H Αμερική την «πάτησε». Έρχεται η σειρά της Ευρώπης.

«Σήμερα όλοι διαθέτουν ένα κινητό και μέσα από εκεί μπορούν να διαπιστώσουν τις ανισότητες [...] Δεν πρόκειται μόνο για αυξανόμενη ανισότητα αλλά και μεγαλύτερη επίγνωση της ανισότητας. Κι αυτό αποτελεί ένα εκρηκτικό μείγμα για τις δημοκρατίες μας».

Όταν εκφωνούσε την «ωδή στη δημοκρατία», από το ίδρυμα Σ. Νιάρχος, ο Ομπάμα, στο συγκεκριμένο σημείο μάλλον «φωτογράφιζε»  την τεχνολογία που εκμηδενίζει τις αποστάσεις αλλά ταυτόχρονα μεγεθύνει τις ακραίες ανισότητες του σύγχρονου κόσμου.

Ολοένα και περισσότεροι συμπολίτες μας αισθάνονται ότι χάνουν, ότι δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στον ανταγωνισμό που δημιουργείται. Κατηγορούν την ευρωπαϊκή ενοποίηση και την παγκοσμιοποίηση για την μη αξιοπρεπή διαβίωση και την έλλειψη προοπτικής. 

Αυτή την κραυγή έλλειψης δημοκρατίας και αλληλεγγύης περιγράφουν και ως «σύστημα» και «κατεστημένο» οι μισαλλόδοξες προελαύνουσες πολιτικές δυνάμεις τόσο στη γηραιά  Ήπειρο όσο βέβαια και στις ΗΠΑ, που η εκλογή Τραμπ αποτέλεσε το θρίαμβο της αντίδρασης, της οργής και του θυμού, έξω από τη λογική και τα επιχειρήματα.

Την επόμενη μέρα διάβασα στο κινητό μου (τραγική ειρωνεία) την ετήσια Έκθεση για την Kοινωνική Δικαιοσύνη στην Ευρώπη* (Social Justice Index 2016) του Ιδρύματος Bertelsmann Stiftung. Χαμογέλασα πικρά, σκεπτόμενος το παραπάνω απόσπασμα της ομιλίας Ομπάμα. Κυρίως γιατί προσφέρει αποστομωτικά επιχειρήματα στο γιατί αναπτύσσεται ραγδαία ο «ευρωσκεπτικισμός».

Το 2015, σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, οι οικονομικές ανισότητες διευρύνονται και παράγουν περισσότερη και αφόρητη κοινωνική αδικία. Κι αυτό δυστυχώς δεν είναι λαϊκισμός:

• Το χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου της Ευρώπης διευρύνεται και στο πεδίο της κοινωνικής συνοχής.

 • Από το 2007 μέχρι σήμερα, σε όλη την Ευρώπη, η προοπτική των παιδιών και των νέων χειροτέρεψε.

• Σχεδόν το ¼ (23,7%) των Ευρωπαίων πολιτών βρίσκονται στο περιθώριο, κάτω από τα όρια φτώχειας, και ζουν κοινωνικά αποκλεισμένοι.

 • Το ποσοστό των Ευρωπαίων που, παρότι έχουν πλήρη απασχόληση κινούνται στα όρια της φτώχειας, αυξάνεται. Ακόμα και στη Γερμανία.

• Το 2015, η χώρα με την προϊούσα και διαρκώς εντεινόμενη κοινωνική αποσάθρωση στην ΕΕ των 28 κρατών-μελών είναι η Ελλάδα. Ζούμε στην πιο άδικη χώρα στον κόσμο!

•  Η Ελλάδα κατέχει το πανευρωπαϊκό ρεκόρ (35,7%) στο ποσοστό των ανθρώπων που βιώνουν τη φτώχεια και τον αποκλεισμό.

 • Οι νέες γενιές των Ευρωπαίων πολιτών είναι οι «χαμένοι» της υπόθεσης. Από το 2008 και μετά, σε καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν βελτιώθηκε η προοπτική των νέων! Μόνο επιδείνωση των συνθηκών καταγράφεται. Το 27% των νέων Ευρωπαίων βιώνουν οικονομικό και κοινωνικό «εμπάργκο».

• Στο Νότο της Ευρώπης, το «ρίσκο της φτώχειας» για τα παιδιά και τους νέους αυξάνεται δραματικά. Ποσοστό κάτω από τα όρια της φτώχειας και σε κοινωνική απομόνωση: α) Πορτογαλία 29,6% β) Ισπανία 34,4% γ) Ιταλία 35,5% δ) Ελλάδα 37,8%! Αξιοσημείωτο και το ποσοστό στη Μ. Βρετανία: 30,3% (συνδέεται άραγε με το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος;).

• Ωστόσο, από το 2008 που ξεκίνησε η οικονομική κρίση, σε πανευρωπαϊκή κλίμακα, το ποσοστό των «απόμαχων» (ηλικιωμένοι, συνταξιούχοι κλπ.) που βιώνει την φτώχεια και τον αποκλεισμό μειώθηκε (23% το 2008, 17,5% το 2015).

• Περίπου 1 στους 5 ευρωπαίους νέους μεταξύ 20 και 24 ετών δεν έχει πρόσβαση στην εκπαίδευση, την εργασία και την επιμόρφωση.** Ο αποκλεισμός από την εκπαίδευση και η κακή διασύνδεση εκπαιδευτικού συστήματος και αγοράς εργασίας «ψαλιδίζει» την προοπτική των νέων.

• Ο Νότος και εδώ «τρώει» τα παιδιά του: Στις Ιταλία (31%), Ισπανία (48%) και Ελλάδα (49%), οι νέοι δεν συμμετέχουν στην κοινωνία και την οικονομία. Στον αντίποδα η Ολλανδία και η Γερμανία κατέχουν τα χαμηλότερα ποσοστά αποκλεισμού για τους νέους τους.

• Στην Ελλάδα, σε αντίθεση με τις Σκανδιναβικές χώρες, η απόδοση της κοινωνικής πολιτικής και της πρόνοιας, όπως αύτη εφαρμόστηκε και εφαρμόζεται από το 2008 μέχρι σήμερα, είναι ατελέσφορη, μάλιστα αποτελεί τη χειρότερη επίδοση στην Ευρώπη παρότι ξοδεύουμε περίπου τα ίδια με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο κοινωνικών δαπανών.

• Ο οικονομικοκοινωνικός αποκλεισμός έχει «σπάσει» τα κοντέρ: κατέχουμε το υψηλότερο ποσοστό κοινωνικά αποκλεισμένων (γέρων και νέων), είμαστε πρώτοι στην ανεργία (συνολικά και ανά ηλικίες και φύλο), και οι συμβάσεις μερικής απασχόλησης τείνουν να ξεπεράσουν τις μόνιμες θέσεις απασχόλησης. Το 83,3% όσων δουλεύουν με μειωμένο ωράριο αδυνατούν να βρουν θέση πλήρους απασχόλησης. 

• Ανήκουμε στους τρεις πιο «γερασμένους» λαούς της Ευρώπης,  και μας αντιστοιχεί το υψηλότερο δημόσιο χρέος ανά πολίτη (178% του ΑΕΠ), τη στιγμή που δεν επενδύουμε στην έρευνα και στην καινοτομία, δεν επενδύουμε στις υποδομές για να δημιουργήσουμε ανάπτυξη. Η διαγενεακή αδικία στην πράξη είναι παροιμιώδης παρά το ζωντανό ακόμα –σε επίπεδο καθημερινότητας– κύτταρο της οικογένειας

Το όραμα των πατέρων της Ευρώπης για ειρήνη και ευημερία δεν λειτουργεί υπέρ της σημερινής γενιάς. Αυτή είναι η πικρή αλήθεια. Η Ευρώπη χρειάζεται ένα νέο όραμα για τους πολίτες της. Χωρίς την Ευρώπη το κάθε κράτος αδυνατεί να δράσει ως υποκείμενο οικονομικής και κοινωνικής αναδιανομής εξαιτίας της δημοκρατικής αποδιάρθρωσης και της αδυναμίας ελέγχου της εθνικής οικονομίας. Σταδιακά το κάθε κράτος γίνεται ακόμα πιο αδύναμο στην παγκόσμια κλίμακα και οι πολίτες αδυνατούν  να σηκώσουν το βάρος.

Η αντισυστημική τάση, ως πολύμορφη άρνηση στην παγκοσμιοποίηση, γέννησε στις ΗΠΑ –την πλέον ευνοημένη χώρα από τη διεθνοποίηση της οικονομίας– τον Τραμπ ως Πρόεδρο. Αν στην Ευρώπη συνεχίσουν να στρουθοκαμηλίζουν, και να μη μεριμνούν για οικονομίες με στόχο την κοινωνική ένταξη, τότε ο «Τραμπισμός»*** θα επικρατήσει και στην Ευρώπη σκορπίζοντας και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αν δε το πολιτικό πείραμα της Ευρώπης αποτύχει, η Ελλάδα θα αποτελέσει ένα από τα μεγαλύτερα θύματα της ευρωπαϊκής αποσύνδεσης. Και τότε δε μας σώζει ούτε ο Ομπάμα. Είναι ήδη συνταξιούχος.

* Social Justice Index 2016 

** δείκτης ΝΕΕΤ (Νot in Education, Employment, or Training) 

*** “We must rethink globalization, or Trumpism will prevail”, WSJ, Thomas Piketty, 16/11/16.