Ποιος κρύβεται πίσω από το δάχτυλό του;

Tην Τετάρτη, 11 Ιανουαρίου, έγινε η δεύτερη δίκη για την έκδοση των οκτώ Τούρκων αξιωματικών στο Ποινικό Τμήμα του Άρειου Πάγου.

Εκδικάστηκε η περίπτωση δυο ακόμη αξιωματικών, από τους Οκτώ. Η σύνθεση του δικαστηρίου ήταν, όπως είναι φυσικό, διαφορετική από της πρώτης μέρας αν και ο πρόεδρος ήταν ο ίδιος, πράγμα που με παραξένεψε κάπως γιατί απ' όσο ξέρω δεν συνηθίζεται. Για τους τελευταίους τέσσερις από τους οκτώ η δίκη θα γίνει την Παρασκευή.

Δύο από τους μάρτυρες ήταν οι ίδιοι με της πρώτης μέρας, ο Ναύαρχος ε.α. του Πολεμικού Ναυτικού Στέλιος Φενέκος, που εξήγησε γιατί οι Οκτώ εκζητούμενοι, βάσει της δικογραφίας και των στοιχείων, αποκλείεται να συμμετείχαν σε πραξικοπηματική ενέργεια. Επίσης ο Παναγιώτης Περάκης, μέλος του ΔΣ του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών και πρόεδρος της επιτροπής «Πρόσβαση στη Δικαιοσύνη» της Ένωσης Δικηγορικών Συλλόγων της Ευρώπης, που έδωσε δραματικά στοιχεία για τη διάλυση του κράτους δικαίου στην Τουρκία, για τους διωγμούς δικηγόρων, τις συλλήψεις χιλιάδων δικαστών και τις εκτενείς αναφορές διεθνών οργανισμών για βασανιστήρια.

Καινούργιος μάρτυρας ήταν ο καθηγητής της νομικής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Παύλος Ελευθεριάδης, που έφερε πολλά νέα στοιχεία για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία, και πρόσθεσε το γεγονός ότι βάσει των αναφορών του ΟΗΕ, αλλά και άλλων οργανισμών, τα βασανιστήρια στην Τουρκία ήταν εκτεταμένη πρακτική ήδη πριν την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου. Μετά, απλώς, η κατάσταση έγινε πολύ χειρότερη. Σημαντική βρήκα τη στιγμή που μέλος του δικαστηρίου ρώτησε τον κ. Ελευθεριάδη γιατί χαρακτηρίζει τις συμπεριφορές του καθεστώτος Ερντογάν ως αυθαίρετες αφού είναι «μια δημοκρατική κυβέρνηση που εξελέγη από το λαό». Ο κ. Ελευθεριάδης είπε ότι το αν μια κυβέρνηση είναι δημοκρατική δεν το καθορίζει απλά και μόνο το αν εξελέγη, αλλά και το πώς διαχειρίζεται την εξουσία, το αν σέβεται το κράτος δικαίου και τηρεί τους νόμους και το Σύνταγμα. Τίποτε από όλα αυτά δεν ισχύει σήμερα για το καθεστώς Ερντογάν, προσέθεσε. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε, και ο Αδόλφος Χίτλερ με εκλογές ήρθε στην εξουσία − και δεν νομίζω να τον πρότεινε κανείς ως παράδειγμα αρχηγού δημοκρατικού κράτους.

Η κορύφωση της διαδικασίας βέβαια ήταν η αγόρευση του εισαγγελέα, κ. Χαράλαμπου Βουρλιώτη, που περιλάμβανε και την πρότασή του. Ο κ. Βουρλιώτης είναι ένας από τους νεότερους εισαγγελείς του Αρείου Πάγου, ευρύτερα γνωστός στο κοινό καθώς είναι ο άνθρωπος που έκανε την έρευνα και συνέταξε το πόρισμα για τη Χρυσή Αυγή, βάσει του οποίου παραπέμφθηκε σε δίκη ως εγκληματική οργάνωση. Άρα, και μόνο από αυτό, δε θα μπορούσε κανείς να πει ότι τον χαρακτηρίζουν φιλοδικτατορικές ή φιλοαυταρχικές τάσεις − και αυτή η παρέκβαση είναι αναγκαία, καθώς τις τελευταίες μέρες έχει αρχίσει μια σκοτεινή και, κατά τη γνώμη μου, ύποπτη ως προς τα κίνητρά της φημολογία, βάσει της οποίας όλοι όσοι υποστηρίζουμε τη μη-έκδοση των Οκτώ κινούμαστε από συμπάθεια προς χούντες και πραξικοπηματίες. Η ειρωνεία είναι ότι αυτή η φημολογία κινείται ακριβώς από έντυπα και ιστοσελίδες με ξεκάθαρες συμπάθειες στις απολυταρχικές ιδέες και στα αυταρχικά καθεστώτα, συμπάθειες σε χούντες, χουντικούς και πραξικοπηματίες. (Παρεμπιπτόντως, όποιος από αυτούς που διακινούν αυτή τη φημολογία το θέλει, ας με καλέσει ονομαστικά σε δημόσιο διάλογο −μέχρι τώρα οι επιθέσεις εναντίον μου με φωτογραφίζουν μεν, δε με ονομάζουν δε− να συζητήσουμε τι έκανε εκείνος και τι έκανα εγώ στα χρόνια της Χούντας.)

Ο κ. Βουρλιώτης, όπως και η κα. Θεοδώρου στην πρώτη μέρα της δίκης, αποδόμησε την έφεση του εισαγγελέα εφετών κατά της απόφασης μη-έκδοσης κάποιων από τους Οκτώ και στήριξε την έφεση των υπολοίπων, που το Εφετείο είχε ζητήσει να εκδοθούν. Σωστά από νομικής πλευράς, δεν έμεινε στην ουσία της κατηγορίας εναντίον των Οκτώ από την Τουρκία −δηλαδή το αν και κατά πόσο ήταν μπλεγμένοι στο πραξικόπημα− καθώς αυτό δεν είναι το θέμα που πρέπει να απασχολήσει τον Άρειο Πάγο κρίνοντας την περίπτωσή τους. (Παρ' όλα αυτά, ανέφερε συνοπτικά ότι οι σχετικές κατηγορίες είναι αστήρικτες.) Βασικά ο κ. Βουρλιώτης έμεινε, όπως έπρεπε, στο «κύριο ζήτημα της δίκης», όπως το χαρακτήρισε: «Αν υπάρχουν οι εγγυήσεις ότι οι Οκτώ θα έχουν στην Τουρκία δίκαια δίκη, αν υπάρχουν οι εγγυήσεις ότι θα σεβαστούν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους, ότι θα έχουν επαφή με τους δικηγόρους τους, ότι θα έχουν ανθρώπινη μεταχείριση στην κράτησή τους και, κυρίως, ότι δε θα βασανιστούν».

Έκανε στην εισήγησή του πληθώρα αναφορών στο υλικό που παρουσιάστηκε στη δίκη, είτε από τους μάρτυρες είτε από τα προσκομιζόμενα από την υπεράσπιση έγγραφα και το οπτικοακουστικό υλικό, για τα όσα συμβαίνουν στην Τουρκία στον τομέα της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μα κάποια στιγμή, με έναν αυθορμητισμό που μου άρεσε, καθώς έφερε μια απλή, ανθρώπινη αντίδραση μέσα στο επίσημο και βαρύ κλίμα της τελετουργίας μιας δίκης στον Άρειο Πάγο, ενώ ανέπτυσσε περίτεχνα επιχειρήματα και διάβαζε στοιχεία, ο κ. Βουρλιώτης έριξε κάτω τα χαρτιά του και είπε κάτι σαν (το αναπαράγω από μνήμης): «Μα τώρα τι συζητάμε; Είναι δυνατόν; Τι, κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας και αναρωτιόμαστε αν συμβαίνει κάτι περίεργο στην Τουρκία και έχουμε ανάγκη τα έγγραφα της δικογραφίας για να πεισθούμε; Πιστεύει κανείς μας ότι δεν υπάρχει πιθανότητα, μικρή ή μεγάλη −που εγώ μάλιστα τη θεωρώ βεβαιότητα− ότι αυτοί οι άνθρωποι, αν τους στείλουμε πίσω, θα βασανιστούν;».

Ήταν μια απλή κουβέντα και ανθρώπινη, που όμως έβαλε όλη τη συζήτηση ξαφνικά σε άλλη βάση. Τολμώ να πω στη φυσική της βάση. Έσπασε τον καθωσπρεπισμό του δημόσιου λόγου, τα διπλά στάνταρ, την υποκρισία του να μιλάμε από τη μια για την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και από την άλλη για τα διπλωματικά συμφέροντα της χώρας, σαν τα δυο να χωρίζονται από ένα υψηλό, αδιαπέραστο τείχος. Όλοι το γνωρίζουμε ότι αυτό το τείχος δεν υπάρχει στην πραγματικότητα. Υποκρίνονται κάποιοι −για να βολεύουν τις συνειδήσεις τους− ότι δεν ξέρουν τι ακριβώς γίνεται στην Τουρκία, μιλώντας για τους Οκτώ, και αυτή η υποκρισία τούς κάνει να πιστεύουν −αυτό θέλουν να πιστεύουν, σωστότερα− ότι όλα στην Τουρκία βαίνουν καλώς, ότι μιας και κατεστάλη το πραξικόπημα, τώρα βασιλεύει η δημοκρατία. Δημιουργούν ένα στεγανό ανάμεσα στους εαυτούς τους και στην πραγματικότητα, ένα στεγανό που βολεύει.

Η απλότητα της έκφρασης του εισαγγελέα του κ. Βουρλιώτη περί κρυψίματος πίσω από το δάχτυλό μας έφερε με τον καλύτερο τρόπο την υποκρισία στο φως. Και βέβαια έφερε στο προσκήνιο το κύριο θέμα αυτής της υπόθεσης, που έχει καθοριστική συμβολική σημασία για την Ελλάδα. (Πάνω από όλα, βέβαια, έχει ανθρώπινη σημασία: στο επίκεντρό της είναι οκτώ ψυχές, οκτώ ικέτες στην πατρίδα μας, που πρέπει να σώσουμε.) Μα κι η συμβολική σημασία για την Ελλάδα είναι τεράστια: Η υπόθεση των Οκτώ είναι μια υπόθεση όπου θα δείξουμε ουσιαστικά αν είμαστε μια κανονική ευρωπαϊκή χώρα, αν έχουμε πίστη στις αρχές της δημοκρατίας και αν μπορούμε να τις εφαρμόζουμε. Γιατί αν δεν είμαστε, δεν έχουμε και δε μπορούμε, τότε έχουμε αρχίσει να ολισθαίνουμε ως χώρα σε κάτι άλλο, πολύ δυσάρεστο.

Ο κ. Βουρλιώτης κατέληξε την εισήγησή του ζητώντας από το δικαστήριο, με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο, να απορρίψει την αίτηση έκδοσης της Τουρκίας για τους αξιωματικούς. Αλλά αυτό που θα μου μείνει εμένα ήταν η φράση του: «Αλήθεια, είναι δυνατόν να κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας;».

Εμείς, που έχουμε σηκώσει το ζήτημα της μη-έκδοσης των Οκτώ και προσπαθούμε μέσω του δημόσιου λόγου να του δώσουμε τη σημασία που πρέπει, δεν κρυβόμαστε. Αλλά όσοι ακόμη κρύβονται, πολιτικοί, δημοσιολογούντες, ίσως και δικαστικοί, είναι καιρός να καταλάβουν ότι ένα δάχτυλο είναι πολύ στενό για να κρύψει μια τόσο μεγάλη και τόσο φοβερή πραγματικότητα: την απάνθρωπη πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί στη σύγχρονη Τουρκία για όποιον δεν είναι αρεστός στο καθεστώς, πραξικοπηματία ή μη, γκιουλενιστή ή κεμαλικό, αριστερό, κεντρώο ή δεξιό.