Φτώχεια: πέρα από τα στερεότυπα

Τα αποτελέσματα της νέας έρευνας που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό του οργανισμού διαΝΕΟσις καταγράφουν μια αμείλικτη πραγματικότητα. Το 15% του πληθυσμού της Ελλάδας, περίπου ενάμισι εκατομμύριο άνθρωποι, ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Οι συμπολίτες μας αυτοί δεν έχουν τη δυνατότητα να αποκτούν και να χρησιμοποιούν προϊόντα και υπηρεσίες, που από τους οργανωτές της έρευνας προσδιορίστηκαν ως απαραίτητα για την αξιοπρεπή διαβίωση ενός νοικοκυριού.

Τι φταίει λοιπόν για αυτή την τόσο μεγάλη φτώχεια; Τα μνημόνια, θα απαντούσαν αρκετοί. Ο καπιταλισμός που φέρνει τα μνημόνια, θα προσέθεταν άλλοι. Ας δούμε αν τα πράγματα έχουν όντως έτσι.

Στα χρόνια της ελληνικής κρίσης το ποσοστό των κατοίκων της χώρας που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας αυξήθηκε από 8,9% το 2009 σε 15% το 2015. Η τεράστια αυτή αύξηση θα μπορούσε να επιβεβαιώσει την ευρύτατα αποδεκτή άποψη ότι είναι τα μνημόνια που αύξησαν τη φτώχεια. Αυτό θα ίσχυε αν δεν είχε προηγηθεί η κρίση, η χρεοκοπία του ελληνικού κράτους και η τεράστια απώλεια ανταγωνιστικότητας.

Μια θεμελιώδης αυταπάτη της ελληνικής κρίσης είναι η πίστη ότι το ελληνικό κράτος θα μπορούσε και να συνεχίσει να ξοδεύει όσα ξόδευε (36 δισ. το 2009 περισσότερα από όσα εισέπραξε) και ταυτόχρονα να αρνηθεί τη βοήθεια του μνημονίου. Χωρίς τα χρήματα των δανειστών το κράτος θα έπρεπε να μηδενίσει το έλλειμμά του αυτοστιγμεί. Ακόμη και αν σταματούσε να πληρώνει τόκους, θα έπρεπε να βρει τα 24 δισ. του πρωτογενούς ελλείμματος. Τα μνημόνια επέβαλαν στο ελληνικό κράτος σταδιακά να ξοδεύει λιγότερα, αλλά του επέτρεψαν να ξοδεύει περισσότερα από όσα εισέπραττε, εφόσον για τέσσερα χρόνια κάλυπταν τα ελλείμματα της λειτουργίας του.

Η προσαρμογή σοκ με μηδενισμό των ελλειμμάτων (που ενδεχομένως να ήταν σύμφωνη με ακραίες νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις περί αυτορύθμισης των αγορών) θα βύθιζε την Ελλάδα σε απερίγραπτη φτώχεια. Ακόμη μεγαλύτερη θα ήταν η φτώχεια σε περίπτωση στάσης πληρωμών, η οποία θα απομόνωνε την ελληνική οικονομία και θα της στερούσε πρώτες ύλες, τεχνολογικά προϊόντα, τρόφιμα, φάρμακα κ.λπ. Ούτε η βιομηχανία, ούτε η γεωργία, ούτε οι υπηρεσίες και ο τουρισμός θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σε τέτοιες συνθήκες. Η εξαθλίωση και το χάος θα κυριαρχούσαν. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτοί που έλεγαν «Μακάρι να είχαμε γίνει Αργεντινή» δεν το επιχείρησαν το 2015.

Η λιτότητα που επέβαλαν τα μνημόνια ήταν αναπόφευκτη, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ήταν και δίκαιη. Η Ελλάδα, παρά την πρωτοφανή κρίση, παρέμεινε μια πλούσια χώρα και το κράτος της εξακολούθησε να έχει μεγάλες δαπάνες. Και ήταν πολιτικές οι αποφάσεις για το πού θα κατευθυνθούν οι δαπάνες αυτές.

Με ευθύνη των ελληνικών κυβερνήσεων –αλλά και των δανειστών– εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι συνταξιοδοτήθηκαν πρόωρα, ακόμη και μετά τη χρεoκοπία. Μάλιστα οι συντάξεις τους είναι πολύ μεγαλύτερες από εκείνες των ηλικιωμένων συνταξιούχων. Η απόφαση να χορηγούνται υψηλές συντάξεις σε πενηντάρηδες, αλλά μόνο ένας στους δέκα άνεργους (και σχεδόν κανείς μακροχρόνια άνεργος) να λαμβάνει επίδομα ανεργίας ήταν μια επιλογή για το πώς θα μοιραστεί ο πλούτος και για το ποιοι θα καταδικαστούν στη φτώχεια.

Ο καπιταλισμός κατηγορείται σαν το γενεσιουργό αίτιο της φτώχειας και μάλιστα από οπαδούς συστημάτων που έφεραν καθολική φτώχεια και ανέχεια. Όμως ο καπιταλισμός, όπως τον γνωρίσαμε στη μεταπολεμική δυτική Ευρώπη, έχει βρει αποτελεσματικούς τρόπους να καταπολεμά τη φτώχεια. Πρώτα από όλα με το μοντέλο ανάπτυξης που δημιούργησε πολλές καλοπληρωμένες δουλειές και ανοδική κοινωνική κινητικότητα και έπειτα με ένα αξιοζήλευτο δίχτυ κοινωνικής προστασίας για τους εργαζόμενους, τους άνεργους και τους φτωχούς.

Μέρος της προστασίας αυτής ήταν και η θεσμοθέτηση του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος, που στόχευε ακριβώς στην καταπολέμηση της ακραίας φτώχειας και ισχύει σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η εφαρμογή του στην Ελλάδα, αντί να είναι προτεραιότητα των κυβερνήσεων, αποτέλεσε μνημονική υποχρέωση από το 2012, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει εφαρμοστεί παρά μόνο πιλοτικά σε ορισμένες περιοχές. Οι τόσο πρόθυμες να μοιράσουν χρήματα κυβερνήσεις τα τσιγκουνεύονται όταν πρόκειται αυτά να πάνε σε πάμφτωχους, γιατί θα πρέπει να τα αφαιρέσουν από κάποιους προνομιούχους.

Πάνω στην πραγματικότητα της ακραίας φτώχειας πάτησε η προπαγάνδα του ΣΥΡΙΖΑ και ανέπτυξε τη δημαγωγία περί «ανθρωπιστικής κρίσης». Ενάμισι χρόνο μετά την άνοδό του στην εξουσία τα πράγματα έγιναν πολύ χειρότερα για τους φτωχούς.

Πρώτα πρώτα, γιατί η επιστροφή στην ύφεση ακυρώνει δεκάδες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας που θα είχαν δημιουργηθεί αν είχαμε 6% ανάπτυξη τη διετία ’15-16, όπως προέβλεπαν όλοι οι διεθνείς οργανισμοί πριν τη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.

Έπειτα, γιατί η αύξηση των έμμεσων φόρων μειώνει περαιτέρω την αγοραστική δύναμη των οικονομικά αδύναμων στρωμάτων. Ταυτόχρονα, η πλήρης κατάρρευση του δημόσιου συστήματος υγείας κάνει ακόμη πιο δύσκολη τη ζωή όσων δεν έχουν τη δυνατότητα να πληρώσουν για ιδιωτική περίθαλψη.

Και ακόμη, γιατί παρά τα μεγάλα λόγια η κοινωνική πολιτική της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Η κυβέρνηση, με την ανοχή των δανειστών, βρήκε 100 εκ. (και από τη φορολογία των φτωχών) για να δώσει αυξήσεις σε κατηγορίες δημοσίων υπαλλήλων. Η πελατεία ήταν η προτεραιότητά της και όχι τα θύματα της «ανθρωπιστικής κρίσης» που στο μεταξύ έχουν γίνει θύματα της υποκρισίας της.

Όπως είδαμε πιο πάνω ο καπιταλισμός δεν φέρνει από μόνος του τη φτώχεια. Τη φτώχεια τη φέρνουν μορφές ληστρικού καπιταλισμού, χωρίς κοινωνική προστασία και μηχανισμούς περιορισμού των ανισοτήτων. Εμείς εδώ ζήσαμε μια ιδιόμορφη κατάσταση. Την κατάρρευση ενός συστήματος που οι στρεβλώσεις του προήλθαν κυρίως από τον πελατειακό χαρακτήρα του κράτους και λιγότερο από τη λειτουργία της αγοράς.

Η παραγωγική οικονομία εξακολουθεί να πληρώνει την προσπάθεια συντήρησης αυτού του χρεοκοπημένου συστήματος. Τα πράγματα χειροτέρευσαν όταν ήρθαν οι πολέμιοι του καπιταλισμού να τα δώσουν όλα για να προστατεύσουν ό,τι μπορούν από αυτό το σάπιο σύστημα, φέρνοντας ένα χειρότερο καπιταλισμό για τους απέξω. Χωρίς ανάπτυξη, με λιτότητα διαρκείας, χωρίς κοινωνικό κράτος, χωρίς προστασία των αδύναμων.