Επειδή αποτυγχάνουμε να κυβερνηθούμε, βρίσκουμε καταφύγιο στη φαντασιακή κοινότητα των καταπιεσμένων: ακόμα κι όταν οι άλλοι (Ευρωπαίοι, Αμερικανοί) δεν μας αντιμετωπίζουν ως «εξωτικούς», κινητοποιούμε μια διαδικασία αυτο-εξωτικοποίησης. Η ψυχική μας πάθηση συνδέεται με την ταυτότητα της «περιφέρειας»: εθνικισμός, αγανάκτηση για την ασυμμετρία μεγέθους και εξουσίας έναντι των «μεγάλων» και των «ισχυρών», επιθετικά παράπονα, διεκδίκηση «διαφορετικότητας».
Νιώθουμε πιο άνετα στους κύκλους όπου αμφισβητείται η «ανεξαρτησία» και η «εθνική κυριαρχία» κι όπου γίνεται λόγος για αποικιοκρατία και ιμπεριαλισμό, παρά στους κύκλους των προηγμένων χωρών. Κι όμως, από το 1826, ο ρυθμός ένταξής μας στον προηγμένο κόσμο ήταν γοργός· φαίνεται παράδοξο το ότι βολευόμαστε στην «περιφέρεια» και, σαν την αλεπού στον μύθο του Αισώπου, απορρίπτουμε το κέντρο/μητρόπολη επειδή δεν μπορούμε να το φτάσουμε. Εξάλλου, επιμένουμε σε όλες τις διαφορές μεταξύ κέντρου και περιφέρειας: στο κέντρο κυριαρχούν οι δυνάμεις της αγοράς, στην περιφέρεια οι «ανθρώπινες» σχέσεις (οικογενειοκρατία, ευνοιοκρατία, πελατοκρατία)· oι δύο σφαίρες διαφέρουν ακόμα και στα σεξουαλικά ήθη. Έτσι, τα τελευταία χρόνια, οι Έλληνες βλέπουν τουρκικά σίριαλ και τα κρατικά τηλεοπτικά κανάλια προβάλλουν τον ρωσικό πολιτισμό, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τους μπολσεβίκους. Πολιτιστικός πλουραλισμός! Για να μη μας κατακλύζουν τα «υποπροϊόντα» του αμερικανικού πολιτισμού...
Πολλά είναι τα στερεότυπα εναντίον μας. Πολλά είναι τα στερεότυπα εναντίον όλων των λαών και των φυλών που έχουν παίξει κάποιο ρόλο στον κόσμο: οι Γάλλοι είναι σοβινιστές και ταραξίες· οι Ιταλοί είναι ψευτορομαντικοί, γλεντζέδες, με Οιδιπόδειο σύμπλεγμα· οι Άγγλοι είναι κακοί εραστές, κακοί μάγειρες και κάνουν άσχημο μεθύσι. Όσο για τους Αμερικανούς είναι αλαζονικοί και, δυνάμει, εγκληματίες πολέμου με βλέψεις πλανητικής επικυριαρχίας. (Παρ’ όλ’ αυτά, δεν είναι αυτοί που αποκαλούν τον πρόεδρό τους «πλανητάρχη»: εμείς επινοήσαμε τον όρο: είναι μέρος της δικής μας underdog κουλτούρας). Οι Έλληνες είναι τεμπέληδες, ψεύτες, απείθαρχοι και δυσάγωγοι, πράγμα που μεταφράζουμε με θετική έννοια: «ανυπότακτοι» και, βεβαίως, «υπερήφανοι». Σημειώνω ότι, στην Ιστορία, υπερήφανοι χαρακτηρίζονταν οι πολεμοχαρείς ορεσίβιοι λαοί που αδυνατούσαν να αποδεχθούν δομές και κανόνες: π.χ. Αφγανοί και Τάταροι.
Αντί να διαψεύσουμε τα στερεότυπα, τα υπογραμμίζουμε: υποδυόμαστε το πρόσωπο που μας αποδίδουν άλλοι λαοί, ηγεσίες και μέσα ενημέρωσης στη νοερή διανομή των ρόλων – κι απολαμβάνουμε τον αυτο-εξωτισμό τον οποίον χαρακτηρίζουμε «ελληνική εξαίρεση». Παραλλήλως, ενώ έχει παγιοποιηθεί αντιευρωπαϊκό –ιδιαίτερα αντιγερμανικό αίσθημα– υιοθετούμε με όλο και μεγαλύτερο πείσμα αυτή την κουλτούρα του underdog: εσωστρεφή, ξενοφοβική, αμυντική, προ-νεωτερική/προ-καπιταλιστική, επαρχιωτική. Και πάλι προσδίδουμε θετικό περιεχόμενο στην «επιστροφή στις ρίζες», στην παραδοσιακή προτροπή της αντιαμερικανικής και αντιευρωπαϊκής αριστεράς και της λαϊκής δεξιάς – χαρακτηρίζοντάς τη «ελληνικότητα». Τι σημαίνει αυτό; Μια σειρά από στερεότυπα, συν οθωμανικές παραδόσεις, Ορθοδοξία, προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίες, ανορθολογισμό, μαγική σκέψη, ανάποδη ανάγνωση της Ιστορίας.
Οι λαοί με αυτοπεποίθηση δεν αυτοαποκαλούνται «αποικίες», ούτε φοβούνται τον πολιτιστικό «ιμπεριαλισμό»· δεν ασχολούνται με την πολιτιστική διατίμηση (ποιος είναι καλύτερος και ανώτερος), ούτε επενδύουν σε σταυροφορίες μεγαλύτερες από την εμβέλειά τους (του είδους «Θα αλλάξουμε την Ευρώπη»). Αντιθέτως, προσπαθούν να υιοθετήσουν ό,τι καλό έχει να προσφέρει η συναλλαγή και η αλληλεπίδραση εκτός συνόρων. Εμείς ζούμε σαν αποικιοκρατούμενοι χωρίς να έχουμε τέτοια εμπειρία – η εμπειρία που επικαλούμεθα είναι φανταστική: βλέπουμε τους Ευρωπαίους σαν τον Big Other· και έχουμε σκαρώσει ένα σύνολο εικόνων που μας εμποδίζει να τον φθονήσουμε και ίσως να τον μιμηθούμε. Αμαυρώνουμε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής, διογκώνουμε τα προβλήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και νιώθουμε ανακούφιση που δεν αποτελούμε συστατικό του πυρήνα της· που βρισκόμαστε στην περιφέρεια την οποία προσφάτως ονομάζουμε «Νότο». Η διαφορά μας από τα αποικιοκρατούμενα έθνη είναι ότι εμείς προβάλλουμε την ιστορικότητά μας, κάτι που φαίνεται δυσκολότερο π.χ. για τους Αφρικανούς παρά την προσπάθεια του αφροκεντρισμού και της ανθρωπολογίας τύπου Φραντς Φανόν.
Η προσκόλλησή μας στα θύματα της Ιστορίας βασίζεται συχνά σε παραπληροφόρηση ή αδράνεια: η στήριξή μας στα ευρωπαϊκά αντάρτικα πόλεων, η απροθυμία να συνεργαστούμε στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας (άλλοτε και τώρα), η φανατική ευθυγράμμισή μας με τους Παλαιστινίους και η διεστραμμένη συμπάθεια προς οποιονδήποτε επιτίθεται εναντίον της Δύσης είναι γνωρίσματα συλλογικής ανωριμότητας και αυτοκαταστροφικότητας τα οποία μοιραζόμαστε μόνο με τους Γάλλους. Δεν διακρίνουμε τις αποχρώσεις στις διεθνείς σχέσεις: για παράδειγμα, το 1996, η αντίδρασή μας στη συμφωνία Ισραήλ-Τουρκίας ήταν αντιπαραγωγική και βεβαίως κινητοποίησε το εβραϊκό λόμπι εναντίον μας· νευρωτική υπήρξε και η στάση μας στον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία – το 1999 στην πλατεία Συντάγματος το ΚΚΕ έστησε «λαϊκό δικαστήριο» όπου καταδίκασε τον Μπιλ Κλίντον για εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας. Είμαστε η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα όπου το Κομμουνιστικό Κόμμα θεωρείται συνεπές και ευυπόληπτο μολονότι η ιστορία του είναι εγκληματική και η ιδεολογία του αντιστοιχεί στις αρχές του 19ου αιώνα. Όσο για το τρομοκρατικό χτύπημα του 2001, φερθήκαμε χειρότερα από οποιαδήποτε άλλη δυτική χώρα επιδεικνύοντας χαιρεκακία, ή κρατώντας ίσες αποστάσεις, και διαδίδοντας θεωρίες συνωμοσίας.
Όπως παλιότερα ένα μεγάλο μέρος των Ελλήνων ονειρευόταν να ζήσει πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα, σήμερα ονειρεύεται μια νησιωτική ύπαρξη, μακριά από τις πολυεθνικές, παγκοσμιοποιημένες επιχειρήσεις (αν ήταν δυνατόν μακριά από όλες τις επιχειρήσεις) με μια ομοιογενή ελληνοχριστιανική κουλτούρα, βαθιά συντηρητική, πατριαρχική, με την Ελληνίδα Μάνα να ανατρέφει παραδοσιακούς Έλληνες. Σε ό,τι αφορά τις συμμαχίες μας, πληθαίνουν οι ρωσόφιλες φωνές –ακροδεξιές και ακροαριστερές– που προέρχονται, στην πραγματικότητα, από τα βάθη του πολιτισμού: Βυζάντιο, Ορθοδοξία, πατριαρχική εξουσία και, φυσικά, 73 χρονάκια μπολσεβίκικης ουτοπίας.
Η ευθιξία μας σχετικά με την εθνική μας κυριαρχία και υπερηφάνεια μού φαίνεται συγγενική με τη στάση της οργάνωσης Black Lives Matter. Η Black Lives Matter είναι ένα βήμα προς τα πίσω εκ μέρους των Μαύρων: αμφισβητούν οι ίδιοι ότι η ζωή τους «μετράει»· ποιος όμως ισχυρίζεται ότι δεν μετράει; Πώς μπορεί κανείς να διεκδικεί κάτι τόσο αυτονόητο προβάλλοντας στα ΜΜΕ δακρυσμένα παιδάκια που αναρωτιούνται «γιατί μας σκοτώνουν;» Αντί η πρωτοβουλία τους να απευθύνεται εναντίον της αστυνομικής βίας ή, ακόμα καλύτερα, εναντίον της οπλοφορίας των πολιτών, θέτουν φυλετικό ζήτημα – ένα ιστορικό υπόλειμμα, μια εκδήλωση underdog κουλτούρας. Οι αγωνιστές της Black Lives Matter κραδαίνουν πλακάτ με αναχρονιστικά συνθήματα: «Δεν έχουμε δικαιώματα!» Μα, πώς δεν έχουν δικαιώματα; Τα δικαιώματά τους εξασφαλίζονται από το Σύνταγμα, τους νόμους και τους θεσμούς. Όποιος τα καταπατά αντιμετωπίζει νομικές συνέπειες.
Έτσι κι εμείς, ως μονίμως αδικημένοι Έλληνες, δεν έχουμε «δικαιώματα»· νιώθουμε «ταπεινωμένοι»· διεκδικούμε τη χαμένη μας υπερηφάνεια ως εξωτικός, νότιος λαός. Greek lives matter: σύμπλεγμα κατωτερότητας, ηττοπάθεια, κουλτούρα του underdog.
16°
