Σχόλιο του Στράτη Στρατήγη για την αναζωογόνηση και τον εκσυγχρονισμό της ανθρωπιστικής παιδείας στην Μέση Εκπαίδευση
H πολιτική, η ιστοριογραφία, τα κοινωνικά ήθη και γενικότερα ο τρόπος διαβίωσης στον τόπο μας μοιάζει με το εκκρεμές, αλλά δεν ηρεμεί ποτέ στο μέσο. Άλλοτε πηγαίνουν δεξιά μέχρι τα άκρα και άλλοτε κατά την ίδιά φορά αριστερά. Από την τριακονταετή, μετά το τέλος του πολέμου το 1944 και τον εμφύλιο, δεξιά απαράδεκτη καταστολή κάθε αριστερής έκφρασης και του συνακόλουθου ανηλεούς διωγμού των εκπροσώπων της από τα δύο τότε αστικά κόμματα του δόγματος «τάξης και ασφάλεια», μέχρι την κορύφωσή της στην περίοδο της χούντας, μετακινήθηκε απότομα μετά το ’74 σε ακραίες αριστερές θέσεις και αναίσχυντη ανομία και ασυδοσία για άλλα 30 χρόνια μέχρι σήμερα.
Πρώτο θύμα της, ακόμα και επί των συντηρητικών κυβερνήσεων που προηγήθηκαν του ΠΑΣΟΚ το1981, υπήρξε η παιδεία μας και ιδιαίτερα η γλώσσα μας. Αξιόλογοι πολιτικοί άνδρες και των δύο αστικών κομμάτων, αν και αντίπαλοι της στρατιωτικής δικτατορίας, καταλαμβανόμενοι από αίσθημα ευθύνης για τα προηγηθέντα αλλά και για πολιτικούς λόγους, συνέπραξαν στην επιβολή νομοθετικών μέτρων που εισηγήθηκε η εν τω μεταξύ φανατισμένη από το διωγμό αριστερή διανόηση. Δέχθηκαν την αλλοίωση παιδείας και γλώσσας, με κορυφαία καταστρεπτική ενέργεια την κατάργηση της ανθρωπιστικής παιδείας, όπως την είχαμε στα γυμνάσιά μας εμείς οι παλαιότεροι, και την αφαίρεση του αρχαίου κειμένου των κλασικών μας από τα σχολικά βιβλία. Παρά τη ρήση, την ίδια εκείνη περίοδο, του Κωνστ. Καραμανλή «Ανήκομεν εις την Δύσιν», σταδιακά όχι μόνο απομακρυνθήκαμε άλλα στην ουσία πάψαμε να ανήκουμε. Δημιουργήθηκε σιγά σιγά μία ετερόκλητη μάζα νεοελλήνων χωρίς αυτογνωσία, που έχασε την υπερηφάνεια της και δέχθηκε άκριτα την συνωμοσιολογία εις βάρους του έθνους μας, πέφτοντας θύμα των διαφόρων ευκαιριακών από τότε δημαγωγών της.
Και εξηγούμαι.
Είχα, όταν το 1951, 18 ετών, πήγα να σπουδάσω νομικά στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας στη γερμανόφωνη Ελβετία, τη μεγάλη τύχη να διδάσκει εκεί φιλοσοφία, αυτοεξόριστος από τη ναζιστική Γερμανία, ο Karl Jaspers. Τον εγνώρισα προσωπικά και παρακολουθούσα τακτικά και τα μαθήματα που παρέδιδε σε φοιτητές άλλων σχολών. Με είχε συμπαθήσει επειδή ήμουν ο μόνος τότε Έλληνας ακροατής, ήξερα καλά αρχαία ελληνικά και το ιστορικό φορτίο εμάς των νέων εκείνης της εποχής ήταν η εποποιία του 1940 και η νίκη μας κατά της ένοπλης κομμουνιστικής επιβουλής.
Ο Jaspers το 1931, καθηγητής ακόμη τότε στη Χαϊδελβέργη, είχε γράψει το περίφημο «Die geistige Situation der Zeit» (Η πνευματική κατάσταση της εποχής), βιβλίο που του κόστισε και την εχθρότητα του επερχόμενου ναζισμού. Στις σελ. 114-5 στην επανέκδοση του 1953, έγραφε στο κεφάλαιο ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ (σε δική μου ελεύθερη μετάφραση/απόδοση):
Η παιδεία στη Δύση για ευρύτατα στρώματα, όχι για την μάζα, πέτυχε αποκλειστικά στο δρόμο της Ανθρωπιστικής (Humanismus), ενώ για μεμονωμένους άλλους υπήρχαν και άλλοι δρόμοι. Όποιος στη νεότητά του μάθαινε αρχαία ελληνικά και λατινικά και διάβαζε τους αρχαίους ποιητές, φιλοσόφους, ιστορικούς, την Αγία Γραφή και λίγους από τους μεγάλους ποιητές του δικού του έθνους, όποιος κατόρθωνε να ενδιατρίψει στα μαθηματικά, γέμιζε από έναν κόσμο που του έδινε την αναφαίρετη πλέον δυνατότητα να καταλαβαίνει την αέναη κινητικότητα των πραγμάτων και με την πνευματική περιέργεια του να έχει πρόσβαση στην αντίληψη όλων των άλλων. Αλλά αυτή η παιδεία είναι, μέσω της πραγματώσεώς της, συγχρόνως και μία επιλογή. Δεν καταλαβαίνουν όλοι περί τίνος πρόκειται, πολλοί αποτυγχάνουν και την έχουν προσλάβει μόνο επιφανειακά. Δεν αρκεί η ειδική επίδοση σε γλώσσες ή στη μαθηματική σκέψη είτε για πραγματολογικά στοιχεία (Realien) αλλά η ετοιμότητα να καταληφθεί πνευματικά απ’ την παιδεία αυτή εις βάθος. Η ανθρωπιστική παιδεία είναι εν τέλει αυτή του καθ’ ενός μας, ο οποίος την επιλέγει με το Είναι του για την Εξέλιξή (Werden) του. Μόνο αυτή η παιδεία έχει, εκ του λόγου αυτού, τη θαυμάσια ιδιαιτερότητα, ακόμα και κακοί δάσκαλοι να μπορούν να πετύχουν ένα αποτέλεσμα. Όποιος, ως μαθητής, διαβάζει την «Αντιγόνη» και λόγω της διδασκαλίας της γραμματικής και της σύνταξης, δυσφορεί με την διδασκαλία, είναι παρά ταύτα δυνατό να ενθουσιασθεί, γιατί θα έχει το αρχαίο κείμενο μπροστά του.
Διερωτώμεθα γιατί αυτός ο μοναδικός δρόμος έχει αυτό το πλεονέκτημα και η απάντηση μπορεί να δοθεί μόνο ιστορικά και χωρίς οποιαδήποτε λογικά εξηγήσιμη σκοπιμότητα (einleuchtende Zweckhaftigkeit). Η αρχαιότητα θεμελίωσε στην πράξη, αυτό που εμάς στη Δύση μας κάνει να μπορούμε να γίνουμε Άνθρωποι. Στην Ελλάδα θεμελιώθηκε και έγινε αντιληπτή για πρώτη φορά η εκπαιδευτική ιδέα, η οποία για κάθε έναν που την καταλαβαίνει, ισχύει από τότε. Κάθε μεγάλη αλλαγή της ανθρώπινης ύπαρξης στη Δύση έγινε λόγω μιας νέας επαφής και αντιπαράθεσης με την αρχαιότητα και όπου ξεχάστηκε επικράτησε η βαρβαρότητα. Ό,τι κλυδωνίζεται, ό,τι αποσπάται από τη βάση του, όπως εμείς, οφείλεται στην απώλεια της αρχαιότητας. Το δικό μας αν και συνεχώς εναλλασσόμενο θεμέλιο (verwandelter Grund ) είναι η αρχαιότητα. Είμαστε δυτικοί κατά το μέτρο που ανήκουμε κάθε φορά σε ένα έθνος που, κατά τον δικό του ιδιαίτερό τρόπο, ενσωμάτωσε την αρχαιότητα. Η παιδεία αυτή είναι σήμερα, λόγω της θέλησης των μαζών στην καλύτερη περίπτωση, μόνο επιτρεπτή. Ο αριθμός των ανθρώπων για τους οποίους έχει κάποια σημασία γίνεται όλο και μικρότερος. (Οι υπογραμμίσεις δικές μου)
Αυτά εγώ τα άκουσα να λέγονται από τον Jaspers με τα αυτιά μου σε γεμάτα αμφιθέατρα και μπορείτε να φαντασθείτε την υπερηφάνεια και το αίσθημα αυτογνωσίας που είχα ανήκοντας σε έναν κοσμοϊστορικό λαό και που με έκανε να συμπεριφέρομαι αναλόγως.
Αυτή την ανθρωπιστική παιδεία που, όπως διαπιστώνει ο ίδιος ο Jaspers είχε αρχίσει να κινδυνεύει από το 1931, την είχαμε ακόμη στα Γυμνάσιά μας μέχρι και τη δεκαετία του ’70. Την καταργήσαμε εμείς οι ίδιοι με νόμους των Εκπαιδευτικών Μεταρρυθμίσεων των αριστερών μας φωστήρων από τη Μεταπολίτευση και μετά. Η χειρότερη επέμβαση, πραγματικός ακρωτηριασμός, έγινε στη γλώσσα μας το 1977 με την νομοθετική επιβολή της Δημοτικής και της Γραμματικής Τριανταφυλλίδη. Οι οιμωγές των μη φανατικών καθηγητών και δασκάλων δεν εισακούσθηκαν. Οργισμένος ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος από την Ακαδημία Αθηνών, ο οποίος από το 1930, μαζύ με τους Κ. Τσάτσο και Π. Κανελλόπουλο, έγραφαν και δίδασκαν στη δημοτική, φώναζε:«Η γλώσσα καλλιεργείται και δεν νομοθετείται». Και ο Οδυσσέας Ελύτης «Κανένας Ηρώδης δεν θα τολμούσε να διατάξει τέτοια γενοκτονία, όπως αυτή του τελικού -Ν-, εκτός κι αν του ’λειπε η οπτική του ήχου».
Στη γλώσσα το κακό έγινε και δεν αντιστρέφεται. Οποιαδήποτε νέα νομοθετική παρέμβαση θα ήταν εξ ίσου απαράδεκτη με αυτήν του 1977. Αυτό που μπορεί να γίνει είναι η αναζωογόνηση και ο εκσυγχρονισμός της ανθρωπιστικής παιδείας στην Μέση Εκπαίδευση, ώστε η νέα γενεά να ξαναέρθει σε επαφή, όπως λέει ο Jaspers, με την αρχαιότητα και κυρίως με την πιο παλιά και πιο πλούσια σε λέξεις και νοήματα γλώσσα του κόσμου.
18°
