετά τον θάνατο. Αποτελεί ακόμα ένα παράδειγμα της κυριαρχίας των αντιμεταρρυθμιστών στη σημερινή Ελλάδα», Αριστείδης Χατζής, Αν. Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών