Οι σαμάνοι της κρίσης

Πριν από χρόνια παρακολούθησα μια ταινία από τη νότια Αφρική με τίτλο «Επιδημία» (Beat the Drum, 2003).  Η ταινία ξεκινά σε μια από τις καλύβες ενός χωριού. Η γιαγιά έχει να θρέψει καμιά δεκαριά εγγόνια της, όλα ορφανά, καθώς οι γονείς τους έχουν πεθάνει από AIDS. Το μοναδικό περιουσιακό της στοιχείο είναι μια αγελάδα που δίνει το καθημερνό γάλα των παιδιών.

Μέσα στην απελπισία της επισκέπτεται τον πνευματικό ηγέτη της κοινότητας και ζητάει τη βοήθειά του για το κακό που τη βρήκε. Εκείνος αποδίδει τη συμφορά στο θυμό των  προγόνων  της, που την τιμωρούν γιατί δεν τους τιμά όπως πρέπει. Για να τους εξευμενίσει της συστήνει να θυσιάσει την αγελάδα προς τιμήν τους. Η γιαγιά ακούει τη συμβουλή και θανατώνει την αγελάδα.  Έτσι τα εγγόνια της στερούνται ακόμη και το γάλα.

Από την αρχή η ελληνική κρίση ερμηνεύτηκε και αναγνωρίστηκε από τους περισσότερους Έλληνες σαν μια επιδίωξη των ξένων να βλάψουν και να εκμεταλλευτούν τη χώρα. Τα πραγματικά προβλήματα των τεράστιων ελλειμμάτων και της μη ανταγωνιστικής οικονομίας εξορίστηκαν από το δημόσιο διάλογο και στη θέση τους μπήκαν θεωρίες συνωμοσίας και ευφάνταστα σενάρια.

Η φαντασία αντικατέστησε την πραγματικότητα, τόσο στις θεωρίες για την προέλευση της κρίσης, όσο και στις προτάσεις για έξοδο από αυτήν. Ο Στέλιος Ράμφος έχει επισημάνει ότι οι Έλληνες είναι εξαιρετικά καχύποπτοι και για αυτό καταλήγουν εύπιστοι. Αν και  εκ πρώτης όψεως οι δύο έννοιες είναι αντίθετες, στην περίπτωσή μας αποδείχτηκαν οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

Η καχυποψία έβλεπε παντού συμφέροντα που σκόπευαν να κατασπαράξουν την Ελλάδα. Η ευπιστία έβρισκε και αποδεχόταν σωτήρες που θα έλυναν όλα μας τα προβλήματα, χωρίς να αλλάξουμε τίποτε από όσα μας οδήγησαν στη χρεοκοπία. Πάντα υπήρχαν κάποιοι καλοί κύριοι που θα μας έδιναν τα λεφτά για να συνεχίσει το κράτος να ξοδεύει πολύ περισσότερα από όσα εισπράττει και η κοινωνία να καταναλώνει πολύ περισσότερα από όσα παράγει.

Τον Δεκέμβριο του 2010 ο Μίκης Θεοδωράκης συμπεριέλαβε στη διακήρυξη της «Σπίθας», που είχε ιδρύσει, τον ισχυρισμό ότι «η Κίνα θέλει να μας ξεπληρώσει όλο το δημόσιο χρέος,  χωρίς ανταλλάγματα» και «να μας δανείσει με επιτόκιο 1%», αλλά η ελληνική κυβέρνηση αρνείται. Αργότερα  ο Αλέξης Τσίπρας έλεγε ότι θα επαναφέρει τους μισθούς και τις συντάξεις στα επίπεδα του 2009, χωρίς να πει από πού θα έβρισκε τα χρήματα. Ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Μητρόπουλος έλεγε ότι θα διαγραφεί το 80% των οφειλών σε δημόσιο και τράπεζες για όλους, φτωχούς και πλούσιους.

Η ζήτηση για θεωρίες οι οποίες απέδιδαν την κρίση στα σκοτεινά σχέδια των ξένων  κέντρων αυξανόταν μαζί με τη ζήτηση για υποσχέσεις παροχών από ανύπαρκτα χρήματα. Αν άνοιγες το πρωί την τηλεόραση θα έβλεπες τα φανταστικά δισεκατομμύρια να ξεχειλίζουν. Με το νου πλουταίνει η κόρη, με τα λόγια η ακαμάτρα.

Τη ζήτηση για δωρεάν χρήμα εκμεταλλεύτηκε και ο Αρτέμης Σώρρας. Το σενάριό του ήταν κάπως εξεζητημένο, αλλά δεν μπορούσε να πει κι αυτός τα ίδια με τους άλλους. Δεν μπορούσε να πει ότι η Μέρκελ «δεν υπάρχει ούτε μία στο εκατομμύριο να πει όχι» και ότι «θα μας παρακαλάνε να μας δανείσουν» για να ζούμε αιωνίως με τα λεφτά των άλλων.

Τα παραμύθια δεν κινούνται μόνο στο χώρο του φανταστικού. Εγκαθίστανται στο μυαλό των ανθρώπων, καθορίζουν τις αντιδράσεις τους και έτσι μεταβάλλουν την πραγματικότητα. Τα παραμύθια συχνά έχουν τη δύναμη να αλλάξουν την πορεία των πραγμάτων. Η συμβουλή του Σαμάνου στη γιαγιά της ταινίας μπορεί να ήταν εντελώς εξωπραγματική, τα αποτελέσματά της όμως ήταν πραγματικά.

Οι σαμάνοι της κρίσης κατάφεραν να πείσουν πολλούς πολίτες για τις ενοράσεις τους. Αρκετοί πείστηκαν και γιατί έβλεπαν ότι τα συμφέροντά τους θα εξυπηρετηθούν καλύτερα με την κυριαρχία των μύθων. Ο συνδυασμός αφέλειας και ιδιοτελών επιδιώξεων έδωσε στους εμπόρους των μύθων μεγαλύτερη δύναμη.

Αποφασίσαμε ως κοινωνία να θυσιάσουμε την παραγωγική Ελλάδα, όπως ακριβώς η γιαγιά θυσίασε την πολύτιμη αγελάδα της. Πιστέψαμε ότι οι μάγοι θα δημιουργήσουν πλούτο με τη δύναμη του λόγου τους. Πως αρκεί να τιμωρηθούν τα κακά πνεύματα της Μέρκελ και του Σόιμπλε για να γεμίσει το πιάτο μας.

Την προηγούμενη εβδομάδα το κυπριακό κράτος δανείστηκε με επιτόκιο 0,02%. Την ίδια εβδομάδα στην Ελλάδα μπήκε ακόμη ένα κύμα αύξησης της φορολογίας. Η Κύπρος εντάχτηκε σε πρόγραμμα στήριξης την άνοιξη του 2013 και από καιρό το έχει ολοκληρώσει επιτυχώς. Εμείς, που ακούσαμε τους σαμάνους, συζητάμε για νέα μέτρα και νέο μνημόνιο.