Η βία κατά των γυναικών δεν είναι πάντα εύκολα αναγνωρίσιμη

Η βία κατά των γυναικών αποτελεί παγκοσμίως μία από τις συχνότερες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πηγή σοβαρών σωματικών και ψυχικών προβλημάτων. Η 25η Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί ως η Διεθνής μέρα εξάλειψης της βίας κατά των γυναικών.

Οι πιο συνηθισμένες αιτίες φαινομένων κακοποίησης των γυναικών και των νεαρών κοριτσιών είναι οι θρησκευτικές ιδεοληψίες, η έλλειψη παιδείας, η αποδοχή της σωματικής τιμωρίας ως μέσου διαπαιδαγώγησης, η κακοποίηση του θύτη κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, η απουσία οικονομικών πόρων του θύματος, ο εθισμός στο αλκοόλ ή άλλες ουσίες, η συζυγική βία της οποίας τα παιδιά γίνονται συστηματικά μάρτυρες (και αυριανοί θύτες ή θύματα), ο διάχυτος μισογυνισμός και η πεποίθηση ότι οι γυναίκες υστερούν ως προς διάφορες ικανότητες με τρόπο που δεν τις καθιστά μόνο πιο ευάλωτες, αλλά και περισσότερο δεκτικές στη βία τόσο των ανδρών, όσο και άλλων γυναικών.

Εκτός από φυσική (ξυλοδαρμός, περιορισμός στο σπίτι, στέρηση τροφής) η βία κατά των γυναικών μπορεί να είναι ψυχολογική (απειλές, προσβολές, εκφοβισμός), σεξουαλική (βιασμός, μακροχρόνια κακοποίηση), ένας συνδυασμός και των τριών (κλειτοριδεκτομή) ή, απλώς, οικονομική (είναι άραγε τυχαίο που η πλειοψηφία των εργαζομένων στις «μονάδες μαύρης εργασίας», τα γνωστά sweatshops, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως και σήμερα, είναι γυναίκες;).

Η κακοποίηση των γυναικών και των νεαρών κοριτσιών είτε από κάποιο μέλος του οικογενειακού περιβάλλοντος είτε από κάποιο μη οικείο άτομο, μπορεί να λάβει διαφορετικές μορφές και να εκδηλωθεί με τρόπους που δεν είναι πάντα εύκολα ανιχνεύσιμοι. Για τον λόγο αυτό  στη Βρετανία, κοινωνικοί φορείς που συσπειρώνονται γύρω από την περίφημη ομάδα Z (zero tolerance: μηδενική ανοχή στη βία) έχουν προτείνει την ένταξη στα σχολεία εκπαιδευτικών προγραμμάτων όπου διδάσκεται όχι μόνο ότι η βία πρέπει να εξαλειφθεί, αλλά κυρίως τι σημαίνει κακοποίηση, με ποιους τρόπους εκδηλώνεται, και πόση βλάβη είναι ικανή να προκαλέσει στα θύματά της.

Συχνά για παράδειγμα δεν συνειδητοποιούμε ότι μεγαλύτερη και πιο οργανωμένη μορφή βίας κατά των γυναικών σχετίζεται με την «παγκόσμια βιομηχανία του σεξ», όχι μόνο επειδή χιλιάδες γυναίκες εργάζονται σε αυτήν παρά τη θέλησή τους (trafficking), όχι μόνο επειδή οι συνθήκες εργασίας και αυτών που ελεύθερα έχουν επιλέξει να δουλεύουν στη βιομηχανία του σεξ είναι συχνά πολύ κακές, αλλά και λόγω του τρόπου με τον οποίο προβάλει διαστρεβλωμένες εικόνες του γυναικείου σώματος και της ερωτικής πράξης. 

Αρκετοί πολίτες δεν συνειδητοποιούν ότι ζούμε σε μία κουλτούρα που ανθεί οικονομικά από την οργανωμένη υποτίμηση και κακοποίηση του γυναικείου σώματος. Κινηματογραφικές ταινίες, ευπώλητα βιβλία, περιοδικά ποικίλης ύλης, η μουσική βιομηχανία, οι σαπουνόπερες, ως και τα δελτία ειδήσεων και φυσικά η βιομηχανία του πορνό που έχει πολλά πλοκάμια (ταινίες, περιοδικά, οίκοι ανοχής, νύφες κατά παραγγελία, ροζ τηλέφωνα, κονσομασιόν, poll dancing), όλα τα στοιχεία που συνθέτουν την τρέχουσα δημοφιλή κουλτούρα, προβάλουν εικόνες που υποτιμούν το γυναικείο φύλο προετοιμάζοντας νέες γενιές κοριτσιών για ένα συγκεκριμένο αξιακό σύστημα.

Δεν είναι πλέον ακραίο να ισχυριστούμε ότι τα σεξιστικά στερεότυπα που καθημερινά όλοι οι καταναλωτές αυτής της κουλτούρας εσωτερικεύουμε, διαβρώνουν τον τρόπο σκέψης μας σε σημείο που, αρκετοί από εμάς, αδυνατούμε ν’ αναγνωρίσουμε τη κακοποίηση όπου και όπως εμφανίζεται, να ευαισθητοποιηθούμε για τα όσα συμβαίνουν και, κατά συνέπεια, ν’ αντιδράσουμε αποτελεσματικά. 

Για παράδειγμα οι γυναίκες που διαφημίζονται προς πώληση για διαδικτυακό –και όχι μόνο– σεξ, σε περιοδικά, εφημερίδες και τηλεοπτικά κανάλια, σαν οποιοδήποτε άλλο προϊόν, δίπλα στις ημίγυμνες φωτογραφίες τους, είναι ένα φαινόμενο που έχει πάψει να μας σοκάρει και να μας προβληματίζει σαν κοινωνία, καθώς έχουμε φτάσει να θεωρούμε την κατάσταση αυτή φυσική. 

Θα υπέθετε κανείς ότι η κακοποίηση κατά των γυναικών σημειώνει υψηλότερα ποσοστά στις χώρες του Νότου όπου οι κοινωνίες είναι πιο παραδοσιακές στη δομή τους, από ό,τι στις χώρες του Βορρά. Την άνοιξη του 2014, όταν δόθηκαν στη δημοσιότητα τα πορίσματα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων για τη βία κατά των γυναικών, βρισκόμουν για ομιλίες στην Κοπεγχάγη. Στις δανέζικες εφημερίδες έγινε πρώτο θέμα ότι σχεδόν σε κάθε αδίκημα κατά των γυναικών, η Δανία εμφανιζόταν στην κορυφή της λίστας. Το 52% των Δανών γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν ότι έχουν υπάρξει θύματα σωματικής ή σεξουαλικής βίας – ποσοστό πολύ υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, που έφτανε το 33%. Το 37% των Δανών γυναικών δήλωναν ότι είχαν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση κατά τη διάρκεια της τελευταίας χρονιάς, ενώ 32% είπαν ότι έχουν υποστεί κάποια μορφή βίας κατά τη διάρκεια της ζωής τους.

Το αντίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ είναι 33%. Επίσης το 19% των Ελληνίδων δήλωναν στην ίδια έρευνα ότι έχουν πέσει θύματα σωματικής ή/και σεξουαλικής βίας από τον σύντροφό τους, ενώ ο μέσος όρος στην ΕΕ τοποθετείται στο 22%. 

Μια πιθανή εξήγηση της έντονης διαφοράς στα καταγεγραμμένα ποσοστά βίας, είναι ότι οι περισσότερες καταγγελίες γίνονται πάντα στις χώρες όπου δεν είναι ταμπού να μιλάει μία γυναίκα γι' αυτά τα θέματα. Στις χώρες αυτές επίσης υπάρχουν εδώ και δεκαετίες θεσμοθετημένες οργανώσεις και κέντρα που αναλαμβάνουν την ψυχολογική υποστήριξη και την κοινωνική επανένταξη των θυμάτων της βίας.

Πιστεύω όμως ότι ένας εξίσου σημαντικός παράγοντας είναι ότι στις Σκανδιναβικές χώρες η συμμετοχή των γυναικών στα κοινά είναι ιδιαίτερα υψηλή. Η κατανομή της πολιτικής και οικονομικής εξουσίας ανάμεσα στα φύλα είναι διαφορετική στον Βορρά από αυτή που έχουμε συνηθίσει στις χώρες της Μεσογείου. Η παρουσία των γυναικών στις Σκανδιναβικές κοινωνίες απλώνεται παντού και είναι ιδιαίτερα δυναμική, με αποτέλεσμα να είναι καθημερινά εκτεθειμένες σε ποικίλα θετικά και αρνητικά ερεθίσματα.

Αυτή ακριβώς η ανεξαρτησία των γυναικών που συμβάλλει στην οικονομική ευμάρεια των Βόρειων χωρών, προκαλεί έντονο ανταγωνισμό ανάμεσα σε (κάποιους) άντρες και τις γυναίκες. Η άρνηση των Σκανδιναβών γυναικών να υιοθετούν ή να προβάλλουν την πιο ευάλωτη και συχνά εξαρτημένη εικόνα που έχουμε συνηθίσει στον Νότο, η απόρριψη από τις Σκανδιναβές των προτύπων που παρουσιάζουν τις γυναίκες ως σεξουαλικά αντικείμενα, ωθεί κάποιους άντρες να τις αντιλαμβάνονται ως μεγαλύτερο κίνδυνο απ' ό,τι θα αντιλαμβάνονταν γυναίκες με έντονα «θηλυκή» συμπεριφορά με αποτέλεσμα να προσπαθούν να τις τιμωρήσουν ή να τις ελέγξουν με τον μόνο τρόπο που έχουν διδαχτεί από την ίδια την κοινωνία: τη βία.