Έξι από τα ψέματα του 2016

1. Ο δυτικός κόσμος βρίσκεται σε «κρίση». Όταν γίνεται λόγος για κρίση επί δεκαετίες ή και επί αιώνες, η λέξη χάνει, φυσικά, τη σημασία της. Εξάλλου, πρόκειται για ψέμα, για αυτάρεσκη πόζα. Ο ευρω-ατλαντικός κόσμος, αλλού περισσότερο, αλλού λιγότερο, υποφέρει από προβλήματα που δημιουργεί ο ίδιος στον εαυτό του, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος, ο κόσμος out there, παλεύει να εξασφαλίσει τα στοιχειώδη: νερό, ψωμί, στέγη, ειρήνη. (Ούτε καν «ψωμί, παιδεία, ελευθερία»). To ψέμα της Δύσης είναι ότι κακοπερνάει μέσα στην ευημερία― αλλά ακόμα και οι Γάλλοι, ο πιο γκρινιάρης και μουρμούρης λαός στην Ευρώπη μετά τους Έλληνες, οφείλουν να παραδεχτούν ότι, αν προχωρήσουν σε κάποιες ρυθμίσεις στην οικονομία (κάτι σαν “fine tuning”), η ανεργία θα μειωθεί και η ανάπτυξη θα επιταχυνθεί.

2. O πόλεμος στη Συρία δεν είναι αυτό που περιγράφουν τα μέσα ενημέρωσης. Δεν εννοώ από την άποψη των φρικαλεοτήτων, αλλά από την άποψη των αιτίων και των αφορμών. Το ευρύ κοινό δεν έχει ενημερωθεί για το πώς άρχισε και εξελίχθηκε η εμφύλια σύγκρουση, ο θρησκευτικός πόλεμος: το μόνο που δείχνουν τα μέσα ενημέρωσης είναι το θέαμα· οι καταστροφές. Επικρατεί σιωπή για το πώς κλιμακώθηκαν και για το ποιος ωφελείται ― αν ωφελείται― από αυτές. Σ’ αυτή την πέμπτη φάση του πολέμου (2011-2016), το λεγόμενο Ισλαμικό Κράτος κατέλαβε το κέντρο του τζιχαντικού κινήματος, ενώ η εύθραυστη ιρακινή κυβέρνηση προκάλεσε δυσαρέσκεια στους σουνίτες οι οποίοι προσχώρησαν en bloc προς τους τζιχαντιστές. Το διακύβευμα του πολέμου στη Συρία δεν είναι η δημοκρατία· ο πόλεμος συνεχίζεται επειδή το 2011 το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ πέρασε τα σύνορα διεκδικώντας ολόκληρη την ισλαμική κοινότητα, η οποία, ipso facto, δεν αναγνωρίζει κρατικά σύνορα. Το ISIS άφησε πίσω του την Αλ-Κάιντα και ανακήρυξε «χαλιφάτο» στο βόρειο Ιράκ, ενώ, στο Αφγανιστάν οι Ταλιμπάν ορκίστηκαν πίστη στο Ισλαμικό Κράτος. Aπό τις υποκινούμενες εξεγέρσεις στη Συρία, τις οποίες στήριξαν, περιέργως, οι ευρωπαϊκές χώρες για να εκδιώξουν τον Άσαντ, φύτρωσε ο συριακός κλάδος του Ισλαμικού Κράτους, το Μέτωπο Αλ Νούσρα. Η Δύση δεν ανέλαβε τις ευθύνες της: το 2016 τα ψέματα περί «καλών» ανταρτών και «κακού Άσαντ» συνεχίστηκαν για να μη φανεί η απάτη της λεγόμενης Αραβικής Άνοιξης· το πώς ενθουσίασε τις ευρωπαϊκές ελίτ. Όπου οι ελίτ βλέπουν «εξέγερση» συγκινούνται μέχρι δακρύων: πιστεύουν στην αέναη πρόοδο.

Μια αλυσίδα από λανθασμένες κινήσεις –οι χονδροειδέστατες των οποίων ήταν η εκτέλεση του Σαντάμ Χουσεΐν και του Καντάφι– συσπείρωσαν τους μουσουλμάνους, αν όχι σε μια ενιαία ισλαμική ταυτότητα, σίγουρα σε μια ενιαία αντιδυτική ταυτότητα. Επιμείναμε στο δόγμα Μπρεζίνσκι που, μεταξύ άλλων, ενίσχυε τους ισλαμιστές εναντίον των αυταρχικών, πλην όμως μετριοπαθών (από θρησκευτική άποψη), καθεστώτων. Αντίθετα από τα ψέματα και τα μισόλογα που ακούγονται, οι «αντάρτες» στη Συρία είναι κυρίως σαλαφιστές, οπαδοί της Αλ Κάιντα και των παραφυάδων της. Πράγματι, μεταξύ αυτών, είναι λογικό να υπάρχουν άνθρωποι που θα επιθυμούσαν δημοκρατία δυτικού τύπου για τη χώρα τους ― μια μειοψηφία.

Νομίζω ότι η πολιτική της Δύσης έσπρωξε τον Άσαντ στο έγκλημα. Αντί να τον προσεγγίσουμε, να ζητήσουμε ανταλλάγματα (μεταρρυθμίσεις, εκδημοκρατισμό), του επιτεθήκαμε κατασκευάζοντας ένα ακόμα τέρας. Σήμερα ο Άσαντ μοιάζει να λέει: «Ή εγώ, ή η Συντέλεια του κόσμου». Κι εμείς απαντάμε: «Η Συντέλεια».

3. Δεν υπάρχει νεοφιλελεύθερη «λαίλαπα». Σε καμιά πολιτισμένη χώρα δεν τίθεται ζήτημα περιορισμού του Κράτους Προνοίας. Ακόμα κι ο Ντόναλντ Τραμπ το αντιλαμβάνεται με το μικρό του το μυαλό: υπόσχεται περίθαλψη για όλους. Σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες γίνονται προσπάθειες δημοσιονομικού νοικοκυρέματος· δειλές προσπάθειες ― ακόμα κι όταν τα κεκτημένα μερικών επιβαρύνουν υπερβολικά τους υπολοίπους δεν προβλέπονται περικοπές προνοιακών υπηρεσιών. Όποιος προειδοποιεί για τον καταραμένο νεοφιλελευθερισμό που θα επιβάλει εγωτισμό και κακία, είτε δεν ξέρει τι λέει, είτε ψεύδεται. Η Ευρώπη είναι συνδεδεμένη με το κράτος Προνοίας: ούτε η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε πρόθεση κατάργησής του, ούτε ο Φρανσουά Φιγιόν, που θεωρείται υπερβολικά δεξιός και υπερβολικά φιλελεύθερος, περιλαμβάνει προνοιακές περικοπές στο πρόγραμμά του.

4. Ο εχθρός της Δύσης δεν είναι η Ρωσία. Δεν θα πάψω να επαναλαμβάνω ότι οι ευρω-ατλαντικές ηγεσίες έκαναν μοιραίο σφάλμα να μην καλωσορίσουν, ήδη από το 1989, τη Ρωσία στη δυτική κοινότητα. Η συνέχιση του Ψυχρού Πολέμου μοιάζει με άρνηση α) να αναγνωρίσουμε τη συμβολή της Ρωσίας στον ευρωπαϊκό πολιτισμό και β) να διακρίνουμε μεταξύ μιας καχεκτικής δημοκρατίας με ελεύθερη αγορά και ενός κομμουνιστικού καθεστώτος που δεν υπάρχει πια. Οι ευρωπαϊκές χώρες που αντιστάθηκαν στον ναζισμό συμμάχησαν με τον Στάλιν· σήμερα, αδυνατούμε να συμμαχήσουμε με τον Πούτιν μπροστά σε παρόμοιες προκλήσεις. (Ούτε καν αναγνωρίζουμε τις προκλήσεις: οι ευρω-ατλαντικές ηγεσίες επαναλαμβάνουν κατευναστικά ψέματα).

5. Αντιθέτως, η Τουρκία όπως εξελίσσεται με τα παιχνίδια εξουσίας του Ρετζίπ Ερντογάν, εγείρει σοβαρή απειλή: εργαλειοποεί το ISIS και τους Κούρδους, δεν έχει μπέσα, μισεί τη Δύση και είναι ανελέητη έναντι των εχθρών της. Εντούτοις, κι εδώ ακούγονται ψέματα· και σ' αυτή περίπτωση κατευναστικά.

6. Το τέλος του κόσμου που αναγγέλλουν οι μάντεις κακών αργεί. Παρά τα δάκρυα του 2016 ― γινόμαστε όλο και πιο διαχυτικοί· ένα είδος junkies του πένθους ― η φτώχεια, η τυραννία και ο αναλφαβητισμός μειώθηκαν λίγο ακόμα μέσα στο 2016. Παρά τις εικόνες αποκεφαλισμών και πνιγμένων παιδιών, εκτυλίσσονται λιγότεροι πόλεμοι, ενώ μόνο το 15% των ανθρώπων ζουν σε συνθήκες «ακραίας φτώχειας».

Δεν μας αρέσει ούτε η αλήθεια, ούτε η αισιοδοξία: μας αρέσουν οι γροθιές στο σκοτάδι· η ανθρώπινη δυστυχία τροφοδοτεί την πολυπόθητη επαναστατικότητα, τον ριζοσπαστικό συναισθηματισμό ― αν όλα είναι απλούστερα απ' όσο φαίνονται, αν τα προβλήματα μπορούν να λυθούν (υπό τον όρον να δούμε καθαρά και να δράσουμε με σύνεση), τι θα απογίνουν τόσες συμπονετικές καρδιές; Τι θα απογίνουν οι juπkies του πένθους;