Ο λαϊκισμός του αντιλαϊκισμού

Έχουν ειπωθεί και γραφτεί πολλά για τον λαϊκισμό και πάντα κάτι λείπει. Η δύναμή του έγινε πολύ μεγάλη στα χρόνια της κρίσης, μέχρι που αναπτύχθηκε και η θεωρία ότι δεν υπάρχει πια η διαχωριστική γραμμή Δεξιάς/Αριστεράς, παρά μόνο λαϊκισμού / εκσυγχρονισμού-μεταρρυθμισμού. Τελικά, στη χώρα μας, η καταγγελία του λαϊκισμού έγινε μόδα και από τότε που αποκτήσαμε κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ πολιτικοί του αντίπαλοι απολαμβάνουν να εμφανίζονται ως αντιλαϊκιστές που υπόσχονται την απαλλαγή της χώρας από τον εθνικολαϊκισμό, δηλαδή προτάσσουν έναν εχθρό και μια απλοϊκή σκέψη ενώ καταγγέλλουν την κατασκευή εχθρών και την υπόσχεση απλοϊκών λύσεων ως συστατικά του λαϊκισμού. Αντιφατικό; Δεν είναι το μόνο. Ένας λόγος που ο λαϊκισμός αποδεικνύεται τόσο ισχυρός σε μια εποχή αβεβαιότητας, επιδείνωσης των συνθηκών ζωής για τους περισσότερους και μεγάλων ματαιώσεων, είναι ότι οι πολέμιοί του λαϊκίζουν και επομένως γίνονται εκ προοιμίου αναξιόπιστοι. Άλλος λόγος είναι ότι δεν μάχονται μόνο τον λαϊκισμό αλλά και τη λαϊκότητα, εχθρεύονται τους κάτω ως ανόητους, αμόρφωτους και επιρρεπείς στο trash, ενώ δεν καταλαβαίνουν γιατί κάποιος που φτωχαίνει δεν δέχεται ότι πρέπει να φτωχύνει κι άλλο, για το καλό του, αφού χάρη στη δημοσιονομική πειθαρχία μπορεί τα παιδιά του να ζήσουν καλύτερα, και αν όχι τα παιδιά του, τότε τα εγγόνια του. 

Επαγγελματίες αντιλαϊκιστές μιλούν με πάθος υπέρ των μεταρρυθμίσεων χωρίς να εξηγούν αν οι απολύσεις των καθαριστριών, των δημοτικών αστυνομικών και των σχολικών φυλάκων εντάσσονταν στη μεταρρυθμιστική προσπάθεια για τον εξορθολογισμό του κράτους. Αποδίδουν στην ελληνική ιδιοτυπία (ο Διαφωτισμός που δεν πέρασε από τη χώρα μας, η οθωμανική παράδοση κοκ) τον εθισμό στο ψέμα και την επιβράβευση της δημαγωγίας, αλλά δεν συνδέουν τα εδώ με το Brexit και τη νίκη Τραμπ γιατί ο λαϊκισμός των άλλων είναι αλλιώς. Με τον ίδιο τρόπο, μοιρολογούν για την κακή παιδεία μας χωρίς να εξηγούν γιατί η Φινλανδία με το τέλειο εκπαιδευτικό σύστημα παράγει «Αληθινούς Φινλανδούς», τι έπαθαν οι καλλιεργημένοι Γάλλοι ώστε να στρέφονται μαζικά στη Μ. Λεπέν, γιατί περίπου οι μισοί Αυστριακοί ψήφισαν τον ακροδεξιό υποψήφιο πρόεδρο. 

Κατά το αφήγημα του φανατικού αντιλαϊκισμού, από τη δική μας χώρα ξεκίνησε η άνοδος του λαϊκισμού στην εξουσία και από εδώ θα αρχίσει το τέλος του όταν απαλλαγούμε από την κυβέρνηση Τσίπρα. Γιατί ο πρόεδρος της ΝΔ μπορεί να συναντήθηκε στο γραφείο του με τον Αντώνη Ρέμο και να περιμένει τον Σάκη Ρουβά αλλά μας προτείνει μια «συμφωνία αλήθειας» και δεν υπόσχεται παρά τη μείωση κατά 30% του ΕΝΦΙΑ, όχι −προς Θεού που θα έλεγαν και οι επίδοξοι υπουργοί του− την πλήρη κατάργησή του. 

Το μεγαλύτερο ίσως λάθος των αντιλαϊκιστών, και ο πιο βαθύς λόγος αντοχής του λαϊκισμού, είναι ότι δυσκολεύονται πολύ και απροκάλυπτα να στραφούν εναντίον των ελίτ, ενώ καταδικάζουν τους αντισυστημικούς ως βλάκες αφού δεν βλέπουν, οι κρετίνοι, ότι οι ίδιοι θα είναι τα μεγαλύτερα θύματα της επιτυχίας τους, όπως συνέβη με το δημοψήφισμα, όταν το ΟΧΙ κέρδισε και μετά έχασε γιατί έγινε ΝΑΙ. 

Με τέτοια επιχειρήματα −κοίτα τι χειρότερο θα πάθεις αν συνεχίσεις να φωνάζεις− αποφεύγουν κάθε ουσιαστική κριτική στους πάνω γιατί, όπως λένε, η στοχοποίηση της πλουτοκρατίας και της ολιγαρχίας είναι άλλοθι για τη μη ανάληψη της συλλογικής ευθύνης, αφού όλοι μαζί τα φάγαμε, και ας ντρέπονται να επικαλεστούν τον Πάγκαλο που έκανε καριέρα με το ΠΑΣΟΚ αλλά στηρίζει τη ΝΔ, αφού ο λαϊκισμός είναι ο εχθρός και δεν έχουν σημασία τα ιδεολογικά και τα αξιακά, αλλά μόνο ποιος μπορεί να νικήσει και νικώντας να πάρει στα χέρια του την κατάσταση, με τον παλιό τρόπο, αυτόν που ξέρουμε και στον οποίο οφείλει ο Α. Τσίπρας τις εκλογικές του νίκες. 

Γιατί αν δεν είχε αυτούς τους αντιπάλους μπορεί να μην έκλεινε σε λίγες μέρες δύο χρόνια στην πρωθυπουργία. Με αυτή την έννοια, χρωστάει περισσότερα στον αντιλαϊκισμό παρά στον λαϊκισμό. 

*Σκέψεις με αφορμή την ενδιαφέρουσα παρουσίαση του σημαντικότερου ίσως ελληνικού βιβλίου για τον λαϊκισμό στο οποίο συναντώνται η ψυχανάλυση με τη φιλοσοφία, τις κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες, την τέχνη και την εκκλησία. Πρόκειται για έναν συλλογικό τόμο, “Ο πειρασμός του λαϊκισμού & οι περιπέτειες του λόγου” (εκδόσεις ΑΡΜΟΣ), τον οποίο έχει επιμεληθεί ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Ι. Βαρτζόπουλος και στον οποίο γράφουν εκτός από τον ίδιο (Η οντολογία του λαϊκισμού - ο λαϊκισμός ως περιπέτεια του λόγου) οι: Θ. Βερέμης (Ελληνικός λαϊκισμός), Β. Γεωργιάδου (Συναισθηματική ένταση και ματαίωση - Προϋποθέσεις για την άνοδο του λαϊκισμού), Ν. Δεμερτζής (Η θυμική παράμετρος στην ανάλυση του λαϊκισμού), Ν. Δήμου (Η παγίδα του λαϊκισμού), Α. Πανταζόπουλος (Εθνικιστικός λαϊκισμός), π. Χαρ. Παπαδόπουλος (Θρησκευτικός λαϊκισμός και ατομική ευθύνη), Στ. Ράμφος (Ψυχογραφία του λαϊκισμού), Στ. Στυλιανίδης (Αυτονομία του υποκειμένου και λαϊκισμός), Σ. Τριανταφύλλου (Σημειώσεις περί αμερικανικού λαϊκισμού).

Οπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο, "ο λαϊκισμός ως ενδημικό φαινόμενο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής παροξύνεται σε περιόδους κρίσης και επηρεάζει τις εξελίξεις. Αφορά το άτομο, την κοινωνία και τη σχέση τους με έναν τρόπο που αναδεικνύει τη φύση και το περιεχόμενο των δεσμών του ατόμου με τις συλλογικές του εκφράσεις. Τα όρια και οι δυνατότητες αντιμετώπισης των διαβρωτικών επιδράσεων το λαϊκισμού είναι αντικείμενο συζήτησης στο βιβλίο αυτό". 

Έχοντας ως οδηγό την ψυχαναλυτική έννοια της σαγήνης, αναζητείται η σύγκλιση με τις άλλες κατευθύνσεις της επιστήμης για την κατανόηση του φαινομένου.

Αυτή η συλλογή κειμένων, κατά τον Ι. Βαρτζόπουλο, "αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως μέρος της προσπάθειας να μην επιτρέψει την έλλογη προσέγγιση να συνθλιβεί υπό την εξουθενωτική πίεση των συνθηκών που ζούμε και να δώσει τη δυνατότητα στις ιδέες να αποσαφηνιστούν και να δοκιμαστούν στο πεδίο της πολιτικής αντιπαράθεσης. Ο λαϊκισμός είναι ευθέως εχθρός μιας τέτοιας προσπάθειας. Συσκοτίζει τη σκέψη, κολακεύει, απαλλάσσει από ευθύνες, διακηρύσσει την εύκολη λύση που συνήθως προέρχεται από την εξολόθρευση του εσωτερικού και εξωτερικού εχθρού, χωρίς  να συμπεριλαμβάνει την αυτοκριτική και την αναγκαία αλλαγή αυτού που εκφράζει τις απόψεις. Θωπεύει τους εύκολους τιμητές και τις θαυματουργές λύσεις"...