Για να μην χαθούμε στα σουκ των ανατολίτικων συναισθημάτων μας, ορίζω το θέμα ψυχρά, εντελώς θεωρητικά. Από τη μια έχουμε ένα σύμβολο. Από την άλλη έχουμε κάποιον ο οποίος, για τους δικούς του λόγους, αντιτίθεται σ’ αυτό. Τι επιτρέπεται να του κάνει;
Κι επειδή μιλάμε γενικά, ας μην περιορίσουμε την ενέργεια στην καύση. Διότι η καύση είναι μία από τις πράξεις απαξίωσης. Υπάρχουν κι άλλες. Ας πούμε, μπορεί να αφοδεύει ή να ουρεί στο σύμβολο; Μπορεί να το χρησιμοποιεί ως σφουγγαρόπανο;
Νομίζω ότι συμφωνούμε όλοι πως, ιδιωτικώς, στο σπίτι σου, ό,τι θες κάνεις, μολονότι κι εκεί θα πρέπει να διαχειριστείς τις πιθανές αντιδράσεις των άλλων μελών της οικογένειας! Στον δημόσιο χώρο, όμως, τα πράγματα αλλάζουν. Σε μια φιλελεύθερη κοινωνία, για τη δημιουργία της οποίας αγωνίζομαι, κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να διαφωνεί με τις απόψεις των άλλων. Και έχει δικαίωμα τη διαφωνία του να την εκφράζει δημοσίως. Ακόμα κι αν είναι ο μοναδικός που διαφωνεί. Μπορεί να εκφράζει την αντίθεσή του σε κάθε έννοια που οι άλλοι θεωρούν σημαντική, προσφιλή ή και «ιερή». Να είναι κατά της πατρίδας, της θρησκείας, της οικογένειας, της μητρότητας, του σεβασμού στους ηλικιωμένους. Είναι όμως η βεβήλωση ενός συμβόλου έκφραση άποψης;
Ναι, απάντησε η Γερουσία των ΗΠΑ με διαφορά μόλις μιας ψήφου το 2006, απορρίπτοντας πρόταση νόμου που θα απαγόρευε την καύση ή την βεβήλωση της σημαίας των ΗΠΑ. (Για την ιστορία, ανάμεσα στους γερουσιαστές που πρότειναν τον νόμο ήταν και η Χίλαρι Κλίντον.)
Όχι, είναι η δική μου άποψη. Διότι η βεβήλωση ενός συμβόλου δεν είναι έκφραση άποψης. Δεν είναι ούτε καν έκφραση διαμαρτυρίας. Διότι δεν υπάρχει έκ-φραση, χωρίς φράση, χωρίς δηλαδή το θεωρητικό αιτιολογικό της πράξης. Κάποιος που καίει ή βεβηλώνει ένα σύμβολο, δεν εκφράζει ούτε μισό επιχείρημα κατά του συμβόλου. Δεν βοηθάει κάνεναν από όσους παρακολουθούν την ενέργειά του να καταλάβει το σκεπτικό του και ενδεχομένως να συμφωνήσει με κάποια οπτική του γωνία. Το μόνο που κάνει είναι να επιδεικνύει ένα «χύμα» μίσος, που στην περίπτωση της βεβήλωσης της σημαίας είναι και χωρίς αντικείμενο. Διότι όταν καις τη σημαία, σε τι ακριβώς αντιτίθεσαι; Στην έννοια του κράτους γενικά; Στο ελληνικό κράτος ειδικά; Σε κάποιους θεσμούς ή εκφάνσεις του ειδικότερα; Στη Δημόσια Διοίκηση; Στην Αστυνομία; Στο σύνολο των Ελλήνων;
Η βεβήλωση λοιπόν ενός συμβόλου είναι κατ΄ αρχήν μια πράξη μουγκή, αν την κρίνουμε σε επίπεδο έκφρασης ιδεών. Είναι όμως μια πράξη που εξάπτει τα πάθη, και πολύ πιθανόν να προκαλέσει αντιδράσεις. Διότι αυτός που βλέπει το σύμβολό του να καίγεται, αισθάνεται και προσβολή και απειλή. Κι αν η προσβολή είναι θέμα προσωπικής διαχείρισης, η απειλή δεν είναι. Διότι συνήθως οι εμπρηστές της σημαίας δεν περιορίζουν σ΄ αυτήν τα… φλογερά τους συναισθήματα. Έπονται κτίρια, μαγαζιά, αυτοκίνητα και καμιά φορά και άνθρωποι που έκαναν το λάθος να εργάζονται σε τράπεζα. Η καύση ενός συμβόλου και μάλιστα στο πλαίσιο δυναμικών διαδηλώσεων δεν έχει τον χαρακτήρα μιας συμβολικής performance. Δεν μιλάμε για τις φωτιές του Αη-Γιαννιού ή το κάψιμο του Ιούδα και φαντάζομαι ότι κατανοούμε τη διαφορά. Είναι και ήταν πάντα προανάκρουσμα ή κατάληξη επίθεσης σε όσους εκπροσωπεί το σύμβολο. Ακόμα κι αν ένα κράτος, όπως οι ΗΠΑ, αισθάνεται ασφαλές και πανίσχυρο απέναντι σε ένα μοναχικό εμπρηστή, η βεβήλωση των συμβόλων δεν είναι θέμα σύγκρισης δυνάμεων αλλά ορίων στη δημόσια συμπεριφορά με όρους πολιτικής φιλοσοφίας. Για να αντιστρέψουμε το σενάριο, θα δεχόμασταν μια κυρίαρχη κοινωνική ομάδα να βεβηλώνει το «όσιο» ενός μόνο πολίτη; Να καίει δημοσίως τη φωτογραφία της μάνας του, για παράδειγμα;
Κατ’ αντιστοιχία με τη σημαία, μπορείς να γράφεις όσα άρθρα θες, να εκδίδεις όσα βιβλία θες, να δίνεις όσες διαλέξεις θες, αποδομώντας τα ιερά βιβλία των θρησκειών ή των πολιτικών ιδεολογιών. Αλλά δεν μπορείς να καις ή να βεβηλώνεις σε δημόσιο χώρο τη Βίβλο, το Κοράνιο, το σταυρό, την ημισέληνο, το Κεφάλαιο του Μαρξ, το σφυροδρέπανο ή το κόκκινο βιβλίο του Μάο. Δεν ωφελεί μια κοινωνία το να επιτρέπει την μεταφορά της πάλης των ιδεών σε επίπεδο πάλης εμπρηστών. Φανταστείτε να συναντηθούν μία ομάδα χριστιανών και μια ομάδα μουσουλμάνων και να καίνε οι μεν τα σύμβολα των δε. Θα αρκεσθούν μόνο σ΄ αυτό;
Είναι προφανές ότι αναφερόμαστε αποκλειστικά στην πράξη της βεβήλωσης, όχι σε κείμενα, σκίτσα ή έργα τέχνης που θα μπορούσαν από κάποιους να θεωρηθούν βέβηλα. Είναι άλλο δηλαδή να καις την ελληνική (ή την κινεζική, γιατί όχι;) σημαία στα Εξάρχεια κι άλλο να εκθέτεις σε μια γκαλερί στα Εξάρχεια ή στην Κηφισιά έναν πίνακα ή ένα γλυπτό που απεικονίζει κάποιον να καίει τη σημαία. Είναι άλλο να κατουράς σε ένα βασιλικό στέμμα (έστω και αποκριάτικο) σε δημόσιο χώρο και άλλο να δημοσιεύεις σκίτσο με ένα παιδί που κατουράει στο στέμμα – για να θυμηθούμε την εμβληματική εικόνα της αντιβασιλικής καμπάνιας την εποχή του δημοψηφίσματος για το πολιτειακό. Το πρώτο απαγορεύεται, το δεύτερο επιτρέπεται. Φυσικά θα έπρεπε να επιτρέπεται, μολονότι ουδέποτε εκδηλώθηκε παρόμοια πρόθεση, και ένα αντίστοιχο απαξιωτικό σκίτσο της απέναντι πλευράς προς κάποιο σύμβολο της Προεδρευόμενης Δημοκρατίας.
Και ποια θεωρούνται σύμβολα; θα ρωτήσει κάποιος. Εκτός από σημαίες και ιερά βιβλία, θα ισχύει το ίδιο αν κάποιος που αντιτίθεται π.χ. στην ιδέα των Ολυμπιακών Αγώνων καίει τη σημαία με τους ολυμπιακούς κύκλους; Ή κάποιος που δεν του αρέσει η Αθήνα, καίει τη σημαία της πόλης των Αθηνών; Ή, για να το περιορίσουμε ακόμα περισσότερο, θα έπρεπε να τιμωρείται ποινικώς η βεβήλωση ενός συμβόλου των Προσκόπων; Ή η καύση του λάβαρου του Λεβαδειακού;
Αν γίνεται εκ προθέσεως, βεβαίως! Πρώτον, διότι δεν μπορεί να υπάρξει κλίμακα ειδικού βάρους ή «ιερότητας» συμβόλων. Και σε ένα φιλελεύθερο κράτος, ό,τι ισχύει για το σύνολο θα πρέπει να ισχύει και για τη μονάδα. Και δεύτερον, διότι η πράξη της βεβήλωσης, αυτή καθ’ εαυτή, είναι εκτός πολιτικού πολιτισμού, τουλάχιστον όπως εγώ τον αντιλαμβάνομαι. Τα ίδια επιχειρήματα που ισχύουν για τη σημαία ενός κράτους ισχύουν και για ένα έμβλημα μικρότερης εμβέλειας. Άσε που κι ένα χαρτοκιβώτιο να κάψεις σε δημόσιο χώρο δημιουργείται κίνδυνος πυρκαγιάς!
Από τον φόβο (και την ανάμνηση για τους παλιότερους) της αυταρχικής αστυνομοκρατούμενης κοινωνίας φτάσαμε να θεωρούμε προοδευτική και δυστυχώς φιλελεύθερη την πλήρη ασυδοσία στην κοινωνική συμπεριφορά και επιτρεπτή τη δημόσια βεβήλωση ή την καύση συμβόλων. Όχι, φίλοι. Τις ιδέες σου μπορεί να μην τις αποδέχομαι, μπορεί να τις απεχθάνομαι, μπορεί να τις αντιμάχομαι μετά μανίας στον δημόσιο λόγο, αλλά το σύμβολό τους δεν έχω κανένα δικαίωμα να το καίω ή να το βεβηλώνω δημοσίως. Γιατί αν συνεχίσουμε έτσι, το σύμβολο όλων μας θα είναι οι στάχτες.
