Η Ευρώπη του Ζαχάρωφ και Εμείς

Στο σημερινό φύλλο της A.V. ολοκληρώνεται μια ενότητα που τη συνθέτουν δέκα κείμενα (το δέκατο δημοσιεύεται στις διπλανές στήλες). Ποιος είναι ο συνδετικός  τους κρίκος; Το Βραβείο Ζαχάρωφ. Και πιο συγκεκριμένα: η πολιτική και η ηθική διάστασή του που προσπάθησα να την αναδείξω μέσα από τις συγκλονιστικές ιστορίες μιας σειράς προσωπικοτήτων βραβευμένων με αυτό.

Το Βραβείο Ζαχάρωφ το απονέμει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Κάθε χρόνο. Από το 1988. Με αυτό τιμά άτομα ή και οργανώσεις που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελευθερία της έκφρασης σε συνθήκες εξαιρετικά ακραίες έως οριακές. Με υψηλό, πολύ υψηλό, προσωπικό κόστος.

Αντρέι Ζαχάρωφ (1921-1989). Ο επιφανής Ρώσος πυρηνικός φυσικός που συγκρούστηκε με το σοβιετικό ολοκληρωτικό καθεστώς, υπέστη ένα σωρό διώξεις, αλλά δεν ταλαντεύτηκε στιγμή. Εμβληματική μορφή του αγώνα για πολιτικές ελευθερίες στην τότε Σοβιετική Ένωση. Προς τιμήν του το  βραβείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου φέρει το όνομά του.

Παρακολουθώ το Βραβείο Ζαχάρωφ αρκετά χρόνια. Με σταθερό ενδιαφέρον. Οι  αξίες του –τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ελευθερία της έκφρασης– αποτελούν το θεμέλιο του πολιτισμένου και δημοκρατικού κόσμου, εάν και εφόσον θέλει να είναι πολιτισμένος και δημοκρατικός. Θα προσθέσω ότι αυτές είναι, επίσης, θεμελιώδεις αξίες της Ευρώπης, εάν και εφόσον θέλει όχι μόνο να λέγεται αλλά να είναι Ευρώπη.

Μια παρατήρηση. Το Βραβείο Ζαχάρωφ, αν και είναι ένα βραβείο που βάζει τα  ανθρώπινα δικαιώματα στο κέντρο του δεν έχει ακόμη την αποδοχή και την αναγνώριση που θα έπρεπε. Αυτό ισχύει ιδίως στη χώρα μας· προσωπικά, δεν μου κάνει εντύπωση.

Στην Ελλάδα ανθεί η επιλεκτική ευαισθησία ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα. Διπλά στάνταρ. Υπάρχουν καλά και κακά θύματα. Υπάρχουν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων τις οποίες καταδικάζουμε με οργή και άλλες –φρικαλέες μάλιστα– για τις οποίες δεν ψελλίζουμε  λέξη. Πώς  έτσι; 

Μια ιδεοληψία: αυτή είναι, κατά τη γνώμη μου, η κύρια αιτία. Στην Ελλάδα είναι διάχυτη μια ιδεοληψία –αριστερή, αλλά όχι μόνον– βαθιά αντιευρωπαϊκή και αντιδυτική. Εάν, λοιπόν, τα ανθρώπινα δικαιώματα  παραβιαστούν σε  μια  χώρα  που «κολλάει» με τα στερεότυπα αυτής της ιδεοληψίας, τότε υψώνουμε λάβαρα  διαμαρτυρίας.  Εάν, όχι,  κάνουμε τα στραβά μάτια.

Όταν το καθεστώς Πούτιν δολοφονεί –πολιτικούς αντιπάλους ή δημοσιογράφους–  δεν πολυσκοτιζόμαστε. Ομοίως δεν μας ενόχλησε η σφαγή των Βοσνίων από τον Μιλόσεβιτς. Παρομοίως δεν στηλιτεύουμε την καταστολή των πιο θεμελιωδών ελευθεριών σε χώρες όπως η Κούβα και όποιες άλλες προοδευτικές δικτατορίες.  

Όταν όμως γίνεται η παραμικρή παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Δύση –κατά προτίμηση στις  ΗΠΑ– τότε περισσεύουν οι καταγγελίες και οι διαδηλώσεις.

Το Βραβείο Ζαχάρωφ, όμως, δεν αντιμετωπίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα με επιλεκτική ευαισθησία. Γιʼ αυτό δεν είναι πολύ του γούστου μας. Αυτή είναι η  μαύρη  αλήθεια. 

Μια φράση του Αντρέι Ζαχάρωφ για τον επίλογο. Την χρησιμοποιούσε συχνά.  Φράση  μαύρης  αισιοδοξίας: «Ούτε η νίκη διαρκεί για πάντα στη ζωή, αλλά ούτε και η ήττα».

O κ. Λεωνίδας Αντωνακόπουλος, επικεφαλής του Γραφείου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα, παραθέτει ορισμένες παρατηρήσεις και σκέψεις για το Βραβείο  Ζαχάρωφ και τη σημασία του.  

«Το Βραβείο Ζαχάρωφ επιβραβεύει εκείνους που αγωνίζονται για την προάσπιση της  ελευθερίας της σκέψης και της έκφρασης σε συνθήκες όχι απλώς αντίξοες αλλά  αδιανότητες για τα δικά μας ευρωπαϊκά δεδομένα· αυτό καλό θα ήταν να μη το ξεχνάμε. 

»Το Βραβείο απονέμεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάθε χρόνο και αποτελεί  την πιο υψηλή διάκριση στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Πρώτη φορά απενεμήθη το 1988, από κοινού στον Νέλσον Μαντέλα και στον σοβιετικό αντιφρονούντα Ανατόλι Μαρτσένκο (μετά θάνατον). Με το Βραβείο Ζαχάρωφ υπογραμμίζεται ακριβώς η προσήλωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με αιχμή την ελευθερία της σκέψης και της έκφρασης.

»Θα σημειώσω ότι  η ελευθερία της  σκέψης και της  έκφρασης –εκτός από κορυφαίο πολιτικό και ηθικό ζήτημα– είναι στο κέντρο της άσκησης της αντιπροσωπευτικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Δηλαδή στο κέντρο του ευρωπαϊκού δυτικού  προτύπου  κοινωνίας. 

»Στην Ελλάδα, το Βραβείο Ζαχάρωφ κατά τη γνώμη μου δεν έχει βρει ακόμη τη θέση  που του αξίζει. Τα τελευταία χρόνια, πάντως, είναι πιο αναγνωρίσιμο από ό,τι ήταν  παλαιότερα.

»Τέλος θέλω να τονίσω το εξής: τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπου και αν  παραβιάζονται,  μας  αφορούν  εξίσου».

Τα 10 κείμενα της ενότητας ήταν για τους: 

Αντρέι Ζαχάρωφ

Εφημερίδα “Oslobodjenje” (Βρ. Ζαχάρωφ 1993) 

Αλί Φερζάτ (Βρ. Ζαχάρωφ 2011) 

Χάουα Ιμπραΐμ ( Βρ. Ζαχάρωφ 2005) 

Ρωσική Οργάνωση “Memorial” (Βρ. Ζαχάρωφ 2009)

Βέι Ζινγκσένγκ (Βρ. Ζαχάρωφ 1996) 

Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ (Βρ. Ζαχάρωφ  1989)

Γκιγιέρμο Φαρίνιας (Βρ. Ζαχάρωφ 2010)  

Τασλίμα Νασρίν (Βρ. Ζαχάρωφ 1994) 

Νάντια Μουράντ και Λαμίγια Aτζί Μπασάρ (Βρ. Ζαχάρωφ 2016)