Κρίση και κοινωνικές ανισότητες «σκοτώνουν» τον Πολιτισμό

Η κρίση και η ένταση των κοινωνικών ανισοτήτων σε εθνικό, ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο αλλά και οι επιπτώσεις τους στη μεσαία τάξη απασχολούν τελευταία ολοένα και περισσότερο διεθνή και εθνικά φόρα προβληματισμού αλλά και έρευνες της κοινής γνώμης. Το ζήτημα της μείωσης των επιπτώσεων της κρίσης στα μεσαία στρώματα του πληθυσμού αποτέλεσε μάλιστα πρόσφατα θέμα συζητήσεων από τους ηγέτες και τους ισχυρούς της παγκόσμιας πολιτικοοικονομικής ελίτ, στο Νταβός, στο πλαίσιο του φετινού 47ου World Economic Forum. Στη χώρα μας «τα ελληνικά νοικοκυριά, από το 2009 και μετά έχουν υποστεί μια από τις μεγαλύτερες, σε καιρό ειρήνης, απομειώσεις του βιοτικού τους επιπέδου, του εισοδήματος και της περιουσίας τους», επισημαίνει ο ΣΕΒ στο εβδομαδιαίο δελτίο οικονομικών εξελίξεων στο οποίο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της τακτικής έρευνας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (τ.86, 2/3/2017). Παράλληλα, η λιτότητα, η απότομη εσωτερική υποτίμηση και η υπερφορολόγηση μαζί με την εκτεταμένη εσωτερική επισφάλεια και την μακροχρόνια ανεργία, εξαφανίζουν βαθμιαία τη μεσαία τάξη, αναφέρουν τα στοιχεία πρόσφατης έρευνας της marc για λογαριασμό του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ.

Η μεσαία τάξη είναι αυτή που καταναλώνει σε μεγαλύτερο βαθμό πολιτιστικά προϊόντα. Που τροφοδοτεί την οικονομία και τη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα. Που κινεί την πολιτιστική βιομηχανία. Κρίση και Πολιτισμός αποτελούν talk of the town και σε άλλες σημαντικές συναντήσεις και διασκέψεις με βασικό ερώτημα: ως πότε θα πορευόμαστε σε αχαρτογράφητα ύδατα;

Είναι γενικά παραδεκτό, η μεγέθυνση της κρίσης πλήττει τον Πολιτισμό. Πλήττει καίρια κάθε έκφανση της ατομικής και κοινωνικής ζωής των πολιτών και ειδικότερα το αναφαίρετο δικαίωμά τους στην απευθείας πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες του σύγχρονου πολιτισμού (κινηματογράφος, θέατρο, μουσική, εικαστικά, βιβλίο κ.ά.).

Η μείωση του παρεμβατικού ρόλου του κράτους σε σχέση με τη στήριξη και ενίσχυση της πολιτιστικής και καλλιτεχνικής παραγωγής, ο ενεργότερος ρόλος του ιδιωτικού τομέα και φορέων της κοινωνίας των πολιτών και γενικότερα η ανάγκη αντιμετώπισης σύγχρονων ζητημάτων, όπως το μεταναστευτικό και προσφυγικό, επηρεάζουν το νέο τοπίο που διαμορφώνεται. Δεν θα εστιάσουμε στα αποτελέσματα των σχετικών ερευνών που μπορεί να έχει πρόσβαση ο καθένας εάν ανατρέξει σε μια μηχανή αναζήτησης στο διαδίκτυο, αλλά στην ανάγκη έγκαιρης ανάταξης της υφιστάμενης κατάστασης, χάραξης το συντομότερο δυνατόν και υλοποίησης μιας νέας στρατηγικής σε εθνικό αλλά και ευρωπαϊκό επίπεδο η οποία να θέτει συγκεκριμένους άξονες και δράσεις με προοπτική την Ελλάδα και την Ευρώπη της επόμενης δεκαετίας. Πολιτικές που θα αξιοποιούν την πλούσια ιστορική και πολιτιστική συνέχεια αλλά θα σχεδιάζουν και το μέλλον σε νέες βάσεις. Και αυτό θα πρέπει να γίνει γρήγορα, πριν η κρίση ισοπεδώσει τα πάντα γύρω απ΄τον Πολιτισμό.

Για τις συνέπειες της κρίσης θα θυμηθώ εδώ ένα παλαιότερο πρωτοσέλιδο (2012) των New York Times το οποίο έκανε λόγο για τις σοβαρές επιπτώσεις των πολιτικών λιτότητας στον τομέα της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας αλλά και στην ανάγκη της συντήρησης, της προστασίας και της ανάδειξης των αρχαιολογικών μας θησαυρών. Η έμφαση στην οικονομία, η προσήλωση στη συστηματική εκπλήρωση καθαρά δημοσιονομικών στόχων για τη διάσωση της χώρας φαίνεται ότι έφεραν σε δεύτερη μοίρα την ανάγκη προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και επηρέασαν σταδιακά και την αγορά της τέχνης.

Σας καλώ να επισκεφθείτε ένα μουσείο, μια γκαλερί, ένα βιβλιοπωλείο, ένα θέατρο, ένα χώρο όπου ζει και αναπνέει ο Κόσμος της Τέχνης και να ρωτήστε τους υπευθύνους πόσα έργα τέχνης, πόσα βιβλία ή περιοδικά διέθεσαν ή τι κρατήσεις έκαναν σήμερα. Εκεί θα διαπιστώσετε ξεκάθαρα πώς χτυπά σήμερα η καρδιά της πραγματικής οικονομίας. Εκεί αναμετράται σε οικονομικά μεγέθη η χαρά της δημιουργίας και η επένδυση στην υψηλή ποιότητα πολιτιστικών προϊόντων με την κρίση και τα απόνερά της στο σύγχρονο ελληνικό καλλιτεχνικό και πνευματικό γίγνεσθαι.

Παρ’ όλα ταύτα οι Έλληνες παραμένουν αισιόδοξοι και πιστεύουν ότι η επένδυση στον Πολιτισμό μπορεί να βοηθήσει στην έξοδο από την κρίση. Θα θυμηθώ εδώ την πάντα επίκαιρη πανελλαδική στατιστική έρευνα «Σφυγμός Πολιτισμού» η οποία παρουσιάσθηκε τον Νοέμβριο του 2015 στο 1ο Athens Culture Symposium που διοργάνωσε το Ελληνο-Αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο σε συνεργασία με τις Διεθνείς Σχέσεις Πολιτισμού. Η πίστη των Ελλήνων στον Πολιτισμό και στο συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας μας παραμένει διαχρονική και όπως φαίνεται αναλλοίωτη.

Καλούμαστε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε την κρίση με θετική προδιάθεση και με δεδομένο απ’ την παραπάνω έρευνα ότι συντριπτικό ποσοστό 89,2% εμφανίζεται θετικό στην προοπτική η Ελλάδα να επενδύσει στον Πολιτισμό ακόμα και σε περιόδους οικονομικής στενότητας. Παρά το γεγονός ότι σύμφωνα με τα συμπεράσματα της ίδιας έρευνας σημαντικό ποσοστό 94,6% δηλώνει ότι δεν συμμετέχει ενεργά στην πολιτιστική ζωή του τόπου κατοικίας του, το 81,4% δεν είναι ικανοποιημένο από την πολιτιστική παραγωγή της Ελλάδας και το 64,7% πιστεύει ότι η Ελλάδα δεν προωθεί επαρκώς τον πολιτισμό της στο εξωτερικό.

Ο Πολιτισμός και η δημιουργία αποτελούν δημόσιο αγαθό και θεμελιώδες και αναφαίρετο δικαίωμα των πολιτών αλλά και προϋπόθεση ευημερίας και προόδου. Γύρω μας γίνονται προσπάθειες. Διακριτές και γνωστές σε όλους όσοι ασχολούνται με τον Πολιτισμό και ιδιαίτερα στη νέα γενιά. Θα θυμηθώ το νέο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σ. Νιάρχος, όπου μεταστεγάζονται η Εθνική Βιβλιοθήκη και η Εθνική Λυρική Σκηνή, το νέο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, το Ίδρυμα Μ. Κακογιάννης, τις συνεχείς δραστηριότητες και εκθέσεις του νέου Μουσείου της Ακρόπολης, του Μουσείου Μπενάκη, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, του Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, του Εθνικού Θεάτρου αλλά και του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών αλλά και άλλες μικρές και μεγάλες πρωτοβουλίες κράτους και ιδιωτών σε διαφορετικές μορφές έκφρασης, που αποτελούν διακριτά και ελπιδοφόρα δείγματα πως η κρίση αντιμετωπίζεται και μπορεί να ξεπεραστεί.

Σε κάθε περίπτωση, η ανάγκη κατάρτισης ενός εθνικού στρατηγικού σχεδίου επανεκκίνησης, εν είδη νέας «Λευκής Βίβλου» για τον Πολιτισμό, το οποίο θα προκύψει σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την UNESCO και άλλους φορείς που διαθέτουν την εμπειρία, με συγκεκριμένα βήματα και χρονοδιαγράμματα αλλά και στελέχη που να έχουν πείρα στο management του Πολιτισμού, στελέχη που να μπορούν να προτείνουν εργαλεία και στρατηγικές, να προσελκύουν επενδύσεις, να ασκούν πολιτιστική διπλωματία και να φέρνουν μετρήσιμα αποτελέσματα, μπορεί και πρέπει να αποτελέσει προϋπόθεση ανάκαμψης αλλά και αξιακή δέσμευση για τη στήριξη και την ανάπτυξη της πολιτιστικής βιομηχανίας.

Η Ευρώπη πρέπει να αποτελέσει ξανά διέξοδο Πολιτισμού, ενότητας και αλληλεγγύης 60 χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης και όχι πεδίο άσκησης πολλών ταχυτήτων που ναρκοθετούν το όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ο Πολιτισμός ενώνει τους ευρωπαϊκούς λαούς. «Είναι το σύνολο των ονείρων και των έργων που συμβάλλουν στην πλήρη πραγμάτωση του ανθρώπου. [..] Η Ευρώπη υφίσταται ως πολιτισμός ή δεν υφίσταται καθόλου.» (Ντενί ντε Ρουζμόν)» αναφέρει στο προοίμιό της η Ευρωπαϊκή Ατζέντα για τον Πολιτισμό (2007).

Οι κοινές αξίες και τα ιδανικά της ελεύθερης έκφρασης και διακίνησης ιδεών, της δημιουργικότητας και της καινοτομίας, της πολιτιστικής πολυμορφίας και του διαπολιτισμικού διαλόγου με σεβασμό στην ταυτότητα, την πολιτιστική κληρονομιά και ιδιοσυστασία κάθε κράτους-μέλους, αποτελούν στοιχεία και προϋποθέσεις ώστε η Ευρώπη να λειτουργήσει ξανά συνεκτικά διαμορφώνοντας και προωθώντας στην πράξη και σε βάθος μια νέα κοινή Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πολιτική με το αντίστοιχο ιδεολογικό πλαίσιο και με προοπτική 10ετίας και όχι μόνον τις πηγές χρηματοδότησης.

Μια νέα ευρωπαϊκή «Λευκή Βίβλο» για τον Πολιτισμό, η οποία θα έχει στο επίκεντρο τον Άνθρωπο και τον σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμό. Που θα αντιπαρέρχεται την κρίση και τις συνέπειές της και θα έρχεται ως συνέχεια και συμπλήρωμα της Ευρωπαϊκής Ατζέντας για τον Πολιτισμό (2007), του Ευρωπαϊκού Έτους Διαπολιτισμικού Διαλόγου (2008), του Ευρωπαϊκού Έτους Δημιουργικότητας και Καινοτομίας (2009) αλλά και του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη 2014 - 2020» (υποπρόγραμμα «Πολιτισμός»).

Ο κόσμος μας βασίζεται στη γνώση και στα επιτεύγματα του πολιτισμού μας. Στα έργα των ανθρώπων που φιλοτεχνούν την Ιστορία του. Οι πνευματικοί άνθρωποι, οι αληθινοί και ανήσυχοι δημιουργοί έχουν χρέος να υπερβούν την κρίση και τις συνέπειές της. Και να προχωρήσουν μπροστά. Η μεσαία τάξη πρέπει και μπορεί να συνεχίσει να καταναλώνει πολιτιστικά προϊόντα, διότι «Ο πολιτισμός δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αναγκαιότητα» (Γκάο Ξινγκγιάν, Το βουνό της ψυχής)

Το χρηματιστήριο της Τέχνης και του Πολιτισμού πρέπει και μπορεί να σταθεί απέναντι στο χρηματιστήριο των αγορών και τη δημοσιονομική λιτότητα. Ο Πολιτισμός χρειάζεται στήριξη και επενδύσεις με συνέργειες κρατικού και ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας των πολιτών. Η δημιουργία και οι πρωτότυπες ιδέες πρέπει και μπορούν να σταθούν απέναντι στην στασιμότητα, στη μετριότητα και τον ωχαδερφισμό. Η νέα γενιά είναι διαφορετική. Την εμπιστευόμαστε. Η παλαιότερη γενιά έχει την εμπειρία και τη γνώση της διαχρονίας και της συνέχειας. Το κάλλος και η δημιουργία πρέπει να νικήσουν την παρακμή.