Το λάθος του ΔΝΤ για την Ελλάδα δεν ήταν το πρώτο του λάθος

Το στέλεχος του ΔΝΤ και οικονομολόγος Olivier Blanchard, ο οποίος έκανε τη γνωστή δήλωση σχετικά με το «λάθος» που έγινε στην περίπτωση της Ελλάδας, έχει παραδεχτεί στο παρελθόν σε μια λιγότερο γνωστή δήλωση ένα άλλο λάθος που είχε κάνει σε παλαιότερες εκτιμήσεις του. Τότε οι εκτιμήσεις αφορούσαν τη Λετονία, μια χώρα που έχει επίσης μπει σε πρόγραμμα του Ταμείου. Είχε πει συγκεκριμένα σε ένα κείμενό του που αναρτήθηκε τον Ιούνιο στην ιστοσελίδα του ΔΝΤ: «Ενώ η μείωση της παραγωγής υπήρξε δραματική, η ανάκαμψη ήταν σχετικά πιο κοντά στον τύπο του σχήματος V σε σχέση με αυτό που περίμενα…». Ο όρος «V shaped recovery» περιγράφει μια απότομη πτώση, αλλά και γρήγορη άνοδο των βασικών οικονομικών μεγεθών (επειδή αυτή η μεταβολή θα φαινόταν σαν ένα V, αν αποτυπωνόταν σε διάγραμμα). Στην ουσία, δηλαδή, ο Blanchard μας λέει πως περίμενε οι Έλληνες να τα πάνε καλύτερα αλλά τα πήγαν χειρότερα, και οι Λετονοί να τα πάνε χειρότερα αλλά τελικά τα πήγαν καλύτερα.

Τι σημαίνει, όμως, «καλύτερα»; Η εκτίμηση της κατάστασης στη Λετονία είναι αμφιλεγόμενη, ειδικά εάν συγκριθεί με τη δική μας περίπτωση.

Κατ’ αρχήν, πολλοί αμφισβητούν τη δυνατότητα σύγκρισης. Ο ίδιος ο Blanchard στο κείμενό του είχε καταγράψει μία σειρά από διαφορές μεταξύ της Λετονίας και των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου, που έκαναν τις δύο περιπτώσεις μη συγκρίσιμες. Μεταξύ άλλων, αναφερόταν στην πολύ μικρή τεχνολογική ανάπτυξη της Λετονίας (ακόμα και σε σύγκριση με εμάς, θα προσέθετα) η οποία της έδινε πολλά περιθώρια για οικονομική ανάπτυξη κατά την πορεία της τεχνολογικής της σύγκλισης με άλλες χώρες∙ στο χαρακτήρα της ως μικρής, ανοικτής οικονομίας με εξαγωγικό προσανατολισμό (σε αντίθεση με εμάς, θα προσέθετα πάλι εγώ), ο οποίος φτάνει στο 50% του ΑΕΠ της και σε συνδυασμό με τη βελτίωσή της σε όρους ανταγωνιστικότητας, της έδωσε μια μεγάλη οικονομική ώθηση. Τέλος, το δημόσιο χρέος της χώρας ήταν αρκετά μικρότερο σε σχέση με εκείνο των χωρών του Νότου και αυτό άμβλυνε τις ανησυχίες των ξένων επενδυτών για την αθέτηση πληρωμής του εξωτερικού χρέους.

Μια άλλη βασική διαφορά είναι και το γεγονός ότι η Λετονία είχε δικό της εθνικό νόμισμα. Βέβαια, τα χαρακτηριστικά που δυνητικά θα προέκυπταν από αυτή τη διαφορά δεν έπαιξαν τόσο σημαντικό ρόλο, αφού τελικά δεν υιοθετήθηκε η λύση της υποτίμησης, αν και ο Blanchard ήταν ένας από εκείνους που στην αρχή πίστευαν ότι θα ήταν απαραίτητη – μια εκτίμηση που αργότερα παραδέχθηκε πως ήταν λανθασμένη (πολλά λάθη κάνεις τελικά Olivier…).

Θα προσέθετα όμως εδώ και κάποιους άλλους παράγοντες, οι οποίοι σπάνια αναφέρονται σε επίσημα κείμενα αυτού του τύπου, γιατί αφορούν ευαίσθητα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά ζητήματα. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι οργανισμοί όπως το ΔΝΤ δίνουν λιγότερη βαρύτητα σε τέτοια θέματα απ’ όσο θα έπρεπε. Είναι επίσης δεδομένο ότι πολλές φορές δεν μπορούν να αναφέρονται σε ανάλογα ζητήματα για λόγους πολιτικής ορθότητας. Δεν θα μπορούσε, για παράδειγμα, ο Blanchard να προσθέσει ότι η ασθενής παρουσία της κοινωνίας των πολιτών στη Λετονία, ύστερα από δεκαετίες αυταρχικής διακυβέρνησης, διευκολύνει την εφαρμογή ενός προγράμματος όπως αυτό, αφού τα κοινωνικά αντανακλαστικά είναι μειωμένα. Στην Ελλάδα, αντίθετα, όπου η κοινωνία δεν αποδέχεται την πολιτική της δημοσιονομικής προσαρμογής με τον τρόπο που εφαρμόζεται, οι αντιδράσεις υπάρχουν. Είναι όμως σπασμωδικές, εδώ εξαιτίας άλλων κοινωνικών συνθηκών που δεν ευνοούν την ορθολογική και συντεταγμένη έκφραση οποιασδήποτε κοινωνικής και συλλογικής δράσης σε φυσιολογικές συνθήκες νομιμότητας.

Και βέβαια, μια άλλη σημαντική διαφορά στην οποία πολύ δύσκολα θα γινόταν αναφορά σε ένα επίσημο κείμενο του ΔΝΤ, είναι η απόσταση που μας χωρίζει σε επίπεδο πολιτισμικής και πολιτικής έκφρασης. Σε ένα κείμενο που ανάρτησε το Bloomberg στις 3 Ιανουαρίου, αναφέρεται το εξής αδιανόητο (ευτυχώς αυτή τη φορά) για τα ελληνικά δεδομένα, περιστατικό: μετά και την αποπληρωμή μιας δόσης-μαμούθ της Λετονίας προς το ΔΝΤ και ενώ η χώρα οδεύει προς την εξόφληση, οι Λετονοί μείωσαν δραστικά από μόνοι τους το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα που στοχεύει στην ανακούφιση των πιο φτωχών, σε μια κίνηση κεκτημένης ταχύτητας στο δρόμο προς τη δημοσιονομική προσαρμογή. Το ΔΝΤ τους νουθέτησε, υποστηρίζοντας πως αυτή η κίνηση δεν προκύπτει από καμία δημοσιονομική αναγκαιότητα!

Η περίπτωση της Λετονίας δεν είναι αμφιλεγόμενη μόνο ως προς τη δυνατότητα εφαρμογής σε άλλες χώρες των δεδομένων που προέκυψαν εκεί, αλλά και ως προς την αποτελεσματικότητα του προγράμματος καθ’ αυτό. Αν και πολλά στελέχη του ΔΝΤ (μεταξύ αυτών και η Lagarde) έχουν περιγράψει το παράδειγμα της Λετονίας ως επιτυχημένο, άλλοι, όπως ο νομπελίστας οικονομολόγος Krugman, έχουν ασκήσει έντονη κριτική στο πρόγραμμα του ΔΝΤ στη χώρα της Βαλτικής. Ο ίδιος ο Blanchard, για τον οποίο τείνω να πιστέψω μετά από όλα αυτά ότι πάσχει από ενοχικά σύνδρομα και κυκλοθυμικές τάσεις, αναρωτήθηκε σε κάποιο σημείο του κειμένου του για τη Λετονία: «Πρόκειται για επιτυχία; Το οικονομικό και κοινωνικό κόστος της προσαρμογής υπήρξε σημαντικό. Η παραγωγή συρρικνώθηκε ως και 16% το 2009, και είναι ακόμα 15% κάτω από το σημείο που βρισκόταν το 2007. Η ανεργία αυξήθηκε σε ποσοστά άνω του 20% και ακόμα βρίσκεται στο 16% σήμερα, πολύ υψηλότερα από οποιαδήποτε λογική εκτίμηση βάσει ενός φυσικού ρυθμού εξέλιξης. Υπήρχε άλλος, λιγότερο επιβλαβής, τρόπος προσαρμογής, με ανανέωση του χρέους και βραδύτερη δημοσιονομική ρύθμιση; Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δε θα μάθουμε».

Όπως συχνά συμβαίνει σε ανάλογες περιπτώσεις, οι εκτιμήσεις διαφέρουν ανάλογα με τη σκοπιά από την οποία τις διατυπώνει κάποιος. Η θέαση από τη μια σκοπιά μας δείχνει ότι σύμφωνα με τις προβλέψεις του Υπουργείου Οικονομικών της Λετονίας, το ΑΕΠ της θα παρουσιάσει το 2013 μια ανάπτυξη της τάξης του 3,7%. Μας δείχνει επίσης ότι σε λίγο οι Λετονοί μάλλον θα αποπληρώσουν το χρέος τους και πιθανόν να απαλλαγούν έτσι από το ΔΝΤ.

Το κοίταγμα από την άλλη σκοπιά μάς δείχνει το τίμημα. 110.000 άνθρωποι πήραν το δρόμο της μετανάστευσης από το 2009, σε μια χώρα που αριθμεί μόλις 2.000.000 κατοίκους. Η ανεργία τριπλασιάστηκε, παρόλο που τελευταία παρουσιάζει κάποιες πτωτικές τάσεις. Πάνω από το 30% του πληθυσμού στερείται βασικά αγαθά (19% το 2008), τη στιγμή που η Λετονία έφτασε μετά την εφαρμογή του προγράμματος στην πρώτη θέση του δείκτη οικονομικών ανισοτήτων εντός της ΕΕ.

Οι Έλληνες σίγουρα δεν θα μπορούσαν να τα καταφέρουν όπως οι Λετονοί. Αυτό δείχνει κάτι για εμάς. Βάλαμε ένα στόχο και δεν τον προσεγγίσαμε, εν μέρει γιατί δεν είχε τη συναίνεση μεγάλου μέρους του πληθυσμού, εν μέρει γιατί δεν έχουμε τη δυνατότητα να λειτουργήσουμε με τη συνέπεια, τη διαφάνεια και την οργάνωση που λειτουργούν άλλοι λαοί. Ούτε καν στις αντιδράσεις μας ενάντια στο πρόγραμμα δεν καταφέραμε να δράσουμε συλλογικά και με αποτελεσματικότητα. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να το κρατήσουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας για την επόμενη φορά που θα βάλουμε κάποιον στόχο.

Το παράδειγμα της Λετονίας, όμως, δείχνει κάτι και για την επιμονή του ΔΝΤ σε πολιτικές που σαφώς επιδέχονται βελτίωση, αν μη τι άλλο. Είναι γνωστό ότι όποιος χρωστάει χρήματα θα πρέπει να υποκύπτει σε όρους που δεν του είναι πάντα αρεστοί, αλλά γίνεται σταδιακά φανερό ότι αυτοί οι όροι είναι και προϊόν συγκεκριμένων ιδεοληψιών που χαρακτηρίζουν τα ανώτερα κλιμάκια του ΔΝΤ. Ιδεοληψίες που παράγουν αντιφάσεις του τύπου «οι προβλέψεις μας κάνουν λόγο για ανάπτυξη του Χ%», «οι προβλέψεις μας ήταν λάθος», «σας σώσαμε από τη χρεοκοπία και την εξαθλίωση», «σας οδηγήσαμε σε υψηλή ανεργία, μετανάστευση και ανισότητες».

Η αντίφαση γίνεται φανερή από την ακόλουθη δήλωση, η οποία αναφέρθηκε σε σχέση με τη Λετονία: «Η ανισότητα είναι προφανώς ανεπιθύμητη από μόνη της. Αλλά φαίνεται επίσης, ειδικά για τις χώρες μέσου εισοδήματος, ότι υπάρχει μια σχέση μεταξύ ανισότητας και φτώχειας. Ειδικότερα, οι χώρες που έχουν περισσότερες ανισότητες τείνουν να αναπτύσσονται μακροπρόθεσμα πιο αργά από το μέσο όρο». Η αντίφαση έγκειται στο ότι θα περίμενε κανείς η δήλωση να προέρχεται από τον Λετονό Τσίπρα ή από τον γνωστό για τους αγώνες του ενάντια στις ανισότητες οικονομολόγο Amartya Sen, αλλά η αλήθεια είναι ότι προέρχεται από τον επικεφαλής του κλιμακίου που είχε εγκαταστήσει το Ταμείο στη Λετονία, κύριο Shekhar Aiyar.

Φοβάμαι μήπως γίνουμε τόσο επιτυχημένοι όσο οι Λετονοί. Να μας επικαλούνται ως επιτυχημένο παράδειγμα, την ώρα που εμείς δεν θα έχουμε ψωμάκι να φάμε.