Πώς η πόλωση ρίχνει νερό στον μύλο του πελατειακού κράτους

Το πολιτικό μας σύστημα από την μεταπολίτευση (αλλά και πριν) μαστίζεται από δύο σημαντικές παθογένειες: την καλλιεργούμενη πόλωση και τις πελατειακές πρακτικές. Μήπως όμως αυτά τα δύο δεν είναι τόσο άσχετα μεταξύ τους;

Το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα είναι στημένο στην πόλωση, με αποτέλεσμα να καλλιεργείται η νοοτροπία ότι «όποιος δεν είναι μαζί μου είναι εναντίον μου». Αυτό το βλέπουμε καθαρά και σήμερα, κυρίως από την κυβέρνηση αλλά και από την αξιωματική αντιπολίτευση: Η κυβέρνηση θεωρεί ότι όποιος της κάνει κριτική είναι δεμένος στο «άρμα Μητσοτάκη», ενώ η ΝΔ θεωρεί ότι αυτή είναι η μόνη λύση και όλοι πρέπει να συνταχτούν πίσω της «για να φύγει η ανίκανη κυβέρνηση».

Διαχρονικά, τα διχαστικά διλήμματα (ή με μας ή με τους άλλους, ή με το φως ή με το σκοτάδι, ή με την αλήθεια ή με το ψέμα) έχουν ως πρώτο θύμα την αξιοκρατία. Τα εκάστοτε κόμματα εξουσίας που θεωρούν το κράτος φέουδό τους, βάζουν στις θέσεις-κλειδιά τους δικούς τους ανθρώπους. Το πρωτεύον κριτήριο επιλογής δεν είναι τι ξέρεις αλλά ποιον ξέρεις, αν δηλαδή είσαι «δικός μας». Έτσι, το κράτος δεν εκμεταλλεύεται όλο το δυναμικό του σε θέσεις ευθύνης αλλά αυτό που είναι «του κόμματος», ή τουλάχιστον όσους δεν είναι «του εχθρού» οπότε μπαίνουν στον «πάγο». Έτσι μοιραία η χώρα θα προχωράει σαν ένα κουτσό άλογο, με τις μισές της δυνάμεις.

Το έχουμε δει να συμβαίνει εδώ και 4 δεκαετίες. Η κομματοκρατία στον κρατικό μηχανισμό (που εκδηλώνεται σε προαγωγές, μεταθέσεις, διορισμούς, αποσπάσεις κ.λπ.) παραλύει ουσιαστικά τις λειτουργίες του. Αντί για αξιοκρατία έχουμε ημετεροκρατία και αυτά τα δύο δεν ταυτίζονται. Έτσι, αντικειμενικός στόχος δεν είναι πώς ο πολίτης θα απολαμβάνει καλύτερες υπηρεσίες αλλά πώς το κόμμα θα χτίζει συστηματικά το δικό του καθεστώς ώστε να είναι μπροστά από τον αντίπαλο. Και αντίπαλος σε ένα πολωτικό σκηνικό δεν είναι τα προβλήματα της χώρας, αλλά το αντίπαλο κόμμα.

Οι πελατειακές πρακτικές βέβαια δεν περιορίζονται μόνο στις κρατικές δομές, επεκτείνονται και σε συντεχνίες ή επιχειρηματικά συμφέροντα. Στο βωμό της πόλωσης θυσιάζεται η λογική και τα συμφέροντα των πολλών για να ικανοποιηθούν τα συμφέροντα όσων είναι κοντά στα αυτιά της εξουσίας. Να τάξουμε «τα πάντα» για να τους πάρουμε με το μέρος μας. Κι έτσι δημιουργείται ένα φαύλος κύκλος: η πόλωση δημιουργεί «πελάτες» και για να κρατηθούν οι «πελάτες» χρειάζεται περισσότερη πόλωση. Οι ίσες ευκαιρίες, οι ανοικτές διαδικασίες είναι μεγάλος κίνδυνος σε τέτοιες καταστάσεις γιατί μπορεί να παρεισφρήσουν «εχθροί» από το αντίπαλο κόμμα. Γι' αυτό αποφεύγονται ή στήνονται οι διαδικασίες φωτογραφικά, ώστε να ελαχιστοποιηθεί αυτός ο κίνδυνος.

Ας υποθέσουμε τώρα ότι έτρωγε μια «πετριά» το πολιτικό μας σύστημα και αναζητούσε μια ελάχιστη συναίνεση. Ο πρώτος που θα επωφελείτο από ένα συναινετικό πολιτικό περιβάλλον είναι η αξιοκρατία. Η έμφαση δεν θα είναι στην αφοσίωση αλλά στις ικανότητες. Διότι θα παίζει ρόλο το «τι ξέρεις» και όχι το «ποιον ξέρεις». Η δεξαμενή των δυνητικών στελεχών θα μεγαλώσει αυξάνοντας τις πιθανότητες καλής στελέχωσης. Θα μπορούν να συνεργαστούν άνθρωποι με διαφορετικές πολιτικές καταβολές, καθότι αυτό που θα τους ενώνει θα είναι η γνώση του αντικειμένου κι όχι ο κομματικός πατριωτισμός.

Το μεγάλο ζητούμενο λοιπόν για να υπάρξει αξιοκρατία είναι να φύγουμε από αυτό το τοξικό, πολωτικό, πολιτικό κλίμα. Και για να γίνει αυτό πρέπει να βγουν στην επιφάνεια οι συνθετικές κι όχι οι συγκρουσιακές φωνές οι οποίες, πιστεύω, υπάρχουν οριζόντια σε όλους τους χώρους του δημοκρατικού τόξου.

Γιατί δεν γίνεται αυτό; Πρώτον διότι η σύγκρουση, η αντιπαράθεση είναι εύκολη ενώ η σύνθεση, η δημιουργία είναι δύσκολη. Επίσης υπάρχουν πολλοί λύκοι που στην αναμπουμπούλα της πόλωσης χαίρονται γιατί κρύβουν την ανεπάρκειά τους, καθότι το μόνο που χρειάζεται είναι να διαλέξουν ομάδα και να ουρλιάζουν λαϊκίζοντας, δημαγωγώντας, «κιτρινίζοντας». Και τέλος, διότι σε ένα ανώριμο πολιτικό σύστημα όπως το δικό μας, η σύγκρουση πουλάει περισσότερο από τη σύνθεση. Βρίσκει πιο εύκολα τηλεοπτικό χρόνο και πρωτοσέλιδα, βρίσκει πιο εύκολα πελάτες με λίγα λόγια...